گروه دانش‌و‌فن|
حجم بالاي پسماندها يا زباله‌هاي الكترونيكي ازجمله موضوعاتي است كه طي سال‌هاي گذشته به دغدغه‌يي جدي در حوزه محيط زيست بدل شده است.
 عمر كوتاه تجهيزات رايانه‌يي از يك‌سو و تنوع‌طلبي مردم به استفاده از تجهيزات الكترونيكي جديد از سوي ديگر سبب شده است كه به تدريج موضوع زباله‌هاي الكترونيك به يكي از مشكلات بزرگ جهان تبديل شود؛ مشكلي كه كشورهاي پيشرفته و بزرگ براي آن راه‌حلي يافته‌اند و با تصويب قانون خاص مربوط به آن و موظف شناساندن توليدكنندگان به بازيافت محصولات توليد شده خود اين مشكل را تا حدودي حل كرده‌اند اما هنوز چاره‌يي براي اين مشكل در كشورهاي در حال توسعه‌ اتخاذ نشده است.
آمار دقيقي از وضعيت زباله‌هاي الكترونيكي در ايران وجود ندارد اما عمر مفيد اين وسايل در جهان 2 تا 3 سال و در ايران حدود 5سال است. كشورهاي توسعه‌يافته و در راس آنها امريكا بزرگ‌ترين توليدكننده اين تجهيزات هستند و گاهي نيز اين دستگاه‌ها را پس از مصرف به كشورهاي جهان سوم ارسال مي‌كنند.
زباله‌هاي الكترونيكي به‌طور مستقيم، با تنفس و تماس بدني موجب بروز انواع بيماري‌هاي پوستي، تنفسي و شنوايي مي‌شوند. ايـن زباله‌ها همچنين به شكل غيرمستقيم نيز از طريق آلوده كردن هوا، خاك و آب‌هاي زيرزميني، در بافت گياهان و جانوران رسوب كرده و وارد زنجيره غذايي مي‌شوند كه مشكلات و بيماري‌هايي نظير اختلال در دستگاه توليدمثل، سيستم عصبي و گردش خون، مسموميت، بيماري‌هاي ريـوي، گوارشي و كليوي، پوكي استخوان و انواع سرطان‌ها از عوارض آنهاست.
فلزات موجود در زباله‌هاي الكترونيكي بـه 2 گروه فلزات سمي و غيرسمي تقسيم مي‌شوند كه قابليت حل شدن در آب را دارند؛ نخست فلزات غيرسمي نظير مس، آلومينيوم، آهــن و روي كه در صورت نفوذ در آب با غلـظت بالا، علاوه بر تغيير رنگ، طعم و بوي آب، بيماري‌هاي گوارشي ايجاد مي‌كنند. گروه دوم، فلزات سنگين و سمي موجود در زباله‌هاي الكترونيكي همچون كادميوم موجود در باتري‌هاي تلفن همراه. هنــگامي اين‌گونه فلزات در طبيعت رها شوند، با ورود به زنجيره غذايي، وارد بدن شده و موجب اختلال در كاركرد آنزيم‌ها، تخريب گلبول‌هاي قرمز، ايجاد فشارخون و بيماري‌هاي كليوي مي‌شود. به عنوان مثال، كادميوم موجود در هر باتري گوشي تلفن همراه مي‌تواند 600 مترمكعب آب را آلـوده كند و جيوه موجود در زباله‌هاي الكترونيكي نيز خطرات فراواني به همراه دارد. براساس تحقيقات انجام‌شده، تعداد زيادي از اهالي شهر ميني‌ماتاي ژاپن نيز بر اثر مصرف آبزيان آلوده به جيوه زباله‌هاي الكترونيكي، دچار اختلالات شديد عصبي، زائده‌هاي مغزي، نواقص جنيني و حتي مرگ شدند.
با سوزاندن زباله‌هاي الكترونيكي نيز هيدروكربورهاي هالوژنه‌يي كه از سوختن اين مواد در فضا منتشر مي‌شود، در بافت ماهي و گوشت دام‌ها تجمع كرده و شدت رسوب آن به حدي است كه حتي با محصولات لبني و فرآورده‌هاي دامي وارد بدن و موجب مسموميت و ايجاد سرطان مي‌شود.
زباله‌هاي الكترونيك البته خطرات ديگري نيز دارند. براي مثال كادميوم موجود در يك باطري تلفن همراه مي‌تواند 600 متر مكعب آب را آلوده كند. علاوه بر اين، «پي‌وي‌سي حاصل از پوشش‌هاي پلاستيكي و كابل‌ها»، «ديواكسين‌ها و فوران‌هاي حاصل از سوزاندن كابل‌ها و پوشش‌هاي عايق»، «فلزاتي همچون سرب و مس و تركيبات آلي در سيم‌ها، بردها، مدارهاي الكتريكي»، «اكسيد سرب و كادميوم در باطري‌هاي كامپيوتر» و همچنين «سرب استفاده‌شده براي اتصال و لحيم» سبب آلودگي‌ها و خطرات فراواني مي‌شوند.
بسياري از قطعات دستگاه‌هاي رايانه‌يي، الكترومغناطيسي هستند و به دليل تشعشعاتي كه از خود ساطع مي‌كنند، اگر به‌صورت درست دفع نشوند، سلامتي انسان‌ها را با خطر جدي روبه‌رو خواهند كرد. در قطعات الكترومغناطيس، امواج به‌صورت عمود بر هم منتشر مي‌شود كه براي انسان‌ها بسيار خطرناك است. درست مانند كاري كه دستگاه‌هاي مايكروويو انجام مي‌دهند و مواد غذايي را از درون مي‌پزند اين تشعشعات نيز مي‌توانند تاثيرات خطرناك و مخرب ژنتيكي بر بدن انسان‌ها گذاشته و علاوه بر آسيب رساندن به اندام‌هاي داخلي بدن موجب متولد شدن كودكان ناقص‌الخلقه نيز شوند.
 اگرچه حداقل درايران آمار دقيقي از ميزان توليد زباله‌هاي الكترونيكي وجود ندارد اما اينگونه زباله‌ها از منابع مختلف خانگي، اداري، مجتمع‌هاي تجاري و كارخانه‌ها به وجود آمده و در دفع آنها با مشكل و عقب ماندگي‌هايي مواجه هستيم.
زباله‌هاي الكترونيك كه در كشورهاي مختلف تبديل به نوعي دغدغه شده‌اند علاوه بر تجهيزات از رده خارج الكترونيكي شامل تجهيزات و وسايل حرارتي، نوري، وسايل الكتريكي كه در حمل و نقل به كار مي‌روند، لامپ‌هاي برق همچنين لامپ‌هاي كم مصرف و LED و وسايلي مانند تلفن همراه و تلويزيون و... مي‌شوند.
در اين ميان با توجه به اينكه در ساختار اينگونه وسايل الكترونيكي فلزات سنگيني مانند آهن و قلع، نيكل و حتي طلا به كار رفته پسماند و زباله اين وسايل مي‌تواند براي خاك، آب همچنين سلامتي انسان مشكلات و مخاطرات متعددي را به همراه داشته باشد.
گزارش‌هاي تحليلي و پايش شاخص‌هاي مربوط به اين بخش نشان مي‌دهد كه در سال گذشته ميلادي (۲۰۱۴) بالغ بر ۴۱/۸ ميليون تن پسماند الكترونيكي توليد شده درحالي كه تنها چهار ميليارد نفر از مردم جهان تحت پوشش قوانين ملي مرتبط با پسماند الكترونيكي هستند.
آسيا بزرگ‌ترين قاره در توليد پسماند الكترونيكي در گروه‌هاي مختلف(لامپ، قطعات كوچك IT، صفحه تصوير، تجهيزات تبادل حرارتي، تجهيزات بزرگ و تجهيزات كوچك) به ازاي هر نفر جمعيت است و آمارها نشان مي‌دهد اين قاره به طور ميانگين به ازاي هر نفر 3.7كيلوگرم و در كل ۱۶ميليون تن پسماند توليد كرده است.
امريكا و اروپا پا به پاي هم پسماندسازي كرده و هر كدام به ترتيب 11.7و 11.6ميليون تن پسماند در سال ۲۰۱۴ توليد كرده‌اند. آفريقا هم با توليد ميانگين 1.7كيلوگرم پسماند به ازاي هر نفر جمعيت مجموعا ۱/۹ميليون تن پسماند را تحويل داده است.
اما در كنار اين آمارها به گفته رييس اداره محيط زيست شهر تهران متاسفانه درحال حاضر در شهر تهران محل خاصي براي بازيافت اينگونه وسايل الكترونيكي وجود ندارد؛ البته براي بازيافت فلزات ارزشمندي مانند طلا و نقره واحدي در خارج از شهر تهران راه‌اندازي شده است.
در اين خصوص محمدحسين بازگير با بيان اينكه برخي كارخانه‌هاي توليد‌كننده وسايل برقي و الكترونيك از اينگونه زباله‌هاي الكترونيكي دارند، مي‌گويد: ما بر اين بخش‌ها نظارت كامل داريم و پسماند الكترونيكي اين مراكز نگهداري مي‌شود سپس به مراكز مجاز جهت بازيافت و امحا فرستاده مي‌شود.
با اين وجود برخي اخبار حاكي از توليد بيش از ۵۰۰ هزار تن پسماندهاي الكترونيك در كشور است از سوي ديگر گفته مي‌شود، ليتيوم يك باتري موبايل فرسوده قابليت اين را دارد كه يك حجم ۶۰۰ مترمكعبي آب را طوري آلوده كند كه ديگر هيچ موجود زنده‌يي در آن زنده نماند، حال خودتان محاسبه كنيد سالانه چه تعداد باتري سمي وارد محيط زيست مي‌شود؟
با توجه به اهميت اين موضوع، پيش از اين نيز اين مساله در ديدارهاي مشترك مسوولان سازمان محيط زيست و وزارت ارتباطات مورد توجه قرار گرفته بود. نصرالله جهانگرد- معاون وزير ارتباطات- هم در گفت‌وگويي با ايسنا در اين باره متذكر شد: سندي در اين زمينه تهيه شده كه براساس آن لازم است به تدريج برخي ضوابط براي حفظ و نگهداري پسماندهاي الكترونيك در نظر گرفته و اجرا شود.
وي مرحله بعدي رسيدگي به اين مساله را بحث بازيافت زباله‌هاي الكترونيكي برشمرد و گفت: طبق برنامه‌ريزي‌هاي صورت گرفته در سال آينده قرار است مراكز بيشتري در زمينه بازيافت اين قطعات فعاليت كند. البته لازم است حجم بازيافت به حدي برسد كه از نظر اقتصادي هم مقرون به صرفه باشد.