اصغرفرهادي فروشنده را در ادامه مسير محتوايي و ساختاري فيلم‌هاي پيشين خود به ويژه «جدايي نادر از سيمين»، منهاي فيلم متوسط فرانسوي «گذشته» با نگاهي وفادارانه، تعلق‌آميز و اداي دين به مضامين و ساختار تكنيكي نمايشنامه مشهور «مرگ يك دستفروش» اثر آرتورميلر، فيلمنامه «حقايق درباره ليلا دختر ادريس» نوشته بهرام بيضايي و فيلم «مستأجر» به كارگرداني پولانسكي و همچنين تأكيد محتوايي بر موضوع‌هاي انتقام، زنا، قتل، خشم، شهوت، دروغ، تهمت و طمع كه در فيلم 10فرمان اثر كيشلوفسكي به آنها پرداخته شده، ساخته است.
تأكيد و نمايش موضوع‌هاي تابو بودن مسئله جنسي در ايران و نگاه بدبينانه به جامعه و به‌خصوص خشم و غيرت و تعصب مردان ايراني، انتقام، عدالت‌طلبي، ديكتاتوري، شك، گناه و عشق از جمله مضامين جاي داده شده در بطن و متن فيلمنامه فيلم فروشنده است. در اينكه، فيلم فروشنده در كل اثري خوش‌ساخت است و بازي‌هاي بازيگران آن به نسبت خوب بوده و از هر نظر از فيلم «گذشته» كه دلچسب نبود بهتر است، ولي جذابيت‌هاي ساختاري و مضموني جدايي نادر از سيمين را ندارد، اغلب تماشاگران و منتقدان ايراني با خارجي‌ها تقريباً همسو هستند.
اصغر فرهادي درباره زندگي و آدم‌ها و رودررويي آنها با موقعيت‌ها و قرار گرفتن در شرايط خاص، شكنندگي باورها، اعتقادها و اعتمادهاي ساختار زندگي كنوني مردم ايران در قالب فيلم و سينما، درام‌هاي به اصطلاح اخلاقي مي‌سازد و در آنها به فرسايش، زوال و ويرانگري اخلاقيات و انسان‌ها مي‌پردازد. نگاه اين گونه به زندگي انسان‌ها و استفاده از ساختار سينمايي مينيمال براي طراحي و روايت ماجراها، داستان‌هاي فيلم‌هاي اين سينماگر را ناتوراليستي، تأثيرگذار و گاه رنج‌آور، تأسف‌بار و تأثرآور كرده است.
فروشنده يك تريلر و فيلمي خرده پيرنگ و اندكي ساده‌تر از ساير فيلم‌هاي او است. این فيلم داستان خود را با استفاده از تكنيك و ميزانسن‌هاي فكر شده، نماهاي بجا و ديالوگ‌هاي قوي و اجراي خوب تعليق‌هاي معمايي و همراه با كنايه‌هاي دراماتيك روايت مي‌كند. از اين منظر فروشنده در مجموع دچار ايستايي و الكني و ناتواني نبوده و به جز صحنه‌ها و سكانس‌هاي پاياني كه اغلب جنبه اطلاعاتي و توضيحي زائد دارند، مشكل حاد ساختاري ندارد.
حال بايد ديد اين همه ذوق و سليقه و تخصص و تبحر فني و هنري در خدمت كدامين انديشه قرار گرفته است و فيلم فروشنده چه مي‌گويد و جايزه كن را به جز بازي شهاب حسيني به چه دليل از آن خود كرده است! روشن و شفاف اينكه، اروپايي‌ها و فرانسوي‌ها براي ساخت متفكرانه و هشيارانه فيلم سينمايي فروشنده و يا تركيب و توازن ساختاري داستاني فيلمنامه آن به فروشنده جايزه نداده‌اند، چراكه همزمان با حضور فروشنده، چندين فيلم خوش‌ساخت و تكنيكي‌تر از نظر فيلمنامه و ساختار سينمايي در كن شركت داشتند كه براي گرفتن جايزه در اولويت بودند! بنابراين علت را بايد در مضمون و محتواي ساخته فرهادي جست‌وجو كرد.
با آنكه انواع موضوع‌ها و سوژه‌ها از كف تا سقف فروشنده را اشباع كرده‌اند، اما يك موضوع از تمام آنها براي فرهادي، ايراني‌ها و فرانسوي‌ها از همه بيشتر حائز توجه و اهميت بوده است. در واقع عامل اصلي جایزه‌بردن اين فيلم، همسويي مضموني آن با اهداف محوري جشنواره كن، يعني تمركز و دفاع از روزمره و عادي بودن مسئله جنسي و در بطن آن همجنس‌گرايي بوده است.
در فيلم فرهادي تمام انسان‌ها به نوعي آلوده و درگير مسائل جنسي‌اند و به آن مانند هيولا و نامش را نبر مي‌نگرند؛ دانش‌آموزي كه گوشه‌اي از تلفن همراهش، تصاوير مبتذل پنهان كرده است، زن معذبي كه در تاكسي كنار يك مرد نشسته است، زن روسپي، مرد متجاوز به رعنا و... كه به زعم اين فيلم و كارگردانش همگي در خدمت به نمايش گذاشتن درك و فهم، تلقي و برداشت و توجه دگم، نادرست، ناقص و نادرست ايرانيان و مسلمانان است. گرچه زاويه اين شكل از نگاه مي‌تواند حاوي انتقاد باشد و فقر فرهنگسازي در مورد مسائل جنسي در كشور را عيان كند، اما چون با تحليل و ارزيابي كارشناسانه و تخصصي روانشناسي و جامعه‌شناسي و بررسي معيارهاي ديني و اخلاقي و انسان‌شناسي همراه نيست، فقط مي‌تواند به حرمت‌شكني و تحقير نگاه ايرانيان بينجامد. متأسفانه فروشنده آبرو، غيرت و عزت و حرمت و نگاه شرعي و انساني و اخلاقي ايرانيان به مقوله جنسي را به قيمت دريافت جايزه كن فروخته است.
* منتقد و مدرس سينما