هر چند شهرت دیرینه اردبیل به داشتن هوای خنک، عامل مهمی است که هزاران نفر از ساکنان ایران را در فصول مختلف به ویژه تابستان به این دیار روانه می کند، اما مجموعه ای از یادمان ها و میراث فرهنگی و تاریخی گردشگران را بیش از هر چیزدیگری مجذوب خود می کند.
به روز سازی ، مرمت و حفظ میراث فرهنگی از جمله وظایف خطیری است که پاسداران فرهنگی برعهده دارند و با وجود مشکلات عدیده در زمینه تامین مالی این اقدام کم و بیش در استان اردبیل نیز در حال انجام است.
به گفته مسئولان با اینکه اقدام های لازم برای حراست از میراث فرهنگی در حال انجام است اما نیاز است که یک حرکت همگانی و مشارکت جمعی در این زمینه صورت گیرد.
بقعه شیخ صفی ، مجموعه بازار تاریخی ، مسجد جامع نمین ، مدرسه امام ، بقعه شیخ جبریئل کلخوران، حمام پیرزرگر ،حمام یعقوبیه ،حمام نصر خلخال ،موزه مغان ،پل های تاریخی ، کاروانسرای قانلی بلاغ وخانه چنذاب از جمله آثار تاریخی استان است که عملیات مرمت وبازسازی آنها در دست اجرا است.

** هزینه سرسام آور مرمت بناهای تاریخی
کریم حاجی زاده مدیرکل میراث فرهنگی ،گردشگری وصنایع دستی استان اردبیل در این باره به ایرنا می گوید: این استان یکی از استانهایی که در زمینه آثار تاریخی ومرمت آنها پیشتاز بوده ودر چند سال اخیر هم علی رغم محدودیت مالی با توجه به هزینه سرسام آور مرمت بناهای تاریخی کار ها واقدامات خوبی انجام شده است
وی می گوید: یکی از مشکلات مرمت تاریخی در استان هزینه بر بودن آن است بطوریکه مرمت هر بنای تاریخی بیش از دو برابر هزینه مالکیت آن است و با توجه به محدودیت منابع، میراث فرهنگی قادر به مرمت بناها نیست ودر وضعیت فعلی مجاز هستیم بناهای تاریخی را تا 50 درصد هزینه مرمت واگذار کنیم و بهتر است زمان و دوره این طرح افزایش یابد و یا مالکیت رایگان ارائه شود تا بخش خصوصی جهت واگذاری مشارکت کند.
مدیرکل میراث فرهنگی ،گردشگری وصنایع دستی استان اردبیل با تاکید به اینکه در خود استان اردبیل 40 هزار مترمربع بنای تاریخی آماده واگذاری است، متذکر می شود : 16 دستگاه خانه تاریخی، سه دستگاه حمام و دو کاروان سرای تاریخی را آماده ایم تا واگذار کنیم.
حاجی زاده اضافه می کند : با توجه به اینکه هزینه مرمت هر بنای تاریخی 30 میلیون ریال برای هر مترمربع است لازم است بخش خصوصی در امر مرمت و بهره برداری به کمک میراث بیاید.
وی می افزاید : اغلب بناهای تاریخی در مساحت بزرگ هستند که هزینه های مرمت را با افزایش همراه کرده است و با توجه به محدودیت اعتباری میراث فرهنگی عملاً نمی توان بسیاری از طرح و ایده های موجود را اجرا کرد.
مدیرکل میراث فرهنگی ،گردشگری وصنایع دستی استان اردبیل تنها بنای واگذار شده در اردبیل را عمارت تاریخی دوره قاجار با چهار هزار مترمربع عنوان کرده ومی گوید: برای دو کاروانسرا و 15 بنای دیگر محاسبات اولیه جهت واگذاری انجام شده است.
حاجی زاده می گوید: برای جلب نظر بخش خصوصی باید بسته های تشویقی ارائه شود و از آن جمله می توان نسبت به واگذاری رایگان مالکیت اقدام کرد.
مدیرکل میراث فرهنگی ،گردشگری وصنایع دستی استان اردبیل درباره مرمت تنها اثر ثبت جهانی شده اردبیل می گوید: امسال اجرای دروازه اصلی بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی را در برنامه داریم. این دروازه در سال 1321 تخریب شد و در نظر داریم بازسازی آن را امسال به اتمام برسانیم. متأسفانه در تمامی پروژه های حفاظت از آثار تاریخی مشکل کمبود اعتبار احساس می شود.
وی می افزاید :هر چند اعتبار مصوب می شود اما تخصیص به مراتب پایین است وما بر اساس اعتبار مصوب پروژه تعریف می کنیم و وقتی محقق نمی شود بدهکار می مانیم و به دلیل اینکه میراث فرهنگی نهاد دولتی است و در حوزه میراثی تمامی پروژه ها منوط به تأمین اعتبار است و با تخصیص کمتر از 50 درصد عملاً بسیاری از پروژه ها اجرا نمی شود.
به گفته حاجی زاده ، سال گذشته قرار بود از محل اعتبارات 180 نمایندگان اعتباری اختصاص یابد که خزانه داری کل کشور این اعتبارات را تأمین نکرد و در نتیجه سرعت کار در بسیاری از پروژه ها پایین آمدودر عین حال اگر اعتبارات اجازه بدهد سازمان دهی کلی حریم بقعه را نیز در سال جاری پیش بینی کردیم.
او همچنین در باره مرمت بازار تاریخی هم می گوید: با وجود تخصیص اندک اعتبار عملکرد عمرانی در بازار تاریخی اردبیل طی سال گذشته چهار برابر اعتبار مصوب است ودر حال حاضر 2طرح اصلی بهسازی و مرمت در بازار تاریخی اردبیل اجرا می شود.
وی با بیان اینکه این پروژه ها شامل سرای وکیل به عنوان یکی از سراهای قدیمی بازار و بازار چاقوسازان است، اضافه کرده است : مجموع دو پروژه 15 میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد.
به گفته حاجی زاده سال گذشته سه میلیارد ریال اعتبار درخواست شد اما از این میزان یک میلیارد و 19 میلیون ریال تحقق یافت بطوریکه با بدهی به پیمانکاران، به اندازه چهار برابر این اعتبار، فعالیت عمرانی صورت گرفته است .
وی تعهدات میراث فرهنگی استان در مرمت بازار را طراحی، نظارت و اجرا و تأمین آجر برشمرد ومی گوید: مابقی نیازمندی ها باید از سوی مغازه داران تأمین شود.
وی در خصوص برخی اظهارات مبنی بر اینکه بازار تاریخی به دلیل بی توجهی تخریب شده است، ادامه می دهد : مرمت بازار از دوره اصلاحات آغاز شده است و از ابتدا نیز وضعیت مطلوبی نداشت؛ به همین دلیل طرح مرمت و بازسازی در دستور کار قرار گرفته است.
مدیرکل میراث فرهنگی استان ابراز امیدواری کرده که با بهبود وضعیت اعتبارات امسال بتوان بخش مهمی از 2 طرح مرمت بازار را به فرجام رساند.

** فعالیت 40 کارگاه مرمت سازی در استان اردبیل
محمد عالیقدر معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی ،گردشگری وصنایع دستی استان اردبیل هم در این باره می گوید: در بحث مرمت آثار تاریخی هر اثری که ساخته می شود نیاز به نگهداری وتعمیر دارد بصورت کلی هر ساختمانی که ساخته می شود نیاز به مرمت وحفاظت دارد، اولین قانونی که در بحث مرمت ونگهداری بناهای تاریخی تدوین شد به سال 1309 برمی گردد این قانون در دوره پهلوی مصوب شد واز آن زمان به بعد بحث مرمت با یکسری مقررات وقوانین اتفاق افتاده نهایتا با شروع انقلاب اسلامی ارگانهای مختلفی عهده دار نگهداری آثار تاریخی شدند .
وی می افزاید : بعد از انقلاب اسلامی در سال 1364 که سازمان میراث فرهنگی تشکیل شد اساسنامه اش در مجلس تصویب شد وبعد از مدتی هم گردشگری وصنایع دستی به این سازمان ملحق شد ونهایتا این سازمان عهده دار تعمیر ونگهداری ومرمت آثار تاریخی شد و تا حد زیادی توانسته است مرمت وبازسازی آثار تاریخی دوره های قبل وبعد از انقلاب را ادامه دهد .
عالیقدر اخلاق در مرمت وبازسازی را یادآور شده ومی گوید: مهمترین بحث وحساسیت در آثار تاریخی اخلاق در مرمت است هدف اصلی ما در بحث مرمت حفاظت ونگهداری کاربر اصلی اثر است به این صورت اثری که در زمان قبلی ساخته شده به همان حالت مرمت می شود.
وی می گوید: در بحث مرمت ، بیشتر احیاء ویا باززنده سازی مد نظر ما است به این صورت اثر تاریخی که مرمت می شود با حفظ موجودیت ، کاربری برایش تعیین می شود به این معنا در بحث مرمت هر اثری را نمی توان برایش کاربری تعریف کرد برخی اثر هست که کاربری عمومی دارد مثل حمام تاریخی که می توان با یکسری ضوابط وبا حفظ موجودیت کاربری اثر جدید هم تعریف کرد ویا حمام آقا نقی که الان تبدیل به موزه مردم شناسی اردبیل شده است.
عالیقدر با اشاره به میزان آثار ثبت شده در سطح ملی می افزاید :850 اثر تاریخی در استان اردبیل در سطح ملی ثبت شده ودر موضوع های مختلف هم اعم از بناها و تپه ها ومحوطه های باستانی یکهزار الی یکهزار و 500اثر شناسایی شده که مراحل اولیه کارشناسی انجام شده وچنانکه واجد ارزش تاریخی وفرهنگی باشد شناسایی شده ومعرفی می شود .
وی می گوید : حدود 50 الی 60 پرونده اعم از آثار منقول وغیر منقول برای ثبت به تهران ارسال شده است .
عالیقدر در خصوص مرمت آثار تاریخی در استان می گوید: در خصوص آثار غیر منقول 40 مورد کار گاههای مرمت در طول سال فعال است وبه تناسب اعتباراتی که اختصاص می یابد اقدام به مرمت آثار می کنند از جمله این آثار بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی ،مجموعه بازار تاریخی اردبیل ، مسجد جمعه ، بقعه شیخ جبرئیل کلخوران ، بقعه شیخ حیدر مشگین شهر، مسجد جامع نمین ومدرسه امام بیله سوار است که هر سال بصورت مداوم مرمت وبازسازی می شود .
وی می گوید : در مورد بافت های تاریخی در استان هم دو بافت مصوب داریم یکی بافت تاریخی اردبیل به مساحت 93 هکتار وبافت تاریخی شهر خلخال با مساحت 21 هکتار که برای هر2 بافت طرح تفصیلی ویژه بافت کهن از سنوات گذشته تهیه شده وبراساس ظوابط این طرح چه از سوی بخش خصوصی وچه از سوی بخش دولتی بازسازی می شود .
عالیقدر بدنه سازی مجموعه بازار تاریخی را از طرح های مهم ذکر کرده ومی گوید :بدنه سازی این مجموعه حد فاصل خیابانهای امام وآیت الله کاشانی از سنوات قبلی اجرا می شود واعتبارات آن تامین شده ومابقی هم در صورت تامین اعتبارات ،اجرایی خواهد شد .
وی در خصوص ثبت جهانی بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی هم می گوید: 20 اثر تاریخی درایران ثبت جهانی شده واردبیل جزو استانهایی است که اثرش در سال 89 ثبت جهانی شده و پرونده کوه سبلان هم تحت عنوان میراث طبیعی برای ثبت جهانی در حال آماده سازی است وبمحض تکمیل شدن این کوه بعنوان نامزد جهانی معرفی می شود.

** مرمت 21 آثر تاریخی در استان اردبیل
ابراهیم شکری مدیر دفتر فنی میراث فرهنگی ،گردشگری وصنایع دستی استان اردبیل هم در این باره می گوید: در بحث مرمت 21 طرح مرمت در دست اجرا است که مهمترین این آثار بقعه شیخ صفی ،شیخ حیدر مشگین شهر ،بقعه شیخ حیدر ،جمعه مسجد ،مجموعه بازار شامل سرای وکیل ، سرای چاقو سازان ، راسته اصلی، حمام پیر زرگر ،حمام یعقوبیه ،پل های تاریخی، حمام نصر خلخال ،مرمت اضطراری بناهای تاریخی ،مسجد جامع نمین ،کاروانسرای قانلی بلاغ مشگین شهر ،خانه چنذاب ،موزه مغان ومصلی اردبیل می باشد .
وی با اشاره به اعتبار هزینه شده در این طرح ها برای مرمت وبازسازی می گوید:2 میلیارد و500میلیون ریال برای مرمت قانلی بلاغ ،3میلیارد و 500میلیون ریال برای مرمت شیخ صفی ،2 میلیارد و 500 میلیون ریال برای مرمت بازار ،800 میلیون ریال برای حمام نصر خلخال ،13 میلیارد ریال برای شیخ حیدر ،2میلیارد و 500میلیون ریال برای مصلی ، یک میلیارد ریال برای مرمت اضطراری بناهای تاریخی ،400میلیون ریال برای حمام یعقوبیه ،یک میلیارد و100میلیون ریال برای موزه مغان ،250 میلیون ریال برای حمام محمدیه و500 میلیون ریال برای مرمت پیر زرگر ویک میلیارد د و 500میلیون ریال برای پل های تاریخی هزینه شده است.
استان اردبیل در شمال غربی فلات ایران، با بیش از 18 هزار و 50 کیلومتر مربع، یک درصد مساحت کل کشور را تشکیل می دهد. این استان از شمال به رود ارس، دشت مغان و بالهارود در جمهوری آذربایجان، از شرق به رشته کوه های طالش و بغرو در استان گیلان، از جنوب به رشته کوه ها، دره ها و جلگه های به هم پیوسته استان زنجان و از غرب به استان آذربایجان شرقی محدود است.
این استان از جمله استانهایی است که بیشترین آثار تاریخی را داشته ویکی از اثر تاریخی این استان بنام بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی در سال 89 به ثبت جهانی رسید ویکی دیگر هم بنام کوه سبلان نامزد ثبت جهانی شده است هم اکنون مرمت بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی ،شیخ حیدر ،مجموعه بازار تاریخی وبقعه شیخ کلخوران که بیشترین بازدیدکننده از کشورهای داخلی وخارجی را دارد در دست مرمت است .
گزارش : یعقوب شاددل
6016