صاحب‌خبر - گروه فرهنگ و هنر – بهاره ارشدریاحی: یافتن یک ایده و سوژه‌ی مناسب، تبدیل کردن آن به یک طرح فیلم و بعد انجام مراحل پژوهش‌ها کتاب‌خانه‌ای و پژوهش میدانی تا رسیدن به یک فیلم‌نامه، فرآیندی است که در کشورهای پیش‌روی سینما و مستند اتفاق می‌افتد. زنجیره‌ی ساخت یک فیلم زمانی کامل می‌شود که بتواند به مخاطبش عرضه شود. یکی از بزرگترین موانع بر سر ساختن و ارائه ی فیلمهای مستند، تجهیزات گران قیمتی مانند دوربین، وسایل صدابرداری و... است. با پیشرفت تکنولوژی علی الخصوص گوشی‌های موبایل و با پیشرفته شدن نرم‌افزارها و اپلیکیشن های موبایلی ساخت فیلمهای جذاب و با کیفیت مناسب به وسیله موبایل هم ساده‌تر امکان پذیر است و هم مورد علاقه بسیاری از دارندگان گوشی‌های هوشمند تلفن همراه است. در سال‌های اخیر هم‌زمان با دنیا در ایران نیز مستندسازان جوان به فیلمبرداری با موبایل روی آورده‌اند. موبایل‌هایی که به صورت یک پایگاه مولتی مدیای همراه هم تلویزیون هستند، هم کامپیوتر، هم دوربین.
در تیرماه سال جاری موسسه تصویر شهر که وابسته به سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران است برای نمایش نمایی زیبا از شهر تهران و همچنین ایجاد امکانات آموزشی برای پرورش استعدادهای خلاق در حوزه فیلمسازی نخستین تور مستندسازی از ایده تا ساخت با تلفن همراه را برای فیلمسازان جوان برگزار کرد. در این دوره 30 فیلم کوتاه و مستند توسط شرکت کنندگان در تور فیلمسازی با تلفن همراه که در بازار تهران و برج میلاد تهران ساخته شد. به دنبال استقبال جوانان از این تور فراخوان شرکت در دومین تور فیلمسازی از ایده تا ساخت با تلفن همراه با تمرکز بر موضوع «تابستانِ تهران» توسط موسسه تصویر شهر اعلام شد. در این کارگاه‌ها تکنیک‌های ویژه عکاسی و فیلم برداری با تلفن همراه و چگونگی استفاده از ویژگی های خاص گوشی تلفن همراه برای عکاسی و فیلم سازی به هنرجویان آموزش داده شد.
شکل‌گیری نطفه از عکاسی
شیوا مقانلو درباره‌ی ساخت مستند با گوشی موبایل به «ابتکار» گفت: «سابقه‌ی استفاده از موبایل به طور حرفه‌ای ابتدا در عکاسی ظهور کرد. عکس‌هایی که به وسیله‌ی گوشی موبایل گرفته می‌شوند به دلیل در دسترس بودن موبایل و کیفیت قابل قبول آنها همه‌گیر شده‌اند.» مستندسازی با موبایل از عکاسی شروع شد. سنت‌های کلاسیک عکاسی خیابانی که با ورود دوربین‌های کوچک توسط عکاسانی چون «هانری کارتیه برسون»، «رابرت فرانک»، «لی فریدلندر» و «گری وینوگراند» بنا نهاده شد در دهه هفتاد میلادی نقطه اوج و شکوفایی خود را در تاریخ عکاسی خیابانی تجربه کرد و موجب تولید تصاویری طبیعی و بدون ژست‌های معمول جلو دوربین شد. این شکل از عکاسی در عصر دیجیتال به وسیله گوشی‌های همراه عکاسان دوباره خودنمایی کرد و ثبت طبیعی زندگی روزمره را آسان‌تر کرد و باعث شد هر لحظه عکس‌هایی از هر نقطه دنیا را بر روی صفحه جادویی موبایل پیش روی خود ببینیم.
ساخت اولین مستند
این استاد دانشگاه در ادامه با اشاره به نقش موبایل‌ها در مستندسازی وقایع اجتماعی اظهار کرد: « بخش بزرگی از اخبار و گزارش‌های خبری جهان که به آنها میتوان استناد کرد از موبایل‌ها به دست می‌آید.» این منتقد سینما افزود: « مسلماً موبایل در انتقال اطلاعات و مستند کردن رخ‌دادهای اطراف و همچنین ضبط و پخش آنها مهم و تاثیرگذار است.» لازم به ذکر است که زمان زیادی از ارائه جدیدترین مدل موبایل آیفون نمی‌گذشت که این گوشی به سینمای مستند نیز راه پیدا کرد. البته این کار یک دلیل مهم دارد و آن هم امکان فیلمبرداری4 k اولترا اچ دی این گوشی است. هنوز یک هفته از عرضه گوشی آیفون جدید به بازار نگذشته بود که یک کمپانی فیلمسازی کوچک ادعا کرد که اولین مستندی که تماماً با دوربین این تلفن همراه تصویربرداری شده را ساخته است.
نقاش جالوزی از هائیتی
این مستند با نام «نقاش جالوزی» داستان دووال، مردی در یکی از بزرگترین زاغه‌های کشور هائیتی را به تصویر می‌کشد که با کمک همسایگانش تمام منطقه را با رنگ‌های روشن، رنگ آمیزی می‌کند تا از این جهت بتواند روحیه منطقه فقرزده خود را بهبود ببخشد.قبل از این بر این، تصویربرداری 4k نیاز به ابزار سنگین و گرانی داشت. تیم سازنده «نقاش جالوزی» با آیفونs6 (که با قیمت کمتر از ۳۰۰ دلار خرده فروشی می‌شود) در کمتر از یک هفته و با استفاده از لنزهای مخصوص آن را ساخته‌اند. استفاده از اسمارت‌فون‌ها در بین فیلمسازان در حال تبدیل به امری رایج شدن است اما هنوز در فیلمسازی حرفه‌ای به گجت پراستفاده‌ای تبدیل نشده است. در ماه ژانویه نیز فیلم «نارنگی» اولین فیلم بلندی که با موبایل s5 فیلمبرداری شده بود در جشنواره ساندنس به نمایش درآمد.
برانگیختن احساس مخاطب با کیفیت بالای دوربین حرفه‌ای
خلیل رشنوی، مستندساز درباره‌ی ساخت فیلم مستند با موبایل به «ابتکار» گفت: «به نظر من فیلمبرداری با موبایل می‌تواند یک سبک باشد، ولی نمی‌توان به آن به عنوان یک جایگزین برای مستندسازی با دوربین حرفه‌ای نگاه کرد.» کارگردان فیلم مستند«زندگی مرغی» تاکید کرد: «استفاده از موبایل برای اهداف آموزشی فیلمسازی مستند می‌تواند کاربرد داشته باشد ولی برای ارائه نمی‌تواند مناسب باشد، چون نوع تصویر و صدا روی حس مخاطب تاثیر می‌گذارد و در فیلم مستند نیاز به برانگیختن احساس مخاطب خیلی بیشتر از فیلمهای داستانی است.» کارگردان فیلم مستند «ماهی دودی» افزود: «البته هستند فیلمسازان حرفه‌ای که با موبایل هم می‌توانند فیلم مستند خوب و قابل اکرانی بسازند، ولی باز هم در کیفیت صدا و تصویر به پای دوربین حرفه‌ای نمی‌رسند.»
کاربرد آموزشی
مقانلو با بیان اینکه موبایل در آموزش فیلمبرداری مستند کاربرد دارد، گفت: «امروزه تمام محصلین ما به موبایل دسترسی دارند و زمان زیادی از وقت مفیدشان را هم در موبایل و شبکه‌های اجتماعی می‌گذارند. با آموزش مناسب میتوان از پتانسیل آنها برای فیلمسازی استفاده کرد.» سرپرست و ویراستار مجموعه «برترین فیلمنامه‌های سینمای جهان» یادآور شد: «چندسال پیش مطلبی برای مجلهی رشد معلم نوشتم که همین مضمون را داشت. این مجله نشریه‌ای تخصصی برای معلم‌هاست. در آن مقاله به معلم‌ها پیشنهاد داده بودم که از موبایل به عنوان یک ابزار ارزان و در دسترس استفاده کنند تا دانش‌آموزان بتوانند با آن فیلم بسازند. مراحل تدوین را هم به کمک معلم یا با آموزش انجام دهند.» رشنوی نیز در تکمیل این پیشنهاد اظهار کرد: «برای آموزش و کارهای فرهنگی میتوان از بستر مستندسازی استفاده کرد. با این توضیح که با آموزش مستند به جوانان علاقه‌مند میتوان هم آنها را با این رشته آشنا کرد، هم برای کار حرفه‌ای آنها در این حوزه زمینه‌سازی کرد برای یک شروع مناسب و حرفه‌ای.»
حوادث و دسترسی به موبایل
مترجم کتاب «ژانرهای سینمایی» با اشاره به شرایط خاص و حوادث ادامه داد: «در شرایطی که هدف مشخص و برنامه‌ی از پیش تعیین شده‌ای برای ساخت مستند داشته باشیم، استفاده از موبایل گزینه‌ی مناسبی نیست ولی در مورد حوادثی که ناگهانی و بدون اطلاع رخ می‌دهند میتوان از موبایل برای تهیه‌ی تصاویر آرشیوی مستند استفاده کرد.»
کارگردان فیلم «عزابازی» در تکمیل صحبت‌های مقانلو گفت: «کیفیت فیلمی که با موبایل گرفته می‌شود در اکران روی پرده‌ی سینما و استفاده در رسانه‌های پربیننده خوب و قابل قبول نیست و نمی‌توان از آن به عنوان یک روش مستندسازی یاد کرد.» این نویسنده و شاعر در پایان تاکید کرد: «این شیوه می‌تواند به عنوان یک سبک معرفی شود ولی به عنوان یک روش، نه.»∎