چکیده مطلب:
* مسالۀ اهمیت نقش زنان در رشد اقتصادی کشور از تمرکز و تاکید سیاستمداران در ایران غایب مانده است.
* مرکز آمار ایران گزارش می دهد که در پاییز 1394 نرخ مشارکت اقتصادی زنان 2/ 13درصد است.
* زنان افسران اقتصاد مقاومتی هستند که قدرت و میزان خرید خانوادهها را در دست دارند و به خوبی می توانند با صرفه جویی، حذف هزینه های زائد و جلوگیری از تجمل گرایی نقش اساسی در اقتصاد و مدیریت خانواده و جامعه داشته باشند.
.........................................................
این در حالی است که جایگاه زنان با توجه به کلمات و جملات در ۲۶ بند اقتصاد مقاومتی، می تواند آنها را به جریان اندازی خون تازه در رگ های اقتصاد کشورمان معرفی کرده و دشمنان را برای همیشه ناامید و ناکام گردانیده و دوستان را در سراسر جهان با اجرای اقتصاد مقاومتی در کشورمان امیدوارتر و مقاوم تر کرده و در جراحی مشکلات اقتصادیشان از آنها حمایت کرد. به همین سبب، باید برای فعال‌سازی اقتصاد مقاومتی در درون کشور به حضور زنان در عرصه های مختلف اقتصادی – اجتماعی همت گمارد.
بنابراین، از آنجا که مساله توانمندسازی زنان، نقش اولیه و موثر برای حضور بانوان در عرصه اقتصاد را دارد؛ لذا ضروری دانستیم تا با انجام مصاحبه با خانم ها پروین هدایتی، معاون سابق امور زنان و نهاد ریاست جمهوری به مشکلات و ضعف های موجود در این راستا پی ببریم و با طرح سوال هایی ذیل به بررسی و تبیین نقش زنان در اقتصاد مقاومتی پرداخته ایم:
- با رفع تحریم ها و بهبود در وضعیت اقتصادی که مورد تاکید امسال رهبر معظم انقلاب است، چه قدر می توان به پررنگ تر شدن حضور زنان و افزایش اشتغال آنان در کشور همت گماشت؟
- رسانه به عنوان نهاد تاثیرگذار در جامعه چگونه می تواند در امر تبیین نقش زنان در اقتصاد مقاومتی نقش آفرین باشد؟
نقش کلیدی زنان در اقتصاد مقاومتی
...............................................
پروین هدایتی، معاون سابق مرکز امور زنان و خانواده ریاست جمهوری در خصوص پررنگ شدن نقش زنان در تحقق اقتصاد مقاومتی چنین بیان داشت که براساس گزارش چکیده نتایج طرح آمارگیری نیروی کار که توسط مرکز آمار ایران در پاییز 1394 منتشر شده، نرخ مشارکت اقتصادی زنان که نسبت جمعیت فعال به کل جمعیت در سن کار است در خصوص زنان2/ 13 درصد است. این نرخ به این معنی است که 8/ 86درصد از جمعیت زنان که به لحاظ تعاریف آماری در سن کار هستند، عمدتاً شامل محصلان و زنان خانه‌دار در اقتصاد فعال نبوده و به نوعی می‌توان گفت مصرف کننده هستند. بررسی هرم سنی جمعیت زنان نیز بیانگر آن است که حدود 50 درصد جمعیت زنان بین سن20 الی 45 سال یعنی در سن کار و فعالیت هستند. تحلیل ساده و ظاهری این دو آمار در یک کلام می‌گوید که پتانسیل عظیمی از سرمایه انسانی کشور که بخش اعظم آن دانش‌آموخته هستند؛ در چرخه تولید کالاها یا خدمات نقشی نداشته وعملاً مصرف کننده هستند.
حال با توجه به نامگذاری سال 95 به عنوان سال «اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل» از جانب رهبر معظم انقلاب که اعلام نوعی جهاد اقتصادی و بیانگر این واقعیت است که برای رسیدن به اقتصادی صیانت‌زا، عدالت‌آفرین و مقتدر باید با هدایت انگیزه‌های معنوی مردم یک جبهه مقاومت اقتصادی در مقابل هجوم و تهدیدات اقتصادی نظام استکباری ایجاد کرد که این جبهه حتی می‌تواند از طریق مردمی‌سازی اقتصاد به ایجاد موازنه با قدرت اقتصادی استکباری اقدام کند و بر این اساس باید توانمندسازی زنان به عنوان نقش اولیه و موثر برای حضور آنها در اقتصاد در دستور کار قرار گیرد.
بنابراین باید با ایجاد وحدت و همکاری میان فعالان اقتصادی هم در حوزه کار و هم در حوزه سرمایه، فعالیت‌های جمعی از طریق شبکه‌سازی، خوشه‌سازی و زنجیره تأمین تقویت شود. در همین زمینه توجه بیشتر به بخش تعاون و به‌طور ویژه ترغیب زنان به فعالیت در قالب تعاونی‌های زنان می‌تواند بسیاری از مشکلات موجود بر سر راه مشارکت آنان در فعالیت‌های اقتصادی را با ایجاد منبع کسب درآمد، افزایش ارزش افزوده محصولات تولیدی و افزایش قدرت اقتصادی خانواده برطرف کند. مسئله مهم دیگر که از سوی زنان مورد توقع و قابل انجام است مدیریت مصرف به مفهوم مصرف متعادل و پرهیز از اسراف و استفاده از تولیدات داخلی است که، هم دستگاه‌های دولتی، هم دستگاه‌های غیردولتی، هم آحاد مردم و خانوادهها باید به این مسئله توجه کنند و صرفاً کالاهای ایرانی را مورد تقاضا قرار دهند که بدون تردید تأثیر مستقیم و تعیین‌کننده‌ای بر رونق و ایجاد پویایی در فعالیت‌های اقتصادی و بالا رفتن قابلیت‌های فردی وجمعی زنان و بنگاه های اقتصادی خواهد داشت.
.......................................
البته از این نکته نباید غافل شد که نخستین تلاش ها برای بهبود وضعیت مشارکت اقتصادی زنان از اواسط دهه 70 رخ داد. جایی که نرخ مشارکت اقتصادی زنان زیر10درصد بود و تا پایان دولت های هفتم و هشتم به 17 درصد رسید. با این حال با آغاز فعالیت دولت یازدهم باز هم تلاشهایی برای افزایش مشارکت اقتصادی زنان رخ داد وحالا براساس جدیدترین آمار نرخ مشارکت اقتصادی زنان در سال 1394 به 3/ 13درصد رسیده است. آماری که نشان می دهد سهم زنان در مشارکت اقتصادی در سال 1394 نسبت به سال 1393 یک درصد رشد داشته است.
این فعالیت ها و آمارها نشان می دهد که زنان ایرانی قدمی مهم برای به دست آوردن جایگاه های اقتصادی کشور خود هستند و خوشبختانه وزارتخانه ها و سازمان های مسئول هم توانسته اند با همکاری یکدیگر قدم های موثری را در این راه بردارند که البته نیازمند حمایت های بیشتر مسئولان ذیربط است.
بندهای اقتصاد مقاومتی برای مدیریت زنان
.......................................................
با آشنا نمودن زنان با بندهای اقتصاد مقاومتی و استفاده از این بندها در حیطه مدیریتی خانواده، می‌توان زنان خانه دار را در اقتصاد مقاومتی فعال کرد.
١- مصرف کالاهای داخلی: یکی از مولفه‌های فرهنگی مهم مصرف کالاهای داخلی است. از آنجا که زنان خانه‌دار بخش بزرگی از مصرف خانواده را در دست دارند، می‌توانند با خرید کالاهای ایرانی در این عرصه ایفای نقش کنند.
٢-مقابله با مصرف گرایی: به معنای تعمیق فرهنگ استفاده منطقی از مواهب و منابع کشور درجهت توسعه پایدار همراه با تلاش مجاهدانه برای بهبود همه جانبه شاخص‌های زندگی برای نسل امروز و آیندگان
٣- تولیدگر بودن زنان خانه‌دار: زنان خانه‌دار در عرصه تولید می‌توانند به طور مستقیم تولیدگر باشند. بسیاری از کالاهایی که خریداری می‌شود می‌تواند توسط زنان در خانه تولید شود. زنان خانه‌دار می‌توانند صنایع دستی تولید کنند و البته لزومی ندارد که حتما وارد تجارت شوند ولیکن بدین ترتیب می توانند موجب بالا رفتن بهره‌وری همسر و فرزندانشان نیز بشوند.
۴-پیشگیری از اسراف: یکی از مولفه‌های مطرح در مصرف، اسراف است که زنان با جلوگیری از آن و البته جلوگیری از اتلاف انرژی می‌توانند این مولفه را مدیریت کنند.
۵- پیروی از سبک زندگی اسلامی: سبک زندگی اسلامی پیرو زندگی به دور از تجملات و اسراف زدگی است از این رو بانوان با پیروی و الگو قرار دادن سبک زندگی اسلامی می‌توانند نقش بزرگی را در اقتصاد مقاومتی ایفا کنند.
آمار کارآفرینی زنان در کانادا و ایران
...........................................
بسیاری از کشورها بحث‌های خوداشتغالی و کارآفرینی را به خاطر انعطاف‌پذیری ساعات کار و زمینه متناسب رضایت شغلی زنان در این پست‌ها تجربه کرده‌اند. ۳۵ درصد از کارهای کوچک در کشور کانادا به عنوان یکی از کشورهای پیشتاز در حوزه کارآفرینی که ۳۳ میلیون نفر جمعیت دارد، در دست زنان است. زنان در مجموع ۱۸ میلیارد دلار به اقتصاد این کشور در حوزه کارآفرینی سود می‌رسانند. از همه مهم‌تر اینکه متوسط سن زنان کارآفرین در این کشور ۴۱ سال به بالاست؛ یعنی این‌طور هم نیست که فضایی که در کارآفرینی تصور می‌کنیم، منحصر به زنان جوان باشد.
در واقع مشکلات جهانی کارآفرینی زنان بیشتر در حوزه کسب منابع سرمایه و جذب منابع مادی است، اما تجربه کارآفرینی زنان کشور ما هنوز بالغ نشده است و کمتر از۱۰ درصد کارآفرینان ما زن هستند. این نشان می‌دهد که زنان هنوز نه برای شروع به کارشان خیلی آماده اند و نه برای تداوم کارشان؛ یعنی حمایت مالی از آنان اگرچه به‌جای خود قابل تأمل است، ولی مشکل این است که انگیزه آنان بالغ نشده است و فرد اصلاً نمی‌داند می‌خواهد چه‌کار کند و هنوز مقررات حقوقی اولیه اشتغال و کارآفرینی؛ مثل دسته چک و… را نمی‌شناسد.
نقش زنان در اقتصاد در کشورهای در حال توسعه
با توجه به تاکید سازمان بین المللی کار در خصوص عدم تبعیض در مورد زنان، وضعیت اقتصادی بسیاری از زنان به خصوص در کشورهای در حال توسعه تحت تاثیر جنسیت و پیش شرط های مربوط به آن است، چرا که به دلیل حضور و گسترش باورهای سنتی و سیاست های انقباضی همچنان اولویت، حضور زنان در خانه است. البته ایران تنها کشور در حال توسعه ای نیست که با مشکل افزایش نرخ بیکاری زنان مواجه است، با وجود تاکید سازمان های بین المللی بر ارتقای وضعیت شغلی زنان، همچنان زنان در کل دنیا نسبت به مردان دستمزد کمتری در کشورهای در حال توسعه و حتی برخی از کشورهای توسعه یافته دارند. مطالعات انجام‌شده توسط صندوق بین‌المللی پول نشان می‌دهد در صورتی که زنان بتوانند با تمامی پتانسیل خود وارد بازار کار شوند، افزایش قابل توجهی در وضعیت اقتصاد کلان کشور ایجاد می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد اختلاف در سطح مشارکت زنان در فعالیت اقتصادی در مقایسه با مردان زیاد است، ولی این فاصله در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا بیش از دیگر کشورهای دنیاست.
مطالعات حاکی از آن است که در سال ۲۰۱۴ میلادی نرخ اشتغال زنان در کشور عربستان سعودی حدود ۲۱ درصد است، در حالی که نرخ مشارکت مردان در فعالیت اقتصادی رقمی بالغ بر ۸۰ درصد است و این تفاوت بالا باعث شده است تا بخش زیادی از توانایی‌های فکری و فیزیکی ساکنان عربستان سعودی در خدمت فعالیت اقتصادی و رشد اقتصادی کشور قرار نگیرند. کمترین اختلاف بین نرخ مشارکت اقتصادی زنان و مردان در کشور فنلاند مشاهده شده است. در سال ۲۰۱۴ میلادی اختلاف نرخ مشارکت زنان و مردان در فعالیت‌های اقتصادی در این کشور اروپایی برابر با سه درصد بود و ۷۷ درصد از مردان در فعالیت‌های اقتصادی این کشور مشارکت داشته‌اند.
بنابر آمار منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران، نرخ مشارکت اقتصادی زنان در فصل پاییز سال 1394، به 13.2 درصد رسیده است، نرخ مشارکت اقتصادی مردان در پاییز سال جاری 63.2 درصد و نرخ مشارکت اقتصادی زنان در پاییز سال جاری 13.2 درصد برآورد شده است.
جدول نرخ مشارکت زنان و مردان در سال های اخیر (مرکز آمار ایران)
| سال |
نرخ مشارکت کل،درصد |
نرخ مشارکت مردان،درصد |
نرخ مشارکت زنان،درصد |
| 1384 |
41 |
64.7 |
17 |
| 1385 |
40.5 |
63.9 |
16.4 |
| 1386 |
39.8 |
63.5 |
15.6 |
| 1387 |
38 |
61.9 |
13.6 |
| 1388 |
38.9 |
62.8 |
14.5 |
| 1389 |
38.3 |
62.1 |
14.1 |
| 1390 |
36.9 |
60.7 |
12.6 |
| 1391 |
37.7 |
61.1 |
13.8 |
| 1392 |
37.6 |
63 |
12.4 |
| 1393(تابستان) |
37.2 |
62.7 |
11.7 |
| 1394 (پاییز) |
|
63.2 |
13.2 |
61 درصد از زنان جویای کار تحصیلات دانشگاهی دارند
گزارش مجمع جهانی اقتصاد سال 2013 نشان می‌دهد که ما از بین 136 کشور در حوزه اشتغال زنان در رتبه 130 ایستاده‌ایم و این بدان معناست که ما اصلاً در استفاده از منابع داخلی موفق عمل نکرده‌ایم. وقتی نرخ اشتغال و بیکاری را مطالعه کنیم می‌بینیم که 61 درصد از زنان جویای کار دارای تحصیلات دانشگاهی هستند و این بدین معناست که دولتمان در طی سال‌ها یعنی ورای نام دولت‌ها، یک‌سری سیاست‌های اجتماعی در کشور اجرا کرده است که این سیاست‌ها ظرف این سال‌ها متمرکز بر توسعه تحصیلات تکمیلی بوده است. در بخشی از این توسعه تحصیلات تکمیلی زنان مد نظر قرار گرفت؛ اما علاوه بر اینکه از آنها هیچ استفاده اقتصادی نبردیم، محدودیت‌ها و تعارضاتی را هم ایجاد کردیم. در صحنه جامعه ارزش تحصیلات را شدیداً بالا بردیم و همه را مجبور کردیم بروند به امیدی یک مدرک تحصیلی بگیرند، اما این مدرک هیچ استفاده‌ای ندارد.
حضور کمرنگ نقش زنان در عرصه اقتصاد
.......................................................
نگرانی‌ای که همیشه در حوزه زنان وجود دارد این است که اقتصاد وقتی در شرایط مقاومتی قرار می‌گیرد اثرش بر زنان دوگانه است؛ یعنی شدت اثر در اقتصاد، بر زنان بیشتر است و زنان و کودکان بیشتر آسیب می‌بینند؛ لذا باید مواظب باشیم که در لبه تیغ به درستی حرکت کنیم، چون در یک اقتصاد ما برای کسب و راه‌انداختن اقتصاد خانواده و فعال‌کردن حوزه‌ها از فرمول‌های کوتاه‌مدت استفاده می‌کنیم؛ مثل توصیه‌ای که زنان را به بخش سرویس خدمات حرکت می‌دهیم بیان می کنیم، چون در اقتصاد رسمی کشور هنوز فرصت‌های شغلی ایجاد نشده است، بنابراین در بخش سرویس و خدمات بروید. ما دوباره می‌گوییم که مدیریت‌ها، تصمیم‌گیری‌های کلان اقتصادی و بخش‌های رسمی اقتصاد را به مردان بدهیم، اما زنان فعلاً بخش سرویس و خدمات بروند. باید مواظب باشیم که حرکت در این بخش‌ها را به موازات پیش ببریم؛ یعنی باید از سیاست‌هایی استفاده شود که اولاً برخی از سهم‌های اشتغال را برای زنان در اقتصاد رسمی کشور نهادینه کند؛ یعنی وقتی متخصصی را در حوزه نانوتکنولوژی داریم و رزومه بهتری هم دارد، چرا اولویت را به مرد می‌دهیم؟ ما با این تصور که مرد نان‌آور خانواده است، اقتصاد را مردانه کرده‌ایم، باید قبول کنیم نزدیک به یک دهه است که این ترکیب در کشورمان تغییر کرده است؛ یعنی در اکثر کشورهای دنیا تغییر کرده و پذیرفته‌اند. نزدیک به یک دهه است که بحث Dual Workerها؛ یعنی زن و مرد شاغل، کاملاً در کشور ما رایج و دیده شده است.
کارشناسان اقتصادی، اجتماعی براین باورند؛ امسال که به نام سال «اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل» نام گذاری شده است، باید سرآغازی برای فرهنگ سازی در خانواده ها با محور مدیریت زنان در آن برای حمایت از تولید ملی و ارجح دانستن کالای ایرانی به کالاهای خارجی باشد. در این صورت هم چرخ صنعت تندتر از قبل می چرخد، هم با ایجاد رقابت میان تولیدات داخلی، بر کیفیت آن افزوده می شود.
از سوی دیگر، اطلاعات قابل دسترسی در مورد ویژگی‌های اشتغال زنان در ایران پیش از همه هشدار می‌دهد که تغییرات اساسی در دیدگاه‌های موجود نسبت به اشتغال و کارآفرینی و تعریف آنها لازم است تا حداقل زنان نیز در زمره جمعیت فعال اقتصادی به شمار روند. این تغییرات جز با ملاحظه برنامه‌های توسعه و سیاست‌گذاری‌ها در سطح کلان میسر نخواهد شد.
...................................................
پژوهش خبری صدا وسیما// گروه اقتصاد