در ادامه گزارش سفر به شهر تاریخی بندرکنگ این بار به سراغ موزه مردم‌شناسی این شهر و جاذبه های عرصه دریانوردی می‌رویم.
بندر تاریخی کنگ جایی که 30 سال پیش «ناصر تقوایی» فیلم «ناخدا خورشید» را در آن فیلم‌برداری کرد و خیلی ها این شهر را با آن فیلم شناختند، ناخدا خورشید نام فیلمی جنایی است، محصول کشور ایران به نویسندگی و کارگردانی ناصر تقوایی که در سال ۱۳۶۵ ساخته‌شده و بازیگرانی همچون داریوش ارجمند، علی نصیریان، سعید پور صمیمی و پروانه معصومی در آن به ایفای نقش پرداخته‌اند. این فیلم که برداشت آزادی است از داستان «داشتن و نداشتن» ارنست همینگوی، سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد (داریوش ارجمند) و لوح زرین بهترین بازیگر نقش دوم مرد (سعید پور صمیمی) را در پنجمین جشنواره فیلم فجر به خود اختصاص داده است و در بندرکنگ نیز فیلم‌برداری شده است. همچنین ناصر تقوایی جایزه یوزپلنگ برنزی چهل و یکمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم لوکارنو را به خاطر فیلم ناخدا خورشید دریافت داشته است.
شهر تاریخی بندرکنگ واقع در استان هرمزگان و بخش مرکزی شهرستان بندرلنگه یکی از قدیمی‌ترین بنادر ایران است که در فاصله 5 کیلومتری مرکز شهرستان بندرلنگه قرار دارد. مساحت قانونی این شهر معادل 650هکتار و جمعیتی بالغ‌بر 17000نفر دارد. ارتفاع آن از سطح دریا به‌طور میانگین 6 متر بوده که به‌طورکلی دارای شیب یکنواختی از شمال به‌طرف جنوب است.
در زمان قدیم شهر کنگ یکی از مراکز مهم دولت پرتغال بوده، درزمانی که پرتغالی‌ها تسلط بر خلیج‌فارس و منطقه داشته‌اند، لنگرگاهی در کنگ ساخته بودند که کشتی‌های بزرگ خود را در آن لنگر می‌کردند، همچنین قلعه بزرگی ساخته بودند که مقر حکم آن‌ها بود، آثار این قلعه در کنار دریا باقی‌مانده است، وقتی‌که آب دریا مَد می‌یابد، آب اطراف بقایای این قلعه را فرامی‌گیرد، اما وقتی‌که آب دریا جزر است قسمتی بزرگی از قلعه نمایان می‌شود، این قلعه در پیش مردم کنگ به قلعه پرتغالی‌ها معروف است.
در دوران قدیم در بندر کنگ 30 کشتی بزرگ وجود داشته که به سرپرستی ملاحان برجسته کنگی به‌وسیله آن‌ها سفرهای دریایی دراز به‌سوی هند، آفریقا، بصره، ممباسا، و محمره سفر می‌کردند، و کالاهای تجارتی مانند: خرما، الورد، المستکی، جوز، و لوز، سجاده، به هند و آفریقا و ممباسا می‌بردند، و از آنجا چوب و چایی و پارچه به بندر کنگ می‌آوردند. گاهی این کشتی‌ها در منطقه‌ای بنام «کوران» در رأس جزیره قشم لنگر می‌انداختند و بعد از مدتی توقف و استراحت به سفر خودشان ادامه می‌دادند، و گاهی هم برای تعمیر کشتی‌های خود به آنجا می‌رفتند.
ازآنجاکه این شهر تاریخی می‌توان به‌عنوان منطقه‌ای نمونه در عرصه گردشگری به شمار آید، شاید نقش موزه‌هایی که بتواند این روایت تاریخی را در دید عموم قرار دهد، امری غیرقابل‌انکار است.
نقش حیاتی موزه‌ها در جوامع بشری نقشی بدیع، ماندگار و مروج ناب‌ترین پدیده‌های فرهنگی است. موزه‌ها از معدود مراکز حافظ یادگاران نسل گذشته و در حقیقت فرزندان هنر و تاریخ هستند، هر یک از این اشیاء در عین بی‌زبانی به هزار زبان سخن می‌گویند زیرا اسناد معتبری از هنر، فرهنگ و تاریخ را ارائه می‌دهند. موزه کلمه‌ای یونانی است که از «موزه یون» به معنای مجلس فرشتگان الهام گرفته است. به‌طورکلی موزه به مجموعه‌ای از آثار و اشیای اتلاق می‌شود که در محل یا عمارتی نگه‌داری و در معرض نمایش گذاشته شوند. تاریخ تشکیل اولین موزه در ایران را باید در گنجینه‌های گران‌بهایی که باستان شناسان به دست آورده‌اند، جستجو کرد. ایرانیان برای رهایی از آسیب بیگانگان گاهی گنجینه‌های گران‌بهایی مانند کلوزر، کلماکره و مجموعه سفال آبگینه گرگان را درون چاه‌ها و حفره‌ها پنهان می‌کردند.
تندیس بوم مسی یادآور دریانوردان گذشته
در رو به روی ورودی این موزه ابتدا شاهد لنگر انداختن لنجی تاریخی هستیم به نام بوم مسی (جودالکریم) که در ساحل بندرکنگ به دست ناخدایان قدیمی و ملوانان وباهمکاری شورا و شهردار و مردم بندرکنگ ساخته شد و در تاریخ 4اردیبهشت‌ماه 1386 به‌طور رسمی افتتاح شد.
این لنج در سال 1273هجری شمسی در ساحل بندرکنگ بین مسجد کزیتی وکاکا با مالکیت آقای کرچی ساخته شد که ظرفیت آن حدود 700 تن بوده است و به علت بزرگی و عظمت آن قسمت اعظم لنج که در زیرآب قرار می‌گرفته با ورق‌های مس پوشانده بود، این لنج بارهای تجاری به مقصد کشورهای آفریقایی و هندوستان و پاکستان و یمن …..حمل می‌کرده است. سرنشینان آن در هر سفر حدود 60 نفر به‌علاوه‌ی دو ناخدا بوده است و ناخدایانی برجسته ازجمله محمدعلی عبدالله محمود (دریا گذر) و محمدحسین ناخال و حاج عبدالله کرچی و خلفان احمد خلفان شوکتی و… در این لنج مشغول بکار بودند.
حادثه‌ی غرق شدن لنج بوم مسی (به نقل از تنها باقی‌مانده‌ی لنج موسی غلام پور)
در سال 1323هجری شمسی این لنج با 64 سرنشین به ناخدایی آقای کرچی و خلفان شوکتی ازبندرکنگ با حمل بار به ترتیب از شهرهای بندرگوادر پاکستان، بندر کراچی، بندر ملیبار هند، بمبیی و مانگرور و از مانگروری هندوستان به‌طرف دارالسلام (سواحل آفریقا)حرکت نمود و بعد از 8 روز پیمودن مسیر دریایی(نیمی از راه مسیر) هواپیمای متعلق به کشور ژاپن به آن‌ها نزدیک و با فیلم‌برداری از لنج دوباره برگشت و در روز بعد زیردریایی آن کشور به آن‌ها و دو لنج دیگر که همراه آن‌ها بود، حمله کرده و لنج را غرق می‌کند و 32 نفر سرنشینان آن لنج همان موقع به شهادت می‌رسند و32 نفر که زنده مانده بودند، بعد از 14شبانه‌روز سرگردانی در دریا، امواج آنان را به ساحل صعب‌العبور کشور سومالی آفریقا می‌رسند. بالاخره این 29 نفر بعد از 8 ماه دوری از شهر و تحمل گرفتاری‌ها در ماه رجب به بندرکنگ رسیدند و خبر زجرآور از دست دادن سایر افراد به خانواده‌های آن‌ها دادند. لنج بوم مسی 113سال قبل در همین قسمت ساحل بندرکنگ ساخته شد، امسال نیز اهالی شهر بندرکنگ تندیس این لنج را ساختند و به یاد قربانیان حمله‌ی ناجوانمردانه به لنج بادبان‌های این لنج را بالا بردند.
موزه مردم‌شناسی بندر کنگ جاذبه گردشگری ناب هرمزگان
موزه مردم‌شناسی بندر کنگ از موزه‌های مهم تاریخی و مردم‌شناسی در جنوب ایران است و موزه مردم‌شناسی و دریانوردی بندرکنگ که توسط افراد خیّر، ناخداها و جاشوهای این بندر تأسیس شده است.
این موزه وسایل و نقشه‌هایی که ناخداها و جاشوها در زمان دریانوردی از آن‌ها استفاده می‌کردند به معرض نمایش در آمده است. این موزه از مجموعه‌های مهم دریانوردی، آداب‌ورسوم، معماری، صنایع‌دستی و نوع پوشش و خوراک مردم قدیم و جدید بندرکنگ است. در کمتر شهر بندری مجموعه‌ای با این گستردگی در کمتر مکانی در بنادر و سواحل شمالی خلیج‌فارس وجود دارد که مورد استفاده مستقیم بازدیدکنندگان و پژوهشگران قرار گیرد.
این موزه در حال حاضر به یک جاذبه گردشگری در شهر کنگ تبدیل شده است، به‌طوری‌که مسافران و مهمانان این بندر پس از اقامت و گردش در این شهر از این موزه بازدید می‌کنند.
موزه مردم‌شناسی بندرکنگ در طول سال پذیرای گردشگران زیادی است و شامل آثار قدیمی دریانوردی مانند فرمان لنج، سکستان، رادیوهای قدیم، قطب‌نما، تصاویری از انواع ماهی، لنگر کشتی، ماکت کشتی‌های کوچک و بزرگ، برکه، چاه، سبک معماری و خانه‌های محلی قدیمی، صنایع‌دستی ساخته‌شده از محصولات دریایی و درخت نخل نظیر حصیر، سپ، بند لنگر کشتی، غذاهای محلی قدیم بندرکنگ که هنوز هم پخته می‌شود، بادگیرهای کوچک، استفاده از چندل در سقف و حجله بندر کنگ است که توسط افراد متخصص که از افراد محلی بندرکنگ هستند، برای گردشگران توضیح داده می‌شود.
این موزه و مکان‌های اختصاص‌یافته به آن و مبلمان شهری صورت گرفته در اطراف آن طی سال‌های اخیر گردشگران داخلی و خارجی زیادی را به این مکان فرهنگی جذب کرده و باعث شده است که هر تازه‌واردی به بندرکنگ پس از دیدار از این موزه زیبایی و جذابیت آن را در بیرون برای دیگران بازگو نماید.
از دیگر ویژگی‌های این موزه قرار گرفتن آن روبروی دریا و ساخت بتنی بوم مسی در جلو درب موزه و در کنار دریاست. بوم مسی که از کشتی‌های بزرگ بادبانی و ساخته‌شده در بندرکنگ بود، در جنگ جهانی دوم مورد اصابت زیردریایی ناشناس قرار گرفت و غرق شد و به یادگار این کشتی، ماکتی از بتون و آهن توسط مردم بندرکنگ و به شکل و شباهت کامل با بوم مسی، در ساحل بندرکنگ ساخته شد که در سال مورد بازدید بازدیدکنندگان متعدد قرار می‌گیرد. مراسم‌های مهم ملی و مذهبی در کنار این کشتی برگزار می شود.
شهرداری بندرکنگ نیز با علم به این مهم تلاش وافری دارد تا این موزه را سال‌به‌سال تجهیز بیشتری کرده و غذاهای سنتی بندرکنگ نیز در بخشی از موزه طبخ شده و به گردشگران فروخته شود. این اقدام شهرداری بندرکنگ مورد استقبال دیگر شهرهای بندری نیز گردیده و آن را ترغیب به این امر کرده است. معماری قدیمی و مصالح معماری نیز در این موزه به منصه ظهور گذاشته‌شده است.
موزه مردم‌شناسی و حجله عروس به یک قطب گردشگری در بندرکنگ تبدیل شده است، به‌طوری‌که مسافران و مهمانان این بندر پس از اقامت و گردش در این شهر از این موزه بازدید می‌کنند.
اما برای شناخت بیشتر این موزه به سراغ یکی از دریانوردان قدیمی بندرکنگ رفتیم، علی بحری درباره راه انداختن اولین موزه دریایی مردمی ایران نیز گفتنی‌هایی دارد و آن را تحقق آرزویی می‌داند که از جوانی در سر داشته است.
وی افزود: سنگ بنای این موزه را نوروز سال ٩٠ با آویختن یک دهل و لباس ناخدا که متعلق به پدرش بوده می‌گذارد و این حرکت مورد استقبال شهرداری و شورا و مردم و سایر دریانوردان قرار می‌گیرد و اشیای قدیمی از انبارها و پستوها و طاقچه‌های خانه‌ها بیرون آورده شده و با اعتماد به او سپرده می‌شود.
بحری ادامه داد: حال پس از گذشت دو سال دو قلم دهل و لباس پدری به ٧٠٠ قلم رسیده که هریک تاریخ مجسم است و در مقابل دیدن برخی آن‌ها جز حیرت نمی‌توان واکنشی داشت.
این دریانورد پیشکسوت اضافه کرد: نقشه‌ها، قدیمی‌ترین وسایل موزه هستند که هنوز هم در لوله‌های برنجی محافظت می‌شوند و با دقت تمام جلوی ما باز می‌شوند تا نام بوموسی را درون مرزهای آبی ایران و واژه خلیج‌فارس را بر نقشه‌هایی که خارجی‌ها تهیه کرده‌اند، ببینیم.
بحری اظهار کرد: دیدن جلیقه نجات شیشه‌ای هم همان‌قدر مایه حیرت است که دیدن وسیله‌ای عجیب‌وغریب که طی دهه‌ها، کار جی‌پی‌اس‌های مدرن امروزی را انجام می‌داده و موقعیت دقیق لنج را مشخص می‌کرده است.
وی در پایان خاطرنشان کرد: پرداختن به اشیای این موزه و کارکردهای هریک از آن‌ها خود مجالی جدا را طلب می‌کند و صد البته گوش سپردن به تاریخ زنده دریانوردی ایران و هرمزگان شیرینی دیگری دارد.
موزه مردم‌شناسی بندرکنگ زبان گویای دریانوردان این بندر تاریخی است
شهردار بندرکنگ گفت: بندرکنگ یک شهر زنده با ظرفیت و اصالت و غنی از آثار تاریخی و فرهنگی است و به زودی به اکو موزه تبدیل می‌شود.
ایوب زارعی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، موزه مردم‌شناسی این بندر را زبان گویای دریانوردان دانست و عنوان کرد: موزه مردم‌شناسی گویای فرهنگ، تاریخ و تمدن دیرین مردم است.
وی اظهار کرد: موزه مردم‌شناسی بندرکنگ گویای فرهنگ، تاریخ و تمدن دیرین مردم و همچنین زبان گویای دریانوردان این بندر تاریخی است.
زارعی تصریح کرد: یکی از دغدغه‌های اصلی شهرداری پرداختن به فرهنگ و تاریخ این بندر و احیای آن با ایجاد زمینه‌های جذب گردشگر و فعال کردن صنعت توریسم است که نتیجه آن رونق اقتصادی در این شهر است لذا ایمان‌داریم که این موضوع محقق نمی‌شود، مگر با همکاری مردم که خود نیز زمینه‌ساز این حرکت بوده‌اند.
شهردار بندرکنگ اضافه کرد: در نظر داریم با همکاری و نظر کارشناسی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری برای آثار تاریخی اهدایی به موزه مردم‌شناسی، سند تاریخی صادر کنیم که برای همیشه این آثار ثبت و ماندگار شود.
وی با اشاره به تاریخ غنی بندرکنگ خاطرنشان کرد: بندرکنگ یک اکو موزه یعنی یک شهر زنده با ظرفیت و اصالت و غنی از آثار تاریخی و فرهنگی با قدمت کهن و حفظ اصالت‌های بومی در گویش، زبان و لباس مردم این شهر، منحصربه‌فرد است.
وی افزود: در این بندر تاریخی که سندهای محکم و معتبر در این زمینه وجود دارد 15نمونه لنج ساخته می‌شد که منحصربه‌فردترین آن بوم است که خلاف جهت باد نیز حرکت می‌کند و این اثر به‌عنوان غول‌پیکرترین صنایع‌دستی در کشور و جهان شناخته‌شده است.
شهردار بندرکنگ تصریح کرد: صنعت لنج‌سازی در سال 2011 ثبت جهانی شده است و با هماهنگی‌هایی که با سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری صورت گرفته، در آینده پایگاه جهانی لنج‌سازی و دریانوردی در بندرکنگ شروع به کار می‌کند که این پایگاه خود حمایت‌هایی را از دریانوردان و لنج‌سازان در بردارد.
زارعی با اشاره به اینکه از دیگر برنامه‌ها، انتقال پایگاه بافت تاریخی به این بندر است، افزود: به‌زودی خانه‌های تاریخی بندرکنگ ثبت می‌شوند و از طرف دولت بسته‌های حمایتی جهت بازسازی و بهسازی در اختیار مالکان قرار خواهد گرفت.
وی اضافه کرد: بافت این بندر بافت زنده‌ای است و مردم بومی در این بافت زندگی می‌کنند و این خود شرایط معرفی بندرکنگ به‌عنوان یک اکو موزه را فراهم آورده است که به‌زودی نیز از سوی سازمان میراث فرهنگی محقق می‌شود.
شهردار بندرکنگ در پایان یادآور شد: بندرکنگ نه‌تنها تاریخی بلکه دارای فرهنگ غنی نیز هست و دغدغه ما معرفی آثار تاریخی این شهر به جهانیان است تا از این مسیر وارد صنعت گردشگری شویم و کمکی هم به اقتصاد مردم شود.
به گزارش ایسنا، شاید ما دیگر فضل پدرانمان را نداشته باشیم، پس با جمع‌آوری و کنار هم گذاشتن آثار قدیمی از دریای فضل پیشینیان اگر سیراب نمی‌شویم امکان فیض آن را برای آیندگان فراهم کنیم. آیا جوان امروزی که در دنیای ماهواره و تهاجم فرهنگی گم‌شده و تشنه‌ی دانستن است، مسافری است که مقصدش را نمی‌داند؟ اگر چراغی برایش بیفروزیم و با هر چه در توان داریم راه را به او بشناسانیم، وقتی راه صواب را از ناصواب شناخت و درراه درست گام نهاد ثوابی به ما نمی‌رسد؟ چراکه راه‌اندازی اماکنی فرهنگی همچون موزه روشن کردن همان فانوسی است که راه‌های ارزشی و فرهنگی را می‌شناساند.
گزارش از: امیرحسین طالبی، خبرنگار ایسنا، منطقه خلیج فارس
