طرح 'کاسا-1000' برای انتقال برق از تاجیکستان و قرقیزستان و احتمالا روسیه به پاکستان و نیز طرح خط لوله گاز 'تاپی' با هدف انتقال گاز از ترکمنستان به افغانستان، پاکستان و هند، به دلیل تشدید ناامنی ها در افغانستان، افق چندان روشنی ندارد.
خطوط انتقال گاز و برق از کشورهای آسیای میانه تا پاکستان از مسیر ناامن افغانستان تعریف شده و نبود امنیت در افغانستان به نگرانی و سد بزرگی در مسیر اجرای این طرح ها تبدیل شده است ضمن اینکه تنش فراوان و روز افزون در روابط افغانستان و پاکستان باعث افزایش موانع و مشکلات موجود بر سر راه کاسا-1000 و تاپی شده است.
طرح کاسا-1000 ، طرحی مشترک میان قرقیزستان، تاجیکستان، افغانستان و پاکستان برای احداث خط انتقال برق در مجموع به طول بیش از یکهزار و 200 کیلومتر است که درصورت اجرا و تکمیل شدن، قرار است برق را از تاجیکستان و قرقیزستان به افغانستان و پاکستان منتقل کند. بودجه ای معادل یک میلیارد و 200 میلیون دلار برای احداث این طرح لازم است و پیش از این، کشورهای عضو این طرح اعلام کرده اند که آن را ظرف مدت دو سال (تا پایان سال 2018) تکمیل خواهند کرد.
مراسم رسمی و نمادین آغاز اجرای این طرح در اریبهشت ماه سال جاری با حضور مقامات عالی این چهار کشور در تاجیکستان انجام شد اما به نظر می رسد این مراسم نمادین تا پایان راه و تکمیل این طرح، فاصله زیادی دارد.
اظهارات اخیر 'طارق فاطمی' دستیار ویژه نخست وزیر پاکستان در امور سیاست خارجی در مصاحبه ای با یک شبکه خبری، حکایت از این واقعیت دارد که پاکستان امید و تمایل چندانی به اجرایی شدن طرح های یاد شده از مسیر افغانستان ندارد و به دنبال مسیرهای جایگزین است.
طارق فاطمی در مصاحبه خود به صراحت گفته است که پاکستان درحال مطالعه روی مسیرهای جایگزین است تا دیگر نیازی به عبور خطوط انتقال انرژی کاسا-1000 و تاپی از افغانستان نباشد.
اما با نگاهی ساده به نقشه، می توان دریافت که افغانستان، کوتاه ترین مسیر برای دستیابی پاکستان به انرژی آسیای میانه است.
مسئله دیگر اینکه، در قرارداد خط لوله گاز تاپی، هند هم یک طرف قضیه است. اختلاف های دیرینه سیاسی، مرزی و سرزمینی میان هند و پاکستان که این روزها بر سر مسایل جاری در کشمیر، بار دیگر به نقط اوج رسیده است، یکی دیگر از موانع اجرایی شدن رویایی به نام طرح خط لوله گاز تاپی است.
پاکستان اگرچه اعلام کرده به دنبال مسیر جایگزین برای کاسا-1000 و تاپی است اما معلوم نیست باوجود عضویت افغانستان در هر دو طرح و عضویت هند در طرح تاپی، اسلام آباد چگونه قصد دارد جایگزینی برای مسیر افغانستان بیابد و به عبارتی مسیر تعریف شده برای این خطوط انتقال انرژی را تغییر دهد.
از سوی دیگر هندی ها مذاکراتی را با ایران برای واردات گاز با استفاده از احداث خط لوله در بستر آبهای جنوبی آغاز کرده اند. با محقق شدن این طرح، به نظر می رسد از تمایل هندی ها برای طرح پر مسئله تاپی کاسته شود و در این صورت، طرح تاپی با مشکلات و مسائل به مراتب پیچیده تری مواجه خواهد شد.
سردار محمد ارشد خان لغاری رئیس کمیسیون انرژی مجلس ملی پاکستان نیز درگفت وگو با ایرنا، اظهار داشت که وضعیت افغانستان و ناامنی در این کشور اصلی ترین عامل تاخیر در اجرای طرح های کاسا-1000 و تاپی بوده است.
این عضو ارشد مجلس ملی می گوید: باید اقدام هایی برای کمک به اجرای این طرح ها اتخاذ کنیم که به نفع پاکستان باشد. هدف ما اجرای این طرح ها است.
لغاری می گوید که دولت افغانستان بر بسیاری از مناطق این کشور کنترل ندارد ، بنابراین عجیب نیست که پاکستان بخواهد به دنبال مسیری جایگزین برای خطوط انتقال انرژی از آسیایی میانه باشد.
'رستم شاه مهمند'سفیر سابق پاکستان در افغانستان نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت که معتقد است جستجو برای مسیرهای جایگزیرین برای طرح های کاسا-1000 و تاپی فایده ای ندارد.
وی گفت: یکی از مسیرهای جایگزین احتمالی، استفاده از خاک چین است اما این مسیر بسیار کوهستانی و صعب العبور است و احداث خطوط انتقال گاز و برق از طریق این مسیر به بودجه هنگفتی نیاز دارد.
به گفته این دیپلمات و کارشناس پاکستانی، مسیر دیگر برای دسترسی پاکستان به آسیای میانه، از طریق خاک ایران است اما ایران خود دارای قرارداد انرژی با پاکستان است و قبل از هرچیز، خواستار اجرا و تکمیل آن قرارداد است.
سفیر سابق پاکستان در افغانستان گفت: پاکستان به جای اینکه بدنبال جستجو برای یافتن مسیرهای جایگزین برای تاپی و کاسا-1000 باشد، بهتر است به فکر حل مسایل در افغانستان و بهبود روابط با این کشور باشد.
پاکستان در شرایطی به دنبال پیدا کردن راه حل برای مسئله پیچیده تاپی و کاسا-1000 است که بخش عمده ای از خط لوله گاز ایران-پاکستان(قسمت مربوط به داخل خاک ایران) معروف به طرح 'آی-پی' انجام شده و این خط لوله تا نزدیک مرز پاکستان رسیده است و اکنون دولت پاکستان، با اندکی همت، قادر خواهد بود بخش قابل توجهی از نیاز شدید این کشور به انرژی را با استفاده از منابع گازی دومین کشور صاحب ذخایر گازی جهان و از طریق مسیری امن، اقتصادی و کوتاه برطرف کند.
همچنین پاکستان در شرایط کنونی 74 مگاوات برق از ایران وارد می کند که طرف ایرانی آمادگی خود را برای افزایش صادرات تا سه هزار مگاوات(طی چند مرحله) اعلام کرده است.
با مقایسه ای سادی میان طرح های کاسا-1000، تاپی و آی-پی و با درنظر گرفتن موانع بزرگ پیش روی تاپی و کاسا-1000، آی-پی آسان ترین، امن ترین و مقرون به صرفه ترین راه برای تامین انرژی مورد نیاز پاکستان خواهد بودوبسیاری از مسئولان و کارشناسان اقتصادی این کشور بر این مهم اذعان و اصرار دارند و خواستار اقدام جدی دولت اسلام آباد برای برداشتن گام های عملی در این زمینه هستند.
** رئیس دفتر ایرنا در اسلام آباد