سوابق ـ به طور کلی گرچه راه خوراکی برای مایه کوبی بهترین روش بوده و برای ماهی‌ها با استرس بسیار کمی‌همراه است ولی باید تأکید کنیم مایه کوبی با روش خوراکی ایمنی خوبی را ایجاد نمی‌کند.
مایه کوبی با روش فرو کردن ماهی در سوسپانسیون واکسن نیز برای چند هفته یا چند ماه بیشتر ایمنی ایجاد نمی‌کند و صرفاً برای مایه کوبی ماهی‌هایی که وزن یک تا پنج گرم دارند بهتر است از این روش استفاده شود تا این که رشد کنند و به مرحله ای برسند که وزن آن‌ها بیشتر شده و سپس از واکسیناسیون به روش تزریق استفاده شود.
بنابراین مایه کوبی ماهی‌ها بر ضد بیماری‌ها با استفاده از روش تزریق بهترین روش مایه کوبی است چون که ماهی‌های واکسینه مدت زمان طولانی تری در مقابل بیماری ایمن باقی می‌مانند و تا رسیدن وزنشان برای فروش دیگر نیازی به واکسیناسیون مجدد ندارند. در ضمن باید تأکید کرد که برقراری ایمنی مناسب در ماهی‌ها به تغذیه خوب، رعایت دقیق اصول بهداشتی و مدیریت مطلوب نیز بستگی دارد.
انواع واکسن‌های ماهی
ـ واکسن‌های غیر فعال: واکسن‌های غیر فعال مهم ترین و رایج ترین واکسن‌ها در آبزیان هستند. این گونه واکسن‌ها با غیرفعال کردن میکرو ارگانیسم‌های عامل بیماری به وسیله مواد شیمیایی یا حرارت به دست می‌آیند .
ـ واکسن‌های زنده تخفیف یافته: برای تهیه و تولید واکسن‌های تخفیف یافته، میکروارگانیسم‌های عامل بیماری زا را در شرایط اختصاصی در آزمایشگاه کشت و تکثیر می‌کنند.
در واقع تداوم پاساژ در محیط‌های کشت باعث می‌شود که میکرو ارگانیسم قدرت بیماری زایی خود را از دست داده ولی قدرت ایمنی زایی آن باقی می‌ماند و به عنوان واکسن تخفیف حدت یافته از آن استفاده می‌شود.
ـ واکسن‌های زیر واحدی(Sub- unit vaccines): واکسن‌های زیر واحدی از مشتقات آنتی ژنیتیکی که قادر به ایجاد پاسخ‌های ایمنی باشند تولید می‌شود.
ـ واکسن‌های نوترکیبی(Recombinant vector vaccines): واکسن نوترکیبی ناقل، عبارت از یک باکتری ضعیف شده ای است که قسمت‌هایی از مواد ژنتیکی میکروارگانیسم ایجاد کننده بیماری در داخل آن وارد می‌شود.
ـ واکسنDNA: بر مبنای به کارگیری پلاسمیدهایی است که واجد اطلاعاتی در مورد ارائه آنتی ژن مورد نظر باشند یا به عبارت دیگر اساس مایه کوبی باDNA واکسن این است کهDNA کد کننده آنتی ژن واکسن وارد بدن شده و توسط سلول‌های میزبان جذب و به وسیلهmRNA نسخه برداری و سپس پروتئین‌های آماده شده باعث تحریک سیستم ایمنی وایجاد پاسخ‌های ایمنی می‌شوند.
ویژگی‌های یک واکسن ایده آل
جهت مایه کوبی ماهی‌ها
۱ـ برای ماهی‌ها و افرادی که مایه کوبی را انجام می‌دهند بی ضرر باشد.
۲ـ در مقابل سویه‌های متعدد میکروارگانیسم‌های بیماری زا ماهی‌ها را ایمن کند و حتی الامکان میزان ایمنی بیش از ۷۰ درصد باشد.
۳ـ به راحتی بتوان آن را مصرف کرد.
۴ـ در تعداد زیادی از گونه‌های ماهی بر ضد بیماری مؤثر باشد.
۵ ـ قیمت واکسن مناسب باشد و گرفتن مجوز تولید و ثبت واکسن برای ارائه به بازار با مشکلات همراه نباشد.
مراحل مختلف آماده سازی واکسن‌های ماهی
ـ جدا سازی و شناسائی عامل ایجاد کننده بیماری
ـ کشت میکروارگانیسم بیماری زا با استفاده از راه‌های مختلف
ـ آماده سازی واکسن به صورت غیرفعال، تخفیف حدت یافته یا روش‌های مولکولی
ـ تأکید بر این که واکسن عاری از عوامل خارجی باشد.
ـ تأکید بر این که واکسن برای ماهی‌ها
بی‌ضرر باشد.
ـ تأکید بر این که واکسن ایمنی لازم را ایجاد کند یا حد اقل در کم کردن عوارض نامطلوب بیماری نقش مؤثری داشته باشد.
ـ فرمول واکسن همراه رقیق کننده مناسب، حامل مطلوب همراه با یاور یا بدون یاور و
بسته‌بندی مناسب برای نگهداری در نظر گرفته شود.
ـ زمان در نظرگرفته شده برای انجام کلیه مراحل یاد شده متغیر است و برای تولید یک واکسن تجاری مطلوب، مؤثر و مفید حد اکثر حدود پنج سال وقت لازم است .
اصول و ضوابط مایه کوبی
ـ واکسن‌هایی که از راه تزریق وارد بدن ماهی شوند:
دو هفته قبل از مایه کوبی:
ـ باید کنترل کنند که پروتوکلprotocol انجام واکسن بر طبق نیازهای مورد لزوم تهیه شده باشد.
ـ کنترل بهداشتی ماهی‌ها
ـ کنترل مناسب بودن وزن ماهی‌ها برای مایه کوبی
ـ مطمئن باشند که ماهی‌ها قبل از مایه کوبی استرس نداشته باشند .
یک هفته قبل از مایه کوبی:
ـ واکسن مورد استفاده و کلیه وسایل مورد نیاز آماده شده وواکسن در حرارت دو تا هشت درجه سانتی گراد نگهداری شود.
ـ تاریخ انقضاء واکسن و کیفیت واکسن کنترل شود.
ـ مواد ضد عفونی، مواد شستشو و مواد بیهوشی در دسترس باشد.
ـ وسایل مایه کوبی و تجهیزات مورد لزوم در جایگاه انتخاب شده برای تزریق آماده شود.
ـ سوزن‌هایی با قطر و طول مناسب در دسترس باشد.
ـ کنترل کنند در صورتی که هنگام تزریق آسیبی به فرد مایه کوب وارد شود مواد دارویی مورد نیاز در دسترس باشد بهتر است. برنامه و تاریخ مایه کوبی به نزدیک ترین مرکز پزشکی اطلاع داده شود تا در مواقع ضروری اقدامات لازم سریعاً انجام شود.
چند روز قبل از مایه کوبی:
ـ سلامت ماهی‌ها، رفتار آن‌ها، اشتهای آن‌ها و تلفات آن‌ها به طور دقیق کنترل شود.
ـ ندادن غذا به ماهی‌ها ۴۸-۲۴ ساعت قبل از مایه کوبی.
ـ تجهیزات مایه کوبی باید تمیز و ضد عفونی شده و آماده مصرف باشند‌.
ـ تانک‌ها و قفسه‌هائی که ماهی‌های واکسینه بعد از مایه کوبی در آن‌ها نگهداری می‌شوند باید تمیز و ضد عفونی شده باشند.
نکاتی که در طی انجام مایه کوبی ماهی‌ها با روش تزریق باید مد نظر باشند
ـ تطابق مدت زمان ایجاد آرامش در ماهی (پس از مصرف داروی بیهوشی) و مدت زمان طی شده برای مایه کوبی
ـ به طور دائم زمان ایجاد آرامش و مدت زمانی که ماهی در محلول بیهوشی قرار دارد رکورد گیری شود و ماهی‌ها در محلول بیهوش کننده بیش از دو دقیقه باقی نمانند و هر گاه بیش از دو دقیقه در محلول مزبور نگهداری شده باشند، خطر ایجاد عوارض نامطلوب وجود دارد.
ـ ماهی‌ها باید در موقع مایه کوبی به نحوی نگهداری شوند که میزان استرس، دفع مایع مخاطی و میزان از دست رفتگی ماهی‌ها (تلف شدن) به حد‌اقل ممکنه برسد‌.
ـ کنترل هر ماهی از نقطه نظر وجود یا مشاهده حالات غیر عادی و غیر طبیعی.
ـ کنترل دُز کامل واکسن در حفره شکمی‌و ثبت آن
ـ تعویض سوزن‌های آسیب دیده
ـ جرم ایجاد شده در سوزن به طور استریل برداشته شود.
ـ تعویض سوزن‌های مایه کوبی برطبق دستور‌العمل تهیه کننده.
ـ رکوردگیری و کنترل منظم اندازه گیری مدت زمانی که ماهی‌ها از حالت بیهوشی نسبی خارج شده و به حالت عادی بر می‌گردند. همچنین نشت هر مقدار واکسن به خارج از سوزن نیز باید رکوردگیری شود.
ـ به طور منظم سطوح تماس با ماهی‌ها تمیز و ضد عفونی شود‌.
ـ قرار دادن ماهی‌های واکسینه در تانک‌های تمیز و ضد عفونی شده‌.
ـ ثبت تعداد ماهی‌های واکسینه و قرار گرفته در هر تانک
ـ امضاء و رکوردگیری توسط فرد مسئول
ـ مطمئن بودن از تاریخ انقضاء واکسن (اطمینان از عمر مفید و تاریخ مصرف واکسن)
ـ در مواقعی که بر حسب تصادف واکسن به فرد واکسیناتور تزریق شود بلافاصله فرد آسیب دیده به نزدیک ترین مرکز پزشکی مراجعه کند. کلیه اطلاعات مربوط به واکسن در اختیار پزشک قرار داده شود.
پس از مایه کوبی
ـ بررسی کیفیت مایه کوبی در تعدادی از ماهی‌ها که به طور تصادفی برای این منظور انتخاب شده‌اند.
ـ برای مدتی برابر چهار هفته ماهی‌های واکسینه نباید درجه بندی، دستکاری و از محلی به محل دیگر انتقال داده شوند.
ـ اسناد مربوط به رکوردگیری مایه کوبی که توسط فرد رکوردگیر تهیه شده باید توسط فرد مزبور امضاء شده و سپس توسط مسئول گروه واکسیناتور و مدیر قسمت امضاء بشود.
نکات دیگری که در مایه کوبی ماهی‌ها با‌‌‌روش تزریق باید رعایت شود
ـ واکسن‌ها باید طبق دستور العمل نوشته شده در برچسب واکسن نگهداری و تجویز شوند. ضمناً واکسن‌ها باید در یخچال نگهداری بشوند و درجه حرارت یخچال باید به طور منظم کنترل بشود.
ـ گروه‌های مایه کوب باید کلیه نکات بهداشتی را تمام و کمال در مزارع پرورش ماهی رعایت کنند.
ـ مایه کوبی باید طوری انجام شود که هنگام انتقال ماهی به میزهای مایه کوبی (در مدت زمان انجام مایه کوبی) و برگشت به تانک‌های نگهداری استرس ایجاد شده به حد‌اقل ممکن برسد.
ـ به منظور جلوگیری از ایجاد خسارات و انتقال آلودگی از یک ماهی به ماهی دیگر سوزن‌های مایه‌کوبی به طور مدارم باید عوض شوند.
ـ به محض این که در ظروف نگهداری واکسن مشکلی دیده شود باید آن‌ها را تعویض کنند.
ـ درب شیشه‌های واکسن در صورتی که برای تجویز واکسن باز شود محتوی شیشه واکسن در همان روز باید مصرف شود و واکسن باقیمانده باید دور ریخته شود.
در مورد واکسن‌هایی که از طریق فرو بردن ماهی در مایه واکسن مایه کوبی انجام می‌شود:
یک هفته قبل از مایه کوبی:
ـ کنترل مجموعه ضوابط مایه کوبی را جهت اطمینان از مناسب بودن واکسن کنترل کنند.
ـ کنترل بهداشت ماهی‌ها، رفتار، اشتها و میزان تلفات آن‌ها.
ـ مناسب بودن اندازه ماهی‌ها برای مایه کوبی.
ـ نگهداری واکسن مصرفی در حرارت‌های دو تا هشت درجه سانتی گراد.
ـ کنترل تاریخ انقضاء واکسن و کیفیت آن.
روز قبل از مایه کوبی:
ـ کلیه وسایل لازم برای مایه کوبی باید تمیز بوده و ضد عفونی شوند.
ـ تانک‌ها و قفسه‌هایی که برای نگهداری ماهی‌های واکسینه در نظر گرفته شده اند باید تمیز و ضد‌عفونی شده و برای استفاده آماده باشند.
ـ وزن ماهی‌ها، حداقل و حد اکثر وزن و میانگین آن باید رکوردگیری شود.
ـ تکمیل کردن اسناد ثبت مایه کوبی و تعداد ماهی‌های واکسینه و امضاء افراد مسئول
نکات دیگری که در طی انجام مایه کوبی با روش فرو بردن ماهی‌ها در مایه واکسن باید مد نظر باشند
ـ تکان دادن کامل شیشه واکسن به منظور اطمینان از این که واکسن به نحو مناسبی مخلوط شده و رسوبی نداشته باشد.
ـ رقیق کردن محتویات شیشه واکسن بلافاصله پس از باز شدن درب شیشه واکسن
ـ واکسنی که برای فرو بردن ماهی در آن مصرف می‌شود نباید با هیچ فرآورده دیگری مخلوط بشود.
ـ مطمئن بودن از این که درجه حرارت واکسن رقیق شده از درجه حرارت محیط نگهداری نباید بیش از ۵ درجه سانتی گراد اختلاف داشته باشد.
ـ مایه کوبی ماهی‌ها در نمونه‌هایی انجام شود که از نظر اندازه ماهی و حجم واکسن رقیق شده کنترل شده باشند‌.
ـ مطمئن بودن از این که کارکنان درگیر در مایه کوبی ماهی‌ها لباس و دستکش‌های مناسب را داشته باشند تا این که از وقوع هر نوع اتفاقی که منجر به آسیب رسیدن به آن‌ها می‌شود جلوگیری کرد.
-رکوردگیری مایه کوبی، تایید و امضاء اسناد توسط افراد مسئول‌.
- دور ریختن ظروف مصرف شده مربوط به واکسن طبق دستور العمل تولید کننده.
* تنظیم و تدوین: از دکتر رضا‌هاشمی‌فشارکی

code