عبدالحمید قدیریان، چهرۀ شاخص هنر انقلاب اسلامی خبرداد:.
آمادهسازی مجموعه «زهرای آسمانی»
صاحب‌خبر - ادامه از صفحه اول *هنرمند توسط تزکیه، مفاهیم عالی را در قالب هنر میآورد در مفاهیم دینی، شما وارد درک یک حقیقت مطلقه می‌شوید که فلان مفهوم الهی شکل وجودیاش چیست؟ بنابراین، خلق اثر دینی کار دشواری است. هنرمند دینی باید سلوک داشته باشد، از زمین کنده شود و آسمانی شود، چون جنس دین، آسمانی است. به این ترتیب که هنرمند باید توسط تزکیه به مفاهیم عالی دسترسی یابد، سپس توانائی انتقال و نزول آن مفاهیم در قالب هنر را داشته باشد. *پرسش: مدتهاست بحث «تصویر کردن مفاهیم دینی» از سوی مقام معظم رهبری مطرح شده؛ طوری که آخرین منویات رهبر انقلاب از دانشجویان در ماه مبارک سال گذشته، همین موضوع بود. سپس کار به جائی رسید که بحث فقه هنر پیش آمد؛ ولی با این وجود حرکت خاصی در فضای هنر دینی شکل نگرفته؛ در این مورد توضیحی دارید؟یعنی نظر شما این است که فقه هنر کارآئی ندارد؟ مقدم بر فقه هنر، نیاز به ایمان و معرفت صحیح داریم. منظورم بحث اولویتهاست نه عدم کارآئی آن. همان طور که عرض کردم این کار خیلی هم جایگاه دارد، منظورم این است الان در جامعۀ ما، بحث فقه هنر اولویت نیست، یعنی جزو کلیدواژههای اصلی نیست بلکه در این فضای لغزندهای که دشمن برای جوانان ایجاد کرده، بحث تفکر صحیح و ایمان باید پررنگ باشد، لذا در قرآن خداوند ایمان را همیشه مقدم بر عمل میشمارد و می‌فرماید(الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحات). بنابراین الان ما در کنار فقه هنر، نیاز به گروهی داریم که مباحث معرفتی را کار کنند. در حال حاضر در این ایام مبارک، پای تلویزیون بنشینید، مجموع صحبتهائی که متفکرین دارند را جمعبندی کنید، چه تأثیر معرفتی بر شما گذاشته می‌شود؟ چه معلومات نابی در وجود شما نهادینه می‌شود؟ عموماً صحبتها تکراری و انتزاعی است و فقط اشک چشمی از مردم میگیرند، در حالی که ایام قدر باید به مثابۀ موشک سوختی برای شلیک مؤمنین به آسمان معارف باشد تا در طول سال بتوانند در آنجا سیر کنند؛اگر یک جائی دیدید که گفتند اینجا قطرهای از معرفت اهل‌بیت(ع) وجود دارد، ولی شما جوششی در آن مجموعه ندیدید، بدانید آن چیزی که به اسم اهل‌بیت (ع) مطرح شده، حقیقی نیست. محال است که قطرهای از معرفت عترت(ع) را در جامعه بریزید و آن جامعه به تکاپو نیفتد. *پرسش: یعنی نظر شما این است که فقه هنر کارآئی ندارد؟ مقدم بر فقه هنر، نیاز به ایمان و معرفت صحیح داریم. منظورم بحث اولویتهاست نه عدم کارآیی آن. همان طور که عرض کردم این کار خیلی هم جایگاه دارد، منظورم این است الان در جامعۀ ما، بحث فقه هنر اولویت نیست، یعنی جزو کلیدواژههای اصلی نیست بلکه در این فضای لغزندهای که دشمن برای جوانان ایجاد کرده، بحث تفکر صحیح و ایمان باید پررنگ باشد، لذا در قرآن خداوند ایمان را همیشه مقدم بر عمل میشمارد و می‌فرماید (الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحات). بنابراین الان ما در کنار فقه هنر، نیاز به گروهی داریم که مباحث معرفتی را کار کنند. در حال حاضر در این ایام مبارک، پای تلویزیون بنشینید، مجموع صحبتهائی که متفکرین دارند را جمعبندی کنید، چه تأثیر معرفتی بر شما گذاشته می‌شود؟ چه معلومات نابی در وجود شما نهادینه می‌شود؟ عموماً صحبتها تکراری و انتزاعی است و فقط اشک چشمی از مردم میگیرند، در حالی که ایام قدر باید به مثابۀ موشک سوختی برای شلیک مؤمنین به آسمان معارف باشد تا در طول سال بتوانند در آنجا سیر کنند؛اگر یک جائی دیدید که گفتند اینجا قطرهای از معرفت اهل‌بیت(ع) وجود دارد، ولی شما جوششی در آن مجموعه ندیدید، بدانید آن چیزی که به اسم اهل‌بیت(ع) مطرح شده، حقیقی نیست. محال است که قطرهای از معرفت عترت(ع) را در جامعه بریزید و آن جامعه به تکاپو نیفتد. *علت انحطاط برخی هنرمندان، خلأ معرفتی است اینکه شما می‌بینید برخی هنرمندان ما به مفاهیم ضد ارزشی کشیده می‌شوند، به این دلیل است که فضای ایمانی مناسبی برای آنها تدارک دیده نشده و از جهت معرفتی دچار خلأ عظیمی هستند؛ لذا متفکرین شیعی باید خیلی زودتر از اینها به هنر ورود می‌کردند و در عرصههای مختلف هنری و با ارائۀ بستهها و محتواهای مناسب معرفتی نقش ایفاء می‌کردند و خوراک هنرمندان ما را فراهم می‌کردند. ولی عدم اقدام سریع این بزرگواران باعث شد هنرمندان از جهت محتوائی دچار فقر شوند، بنابراین به سمت مفاهیم غیر‌ارزشی گرایش پیدا کردند و دشمن هم از این ظرفیت نهایت بهره را برد و او بود که خوراک هنرمند ما را تهیه کرد. *اثرهنر ضد ارزشی از بمب هستهای مخربتر است از آنجایی که طبع هنرمند اقتضاء می‌کند دائم در حال خلق اثر باشد و به تبع آن نیاز به خوراک روح دارد، اگر آن خوراک روحی، طیب و پاک باشد، خب برآیند و خروجی آن همان گونه پاک خواهد بود و اثر بسیار مثبتی خواهد گذاشت، ولی اگر آن خوراک و طعام، ناپاک باشد، آن هنرمند چنان اثر مخربی ایجاد خواهد کرد که اثرش به مراتب بسیار بدتر از یک بمب هستهای است؛ چرا که بمب هستهای اثری مقطعی دارد، ولی یک اثر هنری مخرب، قدرت تخریبش زمانها و مکانها را در بر میگیرد و این اثر مخرب تا نسلها ادامه دارد،لذا خداوند در قرآن تأکید دارد که (فَلْیَنْظُرِ الْإِنْسانُ إِلى طَعامِهِ)؛ انسان باید نسبت به خوراک خودش نظارت داشته باشد که در اینجا همان خوراک روح است. *پرسش: طبق مواردی که اشاره داشتید، پیشنهاد شما نسبت به کار فاخر و بنیادین در حوزۀ هنر دینی چیست؟ اگر می‌خواهید کار بنیادی در جامعه بکنید، باید نور اهل‌بیت(ع) و معارف اصیل ایشان را در جامعه رسوخ دهید. جامعه جوان ما چقدر نسبت به امام حاضرش شناخت دارد؟ چقدر نسبت به دیگر معصومین شناخت کافی دارد؟ مثلاً در نیمۀ شعبان در حالی که می‌توانیم بهترین معارف را در جامعه آن هم با زبان هنر مطرح کنیم، جشن تولد گرفته می‌شود. بنده اینها را انحرافات ناخواستهای میدانم که گریبان جامعه انقلابی ما را گرفته و چرخ حرکت آن را به شدت کند کرده، بنابراین اوضاع فرهنگی تا آنجا رسیده که رهبر معظم انقلاب تعبیر «ولنگاری فرهنگی» را به کار بردند، در صورتی که انقلاب اسلامی، انقلابی فرهنگی بود نه انقلابی سیاسی و حزبی. شما ببینید ما چقدر از فرهنگ بانی انقلاب اسلامی یعنی امام (ره) دور افتادهایم. شما اگر بخواهید تمام انقلاب اسلامی را در کلام امام (ره) بررسی کنید به نظرم به این جمله میرسید که «این انقلاب، امانتی الهی است که باید به صاحبش بازگردد». تمام رفتارهای امام را اگر بررسی کنید، به همین جملهشان باز میگردد. آیا فرهنگ کنونی ما متناسب با آن معارف ناب امام (ره) است؟! حال اگر شما این فرهنگ را از جامعه سلب کنید و آن را اشاعه ندهی، اختلافات، اختلاصها، جنگهای حزبی، مشکلات خانوادگی و ... جایگزین آن می‌شود. حال در بحث هنر، شما میتوانید با همین هنر تجسمی ـ حالا هنرهای دیگر پیشکش ـ جامعه را از رکود فرهنگی نجات دهید، همان کاری که سلیمان (ع) در قالب محاریب و تماثیل ـ که در قرآن مطرح شده ـ انجام داد. * تسنیم: لطفاً دربارۀ تفاوت بین فرهنگ متنمحور و فرهنگ تصویری و ارتباطات آنها توضیح بدهید. تصویر، ماندگار است. شما وقتی قرآن را تلاوت می‌کنید، می‌بینید که خداوند مفاهیم را با تصویر ارائه می‌کند. یعنی با کلمات و متن در قالب قصص تصویرسازی می‌کند. خداوند می خواهد با ارائه تصویر در قرآن، ذهن مخاطب را درگیر کند، لذا یکی از اسمای خداوند در قرآن، مصوّر است؛ از طرفی خداوند از ما خواسته اینچنین رفتار کنیم. خداوند در آیهای می‌فرماید (إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلاً)؛ یعنی سمع و بصر و فؤاد یا قلب در قیامت مورد پرسش واقع می‌شوند. حال ما از بصر، در حد متن استفاده بردیم در حالی که می‌توانیم وارد حیطه هنر تصویر دینی هم شویم. هرگونه کوتاهی در این زمینه، طبق ظاهر این آیه توبیخ خداوند را در پی خواهد داشت. حتی اگر در سینما و تلویزیون بصر را خرج یکسری فیلمهای ضد ارزشی کنیم، در این حالت هم مورد پرسش خداوند واقع خواهیم شد. حالا در این فضا این جمله مقام معظم رهبری بسیار ارزشمند و قرآنی جلوه می‌کند؛ رهبر انقلاب چند سال قبل اشاره داشتند «رایانه و فضای مجازی که الان در اختیار شماست، اگر بتوانید اینها را یاد بگیرید، میتوانید یک حرف درست خودتان را به هزاران مستمعی که شما آنها را نمی‌شناسید، برسانید. این فرصت فوقالعادهای است و مبادا این فرصت ضایع شود. اگر ضایع شد، خدای متعال از من و شما در روز قیامت سؤال خواهد کرد». * ابلیس از هنر تصویر سوء استفاده می‌کند در بُعد منفی نیز اینگونه هست. ابلیس نیز با تصویر کار انجام می‌دهد. شما به محض اینکه تکبیر نماز را می‌گویید، با حجم زیادی از تصاویر برخورد می‌کنید. خب نماز که به عنوان قویترین ابزارهاست و خداوند فرموده از آن استعانت بجویید، باید یک دشمنی داشته باشد تا جلوی بهره لازم را بگیرد. بنابراین شروع به ایجاد مسائل منفی می‌کند که مهمترین آنها ایجاد تصاویر در ذهن افراد مؤمن است. این چیزی هست که برای عموم افراد اتفاق افتاده است. بنابراین ابزار هنر، همواره مورد توجه دو جبهۀ حق و باطل بوده و هست که نمونۀ آن را در ماجرای سلیمان(ع) اشاره کردیم. خداوند در قرآن از این هنر با عنوان محاریب و تماثیل یاد کرده است. حال در جامعهای که جوانان ما را تصاویر دارد میبلعد، ما می‌بینیم که برخی آقایان هنوز با هنر تصویری مشکل دارند. ما در مراکز پژوهش قرآن و عترتمان آن برخوردی که سزاوار اهل‌بیت (ع) هست را نمیبینیم و یا لااقل تا الان به غیر از برگزاری یکسری مراسمات مذهبی نمودش را ندیدیم؛ حال قسمتی از این رکود را در نمایشگاه بینالمللی قرآن کریم در سالهای گذشته هم می‌بینیم. * راهکار رفع دغدغه فرهنگی رهبر انقلاب، اصلاح محتواست نه ساختار هر زمانی که رهبر معظم انقلاب دغدغۀ فرهنگی خود را مطرح می‌کند، تنها اتفاقی که رخ می‌دهد، افزایش بودجۀ نهادهای فرهنگی مذهبی یا گسترش فرهنگ تلاوتخوانی و مدیحهسرائی است، ولی هیچ اتفاق بزرگی در بحث محتوائی رخ نمیدهد، هرچند در جای خودش اینها حائز اهمیت است و لازمۀ کار هستند. به نظر می‌آید که متفکرین شیعه باید بنشینند و روی مباحث دینی بازنگری مجدد داشته باشند و بعد با استفاده از ظرفیتهای عظیم دانشجوئی و مؤسسات خودجوش مذهبی تولیدات دینی داشته باشند تا به ندای رهبر معظم انقلاب لااقل به عنوان یک مرجع عالیقدر در این زمینه پاسخ دهند. *متفکر دینی باید راه را برای هنرمند هموار کند چرا باید کار به جائی برسد که رهبر انقلاب با هنرمندان جلسه بگذارند و از ایشان درخواست داشته باشند که معارف صحیح و به روز را به مردم بیان کنند، در حالی که این وظیفه اصلی متفکر است. او باید راه هنرمند را باز کند. البته اگر متفکر این کار را نکند و اجازه دهند، هنرمند توانش را دارد که این وظیفه را انجام دهد، ولی روال صحیحش جلودار بودن متفکر است. همان طور که گفتیم، متفکر باید به هنرمند طعام دهد تا او خلق کند. در این زمینه مثالی عرض کنم تا قابل لمس باشد؛ مثلاً در هالیوود که مرکز فساد عالم است، اصلیترین موضوعش، منجی است، ولی ما هنوز در جامعه شیعه نمی‌‌توانیم از منجی صحبت کنیم. این همان انحطاط فکری است. این مباحث باید عالمانه مطرح شود تا هنرمند شجاعانه وارد میدان شود. الان طوری شده که اگر هنرمند دست به قلم شود و مباحث دینی را مطرح کند، مورد هجمه قرار میگیرد. *پرسش: ایام ماه مبارک رمضان است و در آستانۀ شبهای قدر قرار داریم. از ظاهر سورۀ قدر پیداست که خداوند مفاهیم عظیمی را در این سوره قرار داده؛ دربارۀ نسبت سوره قدر با هنر دینی به خصوص هنر تجسمی مطلبی هست؟ آیا میتوان از این طریق قیمت شبهای قدر را در مخاطبین افزایش داد؟ یکی از ضعفهای عمدهای که در جامعه داریم، عدم تصویر صحیح از مفاهیم الهی است. مثلاً ما دربارۀ غدیر خم، تصویری که مفهوم را نمایش دهد، ـ نه فقط موضوع ـ نداریم. در رابطه با شب قدر، تصویر نداریم و الان جامعۀ ما نیاز به تصویر دارد. مثلاً شما وقتی می‌گویید عصر عاشورا، عموم افراد یاد تابلوی استاد فرشچیان میافتند. حالا اگر به جای آن، یک تصویری بود که در آن خیزش و جوشش بود، مردم هرگاه یاد آن تصویر میافتادند، احساس می‌کردند که باید علیه ظلم قیام کنند، در این صورت قیمت تصویر بالاتر می‌رفت. یا مثلاً وقتی گفته می‌شود ذوالفقار، ما یک شمشیر دو شاخه در ذهنمان تداعی می‌شود و این یکی از انحرافاتی بود که شخص شیطان به آن دامن زد، در حالی که مفهوم ذوالفقار به معنای تفکیککنندۀ حق و باطل است. ذوالفقار یک مفهوم است، صرفاً یک شمشیر نیست. پس همان طور که دشمن از یک تصویر شمشیر سوءاستفاده کرده، ما می‌توانستیم در جهت مثبت که حرکت به سمت مسیر حق باشد، استفاده کنیم. * توسط هنر، نقش امام زمان(عج) را در جامعه بزرگ کنیم حال تصویر شب قدر نیز در همین راستاست. سوره قدر آن قدر حساس است که اصل اثبات امامت در آیات آن وجود دارد. اینکه خداوند می‌فرماید (تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ)؛ طبق نظر برخی مفسرین و روایات ذیل آن، ملائک باید بر کسی وارد شوند که صاحب امر است و امورات را در اختیار ایشان بگذارند. این شخص، چه کسی جز امام زمان(عج) می‌تواند باشد؟ لذا به ایشان صاحبالامر می‌گوییم. اینکه بتوانیم طوری از هنر استفاده کنیم که شیعه بتواند امام خودش را حیّ و تأثیرگذار در تمام امورات ببیند بسیار پر خیر و برکت و مایۀ رشد جامعه خواهد بود. پس هنرمند نیاز دارد معلومات صحیحی به او انتقال داده شود تا بتواند تصویری بکشد که امامش، امام عالم و امام تأثیرگذار، در تمام شئونات خلقت باشد. این تفکر، یک تفکر انقلابی و زنده است. شب قدر برای هنرمند می‌تواند موضوعی باشد که توسط آن بتواند جنبشی را در جهان اسلام و حتی در سراسر دنیا به وجود بیاورد. *پرسش: چرا فکر می‌کنید تصویر کردن چنین مفاهیمی تأثیر عملی، آن هم در سطح جهانی دارد؟ ببینید، تصویری که خداوند در سورۀ قدر ارائه می‌دهد، آخرش منتهی به مطلع فجر است؛ (سَلامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ)، ولی تصویری که غرب از آینده ارائه می‌دهد، تصویری پر از ظلم و ستم و تاریکی است؛ این موضوع را شما در فیلمهائی که تولید می‌کنند ملاحظه می‌کنید. این نوع نگرش غرب، در فرهنگ آنان تأثیر منفی گذاشته است و آن را دچار انحطاط کرده است، چرا که از آینده تصویری منفی در ذهنشان نقش بسته و روح امید در آنها از بین رفته است. ولی از این طرف می‌بینیم تصویری که خداوند در قرآن مخصوصاً در سورۀ قدر ارائه می‌دهد، تصویری بسیار زیبا و دلنشین همراه با آیندهای روشن است؛ *داعش، ترفندی بود جهت جلوگیری از رسوخ تفکر شیعه در آمریکا بنابرین کار روی مبانی معرفتی این سوره توسط متفکرین ما و ارائۀ آن به هنرمندان جهت تصویر کردن مفاهیم این سوره و ارسال آن در دل کشورهای غربی، اثر بسیار مثبتی در آنها ایجاد خواهد کرد و حتی باعث می‌شود به تشیع گرایش پیدا کنند؛ لذا اگر دشمنان تفکر داعش را به وجود آوردند، به خاطر این بود که جلوی رسوخ تفکر شیعه در جامعۀ آمریکا را بگیرند. در چنین شرائطی است که شما بصیرت رهبر معظم انقلاب را در نامه به جوانان اروپا درک می‌کنید. رهبر انقلاب می‌داند که غرب دچار انحطاط فکری و اخلاقی است و نیاز به منبعی الهی و مثبت و امیدبخش دارد، لذا با این نامهها، به عنوان یک شخص مصلح به دنبال این هستند که آن جوانان را جذب اسلام و تشیع کنند؛ حال ما باید در این جبهه، رهبر معظم انقلاب را یاری کنیم. خب این ابزار هنر، ابزار نقدی هست که خداوند آن را قرار داده و استفادۀ بهینه نمی‌کنیم. بنابراین اگر تفکر صحیح را داشته باشیم، هنرمند ما می‌تواند توسط آن تغذیه شود و دستاورد خودش را در عرصههای جهانی بروز دهد. * تسنیم: آیا اثری در زمینۀ شب قدر در دست دارید؟ من سال گذشته بر اساس «ما رَأیتُ الا جمیلاً» که حضرت زینب(س) فرمودند، مجموعۀ آثاری را با نام «آسمان حسین» آماده کردم. امسال تصمیم دارم با توکل بر خدا مجموعه تصاویری با موضوع «زهرای آسمانی» ایجاد کنم؛ یعنی عنوانش نگاه به فاطمۀ زهراء (س) از منظر آسمانی است. ایشان عظیمتر و تأثیرگذارتر از این هستند که فقط بخواهیم تکیه بر مصائبشان بکنیم. *معرفی جایگاه آسمانی عترت(ع)، نیاز جوامع فعلی است وقتی نگاه آدم از زمین کنده‌شود و به فضای بالاتر برود، تأثیرگذاری و نور ایشان در عالم هستی را ببیند، دیگر مصائب دنیایی آنچنان پررنگ جلوه نمی‌کند. من اعتقاد دارم شیعه به این منظر نیاز دارد، یعنی ما به مصائب اهل‌بیت (ع) زیاد پرداختیم و از جنبههای آسمانی آنها غافل شدیم. چیزی که از بُعد معرفتی برای جامعه امروز نیاز داریم، معرفی جایگاه آسمانی اهل بیت (ع) است و باید در جامعه مطرح شود. جامعه نیاز به یک دستاویز عظیم آسمانی دارد و باید یک شناختی راجع به جایگاه اهل بیت(ع) و تأثیرگذاری ایشان در امورات عالم داشته باشد، نه صرفاً ایشان را افراد مثبتی که یک مدتی در دنیا بودند و بعد از دنیا رفتند، بشناسد. بنابراین بنده به عنوان یک هنرمند میگویم که بیاییم «نگاه آسمانی» را در زندگی مردم جامعه بیشتر کنیم، جایگاه رفیع اهل‌بیت(ع) را بیشتر معرفی کنیم. اگر واقعه عاشورا در طول این قرنها زنده مانده، به دلیل سنخیت آسمانیاش است نه وقایع تاریخی آن.∎