صاحب‌خبر - یوسف حیدری مرگ تلخ هما روستا، بازیگر نام آشنا یا ایرج کریمی، کارگردان و قبل تر از آنها جوان‌هایی چون مرتضی پاشایی، خواننده جوان و غلامحسین مظلومی، اعجوبه فوتبال ما در دهه‌های 50 و 60 و... یک بار دیگر به یادمان آورد که بیماری خطرناکی به نام «سرطان» همچنان در حال قربانی گرفتن است و هر روز نیز بر شمار این قربانیان افزوده می‌شود. بیماری جانکاهی که بخصوص در دو دهه گذشته جان هزاران نفر از هموطنان‌مان را گرفته است؛ از این گذشته، هزینه‌های سرسام آور درمان این بیماری نیز موجب شده خانواده‌ها دچار چالش‌های جدی شوند. این روزها صدها کودک در حال دست و پنجه نرم کردن با این بیماری‌اند و این در حالی است که همه می‌دانیم در این جنگ نابرابر پیروز میدان کیست! این کودکان بی‌گناه و خانواده‌های دردمندشان، به دلیل نبود درمان مناسب و همچنین هزینه بالای درمان چاره‌ای جز بالا بردن دست‌ها ندارند. با این وصف، این روزها همه به دنبال پاسخ این سؤال هستند که آیا اصولاً راه مناسبی برای درمان این بیماری و کم کردن از تبعات آن وجود دارد؟ آیا می‌توان عمر دوباره‌ای به این بیماران بخشید و امید را در آنها زنده کرد؟ ابتلا به سرطان چهره­ های محبوب سرآغاز جنب و جوشی بود که منجر به واکنش ­های مسئولان وزارت بهداشت و هنرمندان و مردم در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی شد. تکافو برای پیدا کردن راه های مناسب برای پیشگیری از سرطان به ایجاد فراخوان‌های ضد سرطان در شبکه‌های اجتماعی انجامید و به دنبال آن بسیاری برای پیوستن به این فراخوان و پیدا کردن راه مناسب برای درمان این بیماری و دیگر بیماری های لاعلاج اعلام آمادگی کردند. اما شاید کمتر کسی از بهترین راه حل علمی برای درمان این بیماری که چند سالی است در جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد اطلاعی داشته باشد. پیوند سلول های بنیادی خون ساز بهترین راه درمان بیماری سرطان است که با پیوند این سلول ها می‌توان زندگی دوباره‌ای به بیماران سرطانی بخشید. پیوند سلولهای بنیادی خونساز بر خلاف پیوند عضو نیاز به آنتی ژن سازگار نسجی دارد و این آنتی ژن تنها در افرادی که HLA (آنتی ژن سازگار نسجی) خون آنها با بیمار سازگاری دارد پیدا می‌شود. بانک سلولهای بنیادی در جهت در اختیار قرار دادن سلولهای بنیادی به بیماران تأسیس شده است اما این بانک برای رسیدن به سطح جهانی و حد مطلوب نیاز به سپرده‌های بلند مدت دارد. سپرده‌هایی که با مقدار کمی از خون من و شما و ثبت HLA خون در این بانک تأمین می‌شود. بانک فقط برای سپرده مالی نیست از سال 2010 میلادی و پس از پیوستن ایران به بانک جهانی اهدای سلولهای بنیادی انقلاب بزرگی در درمان بیماری سرطان خون و همچنین 60 نوع بیماری مهلک خونی از جمله تالاسمی و نقص ایمنی به وجود آمد. سالانه هزاران نفر دچار بیماریهای کشنده‌ای مثل سرطان خون می‌شوند که تنها درمان نجات بخش، برای تعداد زیادی از این بیماران، استفاده از روش درمانی «پیوند سلولهای بنیادی خون‌ساز» است. روشن است که هدف از تأسیس و راه‌اندازی چنین بانکی، ایجاد پلی میان داوطلبان اهدای سلول­های بنیادی ایران و بیماران نیازمند است و یافتن اهدا کنننده برای این دسته از بیماران. در این نوع بیماری‌ها پس از مهار آن توسط شیمی درمانی و به صفر رساندن آن، با گرفتن سلولهای بنیادی سالم و سازگار از یک فرد سالم، سلول‌ها را به بیمار پیوند می‌زنند و به این ترتیب بدن بیمار شروع به تولید سلولهای بنیادی سالم می­ کند و به این ترتیب بیماری درمان می‌شود. مغز استخوان قسمت نرم میانی استخوان‌های بدن است که وظیفه تولید سلولهای خونی (شامل سلولهای قرمز برای اکسیژن‌رسانی به بدن، سلولهای سفید جهت مقابله با عفونتها و پلاکتها برای کمک به توقف خونریزی) را برعهده دارد. سلولهای بنیادی خون ساز هم سلولهایی هستند که با استقرار در مغز استخوان، سلولهای خونی را به صورت مداوم تولید می‌کنند. هنگامی که مغز استخوان -مثلاً در سرطان خون- بیمار می‌شود یا کار خود را صحیح انجام نمی‌دهد (مثل کم کاری مغز استخوان، تالاسمی ماژور و...) می‌توان مغز استخوان فرد بیمار را با پیوند سلولهای بنیادی خون­ساز از مغز استخوان یا خون محیطی یک فرد سالم جایگزین کرد. نخسین افرادی که می‌توانند کاندیدای اهدای سلولهای بنیادی به فرد بیمار باشند، خواهر یا برادر همسان یا غیر همسان هستند اما تنها 30 درصد بیماران در میان بستگان خود «دهنده مناسب» پیدا می‌کنند و برای بقیه تنها شانس برای زنده ماندن، دریافت پیوند از فردی است که با بیمار هیچ نسبت خویشاوندی نداشته باشد. در حال حاضر، پیوند سلولهای بنیادی، بهترین و مطمئن‌ترین راه درمان این بیماری­هاست واز طریق این بانک، کشورهای عضو می‌توانند دهنده‌های مناسب را برای درمان بیمار نیازمند به پیوند سلولهای بنیادی در سراسر جهان پیدا کنند. وقتی در سال 1386 طرح ایجاد بانک سلولهای بنیادی از سوی بیمارستان شریعتی به دانشگاه علوم پزشکی تهران ارائه شد، کمتر کسی باور می‌کرد که طی این 9 سال ده­ها بیمار که امید چندانی به درمان بیماری خونی­ شان وجود نداشت، بتوانند با گرفتن سلولهای بنیادی مناسب از فردی در یکی از کشورهای جهان، لبخندی دوباره به زندگی بزنند. امروز بیش از 50 کشور جهان با تجهیز امکانات و همچنین تشویق مردم، به عضویت داوطلبانه در بانک جهانی اهدای سلولهای بنیادی (BMDW) درآمده‌اند. نکته مهم اینکه سال 2010 درجهان 13 میلیون نفر داوطلب اهدای سلولهای بنیادی در بانک جهانی بودند و حالا درآستانه 2017 نزدیک به 30 میلیون نفر عضو این بانک شده‌اند. تنها در5 سال گذشته حدود 12 میلیون نفر عضو جدید این بانک شده‌اند. ما در حال حاضر 20 هزار اهداکننده داریم (که البته رقم پایینی است). گرچه کم رمق اما... نخستین در منطقه بانک اهدای سلولهای بنیادی ایران (ISCDP) نخستین بانک اهدای سلولهای بنیادی در منطقه شرق مدیترانه و خاورمیانه است. طرح ایجاد بانک اهدا‌کنندگان سلولهای بنیادی از سوی دکتر امیرعلی حمیدیه، مؤسس این بانک، در اسفند ماه سال 88 در جشنواره ابن سینا جایزه جشنواره را کسب کرد و بعد از آن به دلیل فعالیت‌هایی که ایران در این زمینه داشت کرسی ریاست بر بانک‌های اهدای سلولهای بنیادی در شرق مدیترانه به ایران داده شد. هدف از تأسیس این بانک عضو‌گیری از داوطلبان و ثبت «HLA» آنها و همچنین، اتصال آن به بانک جهانی بود. باید به این نکته توجه داشت که اگر همه 75 میلیون ایرانی عضو این بانک شوند، ممکن است در ایران کسی مبتلا به سرطان شود و نیاز به پیوند سلولهای بنیادی داشته باشد اما دهنده مناسب در میان 75 میلیون نفر برای این بیمار پیدا نشود. یعنی بانک‌ها به تنهایی نمی‌توانند خودکفا باشند. خداوند «HLA» را در نهاد انسان نهاده که سفید و زرد و سیاه و مرز و کشور و ملیت و طبقه نمی‌شناسد. به این ترتیب اگر آنتی ژن مناسب یک بیمار نیازمند پیوند تنها در 2 نفر در جهان باشد، در صورت عضویت آنها در بانک جهانی این پیوند می‌تواند انجام بگیرد. بسیاری از کشورهای پیشرفته از جمله امریکا و آلمان (که بیشترین داوطلب را نیز در بانک جهانی دارند) با تأسیس بانک سلولهای بنیادی به دنبال اهداف استراتژیک هستند به طوری که بسیاری از کشورها برای پیدا کردن دهنده مناسب برای پیوند سلولهای بنیادی به سوی این کشورها دست دراز می‌کنند. در حالی که با تأمین منابع توسط دانشگاه علوم پزشکی تهران و ورود خیرین به این امر، امروز تعداد داوطلبان «HLA »بانک اهدای سلولهای بنیادی تازه به 20 هزار نفر رسیده است که همچنان فاصله زیادی با بسیاری از کشورهای عضو این بانک دارد. اما تلخی داستان اینجاست که آزمایش‌ها برای بیمار ساکن ایران از هیچ پوشش بیمه‌­ای برخوردار نیست و بیمار برای انتقال سلولهای بنیادی از کشوری مثل آلمان به ایران باید مبلغی در حدود 20 هزار یورو هزینه کند و این از عهده بسیاری از خانواده‌های بیماران خارج است.با عضویت ایران در بانک جهانی تاکنون بیماران زیادی که مرگ­شان حتمی بوده، سلولهای بنیادی مناسب را ازبانک‌های سلولهای بنیادی آلمان، امریکا، انگلیس، چین، ایتالیا و هند گرفته و پس از پیوند از مرگ حتمی نجات پیدا کرده اند؛ در یک مورد نیز بانک سلولهای بنیادی ایران توانسته سلولهای پیوندی مورد نیاز یک بیمار در کشور فرانسه را تأمین کند. امروزه می‌توانیم بسیاری از بیماری‌های مهلک خونی را با پیوند سلولهای بنیادی درمان کنیم. البته این امر مستلزم آن است که همه - از مسئولان وزارت بهداشت گرفته تا خیرین و... - کمک کنند تا بانک پیوند اهدای سلولهای بنیادی ایران با تأمین امکانات لازم گسترش پیدا کند و ایران در بانک جهانی در میان کشورهای اصلی قرار بگیرد. اگر حمایت‌های لازم صورت گیرد و افراد زیادی عضو بانک اهدا‌کنندگان سلولهای بنیادی شوند می‌توان نمونه‌های مناسب برای پیوند این سلول‌ها را در میان مردم ایران پیدا کرد و به این ترتیب هزینه‌های سنگینی را که خانواده بیمار ناچار به پرداخت آن هستند، دست کم به میزان 50 درصد کاهش داد.∎​