از مهم‌ترين مشكلاتي كه بشر امروزي با توجه به همه پيشرفت‌هاي صنعتي و علمي با آن دست به گريبان است، يأس و نااميدي نسبت به زندگي و آينده خود است. تعريفي كه از يأس و نااميدي مي‌توان ارائه نمود، عبارت است از اينكه انسان نسبت به ارزشمندي خود احساس ترديد داشته باشد. همچنين نااميدي به حالتي اطلاق مي‌شود كه فرد انگيزه خود را براي پيشرفت، حل مساله، روابط اجتماعي، موفقيت، تحول، يادگيري، دستيابي به اهداف زندگي و به طور كلي جنبه‌هاي مثبت از دست مي‌دهد. پس بايد با اين مشكل و بلا كه حضرت علي(ع) از آن به عنوان بزرگ‌ترين بلا ياد مي‌كند، مقابله و پيشگيري شود. با تمرين و به كارگيري روش‌هاي زير مي‌توانيد بذر اميد و اعتماد به نفس را در خويش تقويت نماييد: ۱. توانايي‌ها و استعدادهاي خويش را در نظر آوريد؛ اگر در برخي موارد ناتوان هستيد و احساس مي‌كنيد كه نسبت به ديگران ناموفق تريد، يقينا در موارد ديگر نسبت به دوستان و هم كلاسي هايتان موفق‌تر هستيد شايد از نظر ورزش نسبت به ديگران عقب هستيد، اما از لحاظ درس نسبت به آنها موفق‌تر هستيد. بنابراين، فقط ابعاد منفي و ناتواني‌هاي خود را در نظر نگيريد. بلكه زمينه‌هاي موفقيّت و توانايي‌هاي خويش را نيز لحاظ كنيد. صحنه‌هايي را كه در گذشته موفق شده‌ايد هميشه به خاطر داشته باشيد، ليستي از نقاط قوّت خود حتي كوچك‌ترين آنها تهيه كنيد و پيوسته مرور كنيد. ۲. اگر اشتباهي انجام داديد يا دوباره شكست خورديد، به جاي سرزنش خود، عمل خود را سرزنش كنيد. مثلا نگوييد: «من آدم بدي هستم»، يقين داشته باشيد كه اشتباه لازمه انسانيت است و هر انساني ممكن است اشتباه كند. بلكه درباره رفتار خود قضاوت كنيد و بگوييد: فلان رفتارم مناسب نبود و بايد اصلاح شود. ۳. براي خود هدفي مناسب از زندگي داشته باشيد و با انتخاب اهداف بلندمدت و كوتاه‌مدت و برنامه ريزي مناسب از پوچي رهايي يابيد. ۴. در ابتدا هدف‌هاي كوچك‌تر را در نظر بگيريد تا بتوانيد آسانتر به آنها برسيد. افرادي كه اهداف بزرگ و ايده آل در نظر مي‌گيرند و عملا نمي‌توانند در وقت محدودي به آن دست يابند، دچار نااميدي مي‌شوند. اما وقتي انسان اهداف جزيي‌تر و دست يافتي‌تر در نظر بگيرد و در آن زمينه موفق شود، احساس خوشحالي مي‌كند و در آينده در ديگر موارد هم موفق مي‌شود. [۱] ۵. مثبت‌انديش باشيد و واژه‌ها و جملات منفي نظير «من هميشه شكست مي‌خورم»، «آدم ضعيفي هستم»، «هيچ كاري از من بر نمي‌آيد» را هرگز بر زبان نياوريد. ۶. بيش از اندازه توان خود، انتظار نداشته باشيد: همه افراد مثل هم نيستند، شرايط زندگي و امكاناتي كه در اختيار دارند هم يكسان نيست. افرادي كه موفق هستند و در هر زمينه مي‌توانند خود را نشان دهند، شايد امكانات بيشتري در اختيار دارند كه اگر شما هم آن امكانات را مي‌داشتيد، موفق مي‌شديد. ۷. از ارتباط طولاني و همنشيني با افراد مأيوس، افسرده و مضطرب اجتناب نماييد. ۸. با افراد موفق دوست شويد و به جاي مقايسه كردن خود با آنها، سعي كنيد از تجارب آنها استفاده نماييد. ۹. به خداوند توكل نماييد، ارتباط با منبع لايزال الهي مايه قدرتمندي و احساس توانمندي در شما مي‌شود. توكل به خدا از ترس، اضطراب و نااميدي شما مي‌كاهد. وقتي انسان به خدا توكل مي‌كند، همان خدايي كه همه جا حاضر و بر همه‌چيز قادر و توانا است، اميدوار مي‌شود و هيچگاه خود را ناتوان نمي‌بيند. اگر كسي خود را در برابر دشمن تنها ببيند، هر قدر نيرومند و قوي باشد، به زودي روحيه و اعتماد به نفس خود را از دست مي‌دهد ولي اگر احساس كند لشكر نيرومندي پشت سر او است، احساس توانمندي و قدرت مي‌كند، هر چند خودش ضعيف و ناتوان باشد. در روايتي از امام علي (ع) آمده است: «چگونه بترسم در حالي كه تو (خداوند) اميد من هستي و چگونه مقهور شوم در حالي كه تو تكيه گاه من باشي».انسان وقتي به خدا توكل نمود و اميدوار شد، از حالت شك و تحيّر بيرون مي‌آيد و به نصرت و ياري خداوند اميدوار مي‌شود. خداوند در قرآن كريم مي‌فرمايد: «فاذا عزمْت فتوكّل علي‌ا...» امام باقر (ع) نقش توكل را در موفقيت و خودباوري و افزايش عزت نفس اينگونه بيان مي‌كند: «كسي كه به خدا توكل كند، مغلوب نمي‌شود و كسي كه به دامن لطف اش چنگ زند و به او اميدوار شود شكست نمي‌خورد». پس علاوه بر راهكارهاي علمي كه در تقويت اعتماد به نفس و خودباوري انسان نقش دارد، توكل به خدا بسيار مهم و ارزشمندتر است و مي‌تواند عزت نفس و احساس كارآمدي فردي را در انسان تقويت كند. لذا در دعاهايمان مي‌خوانيم: «اللهم اعزّنيِ باالتّوكل» بارالها؛ مرا در سايه توكل نيرومند و عزيز و سرافراز گردان. ۱۰. اراده، اعتماد به نفس و عزت به نفس خود را تقويت كنيد و در تصميمات خود قاطع باشيد. ۱۱. بدانيد كه هميشه سختي‌ها و ناگواري‌ها با زندگي دنيوي عجين است و بايد با سخت كوشي و تلاش خود آنها را پشت سر گذاشته و رو به خوشبختي و كمال گام برداريد. ۱۲. از تفريحات سالم، گردش در طبيعت و ورزش كردن غافل نشويد. ۱۳. زندگي را سخت نگيريد، زندگي لذت بخش‌تر از آن است كه فكر مي‌كنيد، فقط شرط آن اين است كه اهل عمل باشيد و ايمان تان به خدا را تقويت كنيد و محبّ ائمه اطهار (ع) باشيد. ۱۴. در يأس‌هاي شديد و پژمردگي‌هايي كه سازمان رواني تان به هم خورده است حتما از روان شناس باليني كمك بگيريد.
* منابع در دفتر روزنامه موجود است
∎