«وَهُوَ الَّذِي مَدَّ الْأَرْضَ؛ و اوست کسی که زمین را گسترش داد»(آیه 3 سوره رعد)
خداوند زمین را به گونه ای گسترد که برای زندگی انسان و پرورش گیاهان و جانداران آماده باشد؛ گودال‌ها و سراشیبی‌های تند و خطرناک را به وسیله فرسایش کوه ها و تبدیل سنگ ها به خاک پر کرد و آن ها را مسطح و قابل زندگی ساخت؛ درحالی که چین خوردگی‌های نخستین آن، به گونه‌ای بودند که اجازه زندگی به انسان را نمی‌دادند.
دحوالارض، نسیمی است وزیده از سوی خدا برای من و تو که با خودش رحمت آورده و برکت که خداوند بزرگ در چنین روزی زمین را برای سکنای فرزندان آدم و زندگی بر روی آن آماده فرمود و روزی‌های ما و نعمت‌های پروردگار در چنین روزی گسترش یافته است؛ روزی‌ها و نعمت‌هایی که از شماره بیرون است و کسی را یارای شکر آن نیست؛ و اگر تو در بزرگی شأن دحوالارض اندیشه نمایی، حیرت‌زده خواهی شد؛ و از اینجاست که انسان عارف و مراقب روز دحوالارض، در برابر همه این نعمت‌های گوناگون، شکری بر خویشتن واجب می‌بیند و چون به قلب خویش مراجعه می‌کند، می‌بیند که حتی بر ادای حق ناچیزی از آن همه نعمت‌ها توانا نیست و چون بنده‌ای نسبت به آن همه نعمت‌ها شناخت حاصل کند، به عجز و کوتاهی خویش در ادای حق آن نعمت‌های انبوه اقرار خواهد کرد و تلاش خود را در انجام شکر آنها ناچیز خواهد شمرد و همواره خود را در برابر آفریننده آن همه نعمت سرافکنده خواهد دید.
و خاک پدید آمد تا جایگاهی شود برای آسایش بنی آدم، تا پیشانی غرور انسان، سجده گاهی داشته باشد برای تضرع و خشوع. زمین آفریده شد تا از مناجات عاشقانه ابوتراب، سرمست شود؛ که خوب و بد از هم جدا شوند، در محکی بزرگ؛ زمین، این سیاره در معصیت فرورفته! این سرگردان در جست وجوی آرامش، این گورستان خاطرات تلخ و شیرین... این جایگاه شادی ها، غم ها، مهربانی ها، غارت ها، ستم ها و عدالت ها... و زمین آفریده شد تا آدم، در تجارتی بزرگ با خدا معامله کند و زمین آفریده شد با طبقاتی در هم فشرده، از خاک و سنگ و چوب و آب و آتش.
و زمین آفریده شد؛ این تجلی قدرت لایتناهی پروردگار، در آیینه خاک، فلسفه بزرگ خلقت؛ و زمین گاهواره در حال چرخش چونان شتری رام شده که سواران خود را به مقصد می برد و ابتدای زمین در دحوالارض، از شروع خلقت از نقطه ای به بلندای رستگاری از یک مکعب روشن که ثقل زمین است و پناهگاه بنی آدم، از همان روزی که بنیان نهاد ابراهیم(ع)، خشت خشت خانه خدا را و زمین چون نقطه ای روشن بر مدار خویش هنوز میچرخد و میچرخد.
سخنی از آیت‌الله ملکی تبریزی در پاسداشت روز دحوالارض
خداوند بزرگ در چنین روزی زمین را برای سکنای فرزندان آدم و زندگی بر روی آن آماده فرمود، و روزی‌های ما و نعمت‌های پروردگار در چنین روزی گسترش یافته است؛ روزی‌ها و نعمت‌هایی که از شماره بیرون است و کسی را یارای شکر آن نیست و اگر تو در بزرگی شأن دحوالارض اندیشه نمایی حیرت‌زده خواهی شد و از اینجاست که انسان عارف و مراقب روز دحوالارض، در برابر همه این نعمت‌های گوناگون، شکری بر خویشتن واجب می‌بیند، و چون به قلب خویش مراجعه می‌کند، می‌بیند که حتی بر ادای حق ناچیزی از آن همه نعمت‌ها توانا نیست.
چون بنده‌ای نسبت به آن همه نعمت‌ها شناخت حاصل کند، به عجز و کوتاهی خویش در ادای حق آن نعمت‌های انبوه اقرار خواهد کرد و تلاش خود را در انجام شکر آنها ناچیز خواهد شمرد و همواره خود را در برابر آفریننده آن همه نعمت‌ها سرافکنده خواهد دید.
پس از آنکه تمام سطح کره زمین به مدت طولانی در زیر آب فرو رفته و خداوند خواست تا آن را از زیر آب بیرون آورد که صحنه زندگی موجودات مهیا شود، اولین نقطه ای که از زیر آب سر بیرون آورد همان مکان مقدس کعبه و بیت الحرام بود. این واقعه نشان دهنده اهمیت این نقطه و مرکزیت آن برای همه عالمیان است .
در واقع دحوالارض روز شروع حیات بخشی خداوند به جهان خاکی است كه توجه به آن در روایات و تعیین اعمال خاص همچون روزه ، عبادت ، دعا و غسل واهتمام به آن از سوی معصومین (ع) نشانگر عنایت حضرت حق به این روز با برکت است .
روایت است که امام رضا(ع) فرموده‌اند: درشب بیست و پنجم ماه ذى القعده حضرت ابراهیم (ع) و حضرت عیسى (ع)متولد شده اند و نیز در این روز رسول خدا (ص)، به قصد حجة‌‌الوداع از مدینه به همراه یكصد و چهار هزار یا یكصد و بیست و چهار هزار نفر از راه شجره به مکه عزیمت کردند که حضرت فاطمه (س) و تمامى زوجات آن حضرت نیز، ایشان را همراهی می کردند .
از حضرت علی (ع) روایت است که فرمود: «نخستین رحمتی که از آسمان به زمین نازل شد، در روز بیست و پنجم ماه ذی‌القعده، روز دحوالارض بوده است و هرکس این روز را روزه بدارد و شب آن را به عبادت بپردازد، به پاداش عبادت صد ساله رسیده است؛ عبادت صد ساله‌ای که روز‌های آن را به روزه و شب‌های آن را به عبادت گذرانیده است و هر جماعتی که در این روز گِرد هم آیند و به ذکر پروردگار بپردازند، پراکنده نخواهند شد مگر آنکه خواسته‌های آنان برآورده خواهد شد و در این روز هزاران رحمت از سوی پروردگار نازل می‌شود که نود و نه درصد آن از آنِ کسانی است که روزش را به روزه و ذکر مشغول باشند و شبش را به احیا و عبادت بپردازند.
آداب و اعمال روز دحوالارض
برخی از اعمال و آداب روز بیست و پنجم ذی‌القعده عبارتند از:
روزه گرفتن روز دحوالارض
ذکر فراوان خدا
خواندن دو رکعت نماز نزدیک ظهر به این کیفیت :
در هر رکعت بعد از حمد پنج مرتبه سوره الشّمس بخواند و آنگاه بعد از سلام نماز بگوید :«لا حَوْلَ و لا قوَّهَ اِلّا بِالله العلی العظیم» و سپس این دعا را بخواند: «یا مُقیلَ الْعَثَراتِ اَقِلْنی عَثْرَتی یا مُجیبَ الدَّعَواتِ اَجِبْ دَعْوَتی یا سامِعَ الْاَصْواتِ اِسْمَعْ صَوْتی وَ ارْحَمْنی و تَجاوَزْ عَنْ سَیئاتی وَ ما عِنْدی یا ذَالْجَلالِ وَ الْاِکْرام».
ای درگذرنده لغزش‌ها، از لغزشم درگذر! ای اجابت‌کننده دعاها، دعایم را مستجاب کن! ای شنوای آوازها، صدایم را بشنو و به من رحم کن و از بدی‌هایم و آنچه نزد من است درگذر! ای صاحب جلالت و بزرگواری».
خواندن دعایی که با این عبارت شروع می‌شود: «اللّهمّ یا داحِی الْکعبهَ وَ فالِقَ الْحَبَّه»
میرداماد(ره) در رساله اربعه ایام خود افضل اعمال مستحب را در این روز زیارت حضرت رضا(ع) بیان می‌دارد .
فرصت‌های معنوی زندگی، نسیم‌هایی الهی هستند که دل و جان‌هایی که خود را در معرض آن قرار داده‌اند را می‌نوازد و به آنها شادمانی و آرامشی ژرف می‌بخشد. «دحوالارض» نیز از آن دسته از نسیم‌هایی است که سالی تنها یک بار می‌وزد. تکرار دوباره این نسیم روح‌بخش برای آنان‌که جان خویش را از عطر آن آکنده نسازند، نامعلوم است. پس این فرصت طلایی را دریابیم؛ که رسول خدا(ص) فرمود: همانا در طول زندگی شما نسیم‌هایی از سوی پروردگارتان می‌وزد. خود را در معرض آنها قرار دهید، باشد که چنین نسیمی سبب شود که برای همیشه بدبختی از شما دور ماند.