نخستین کارخانه تولید لوازم خانگی ایران در حالی به رکود نزدیک می‌شود که حجم تولید آن به ۱۵ هزار دستگاه رسیده است.
شاید به ظاهر تولید ۱۵ هزار دستگاه لوازم خانگی عدد بزرگی باشد اما این عدد برای ارج یعنی یک گام مانده تا رکود. براساس اطلاعات موجود از کاخانه ارج، این کارخانه در اوایل سال ۱۳۵۴ با ظرفیت ۴۵۴ هزار و ۱۰۰ دستگاه از انواع لوازم خانگی به تولید می‌پرداخت. به عبارتی پس از گذشت ۴ دهه، تولید این کارخانه از ۴۵۴ هزار و ۱۰۰ به ۱۵ هزار دستگاه کاهش یافته است و حالا دستگاه‌ها و خط تولید این کارخانه ملی نفس‌های سختی می‌کشد.
کارخانه ارج سال ۱۳۱۶ با آهنگری، ریخته‌گری و جوشکاری کار خود را آغاز کرد و نام این کارخانه مخفف ۳ حرف نخست انواع فعالیت آنها بود. این کارخانه به ۸۰ سالگی نزدیک می‌شود. گرچه چند ساعت پس از انتشار خبر تعطیلی این کارخانه، شاهد تکذیب آن بودیم اما چطور می‌شود روزهای سخت و خاکستری ارج را ندید؟
این کارخانه اکنون با ظرفیت واقعی ۱۵ هزار دستگاه در سال محصولات لوازم خانگی تولید می‌کند اما آیا در این روزهای ارج خط و نشانی از رونق دهه‌های گذشته آن وجود دارد. کارخانه‌ای که روزی با بیش از ۵ هزار کارگر فعال بود چه سنخیتی با شرایط کنونی خود دارد که به گفته مسئولانش با ۲۰۰ نفر کار می‌کند؟
موضوع مهم در بررسی ارج، این است که این کارخانه براساس اسناد موجود در سال ۱۳۴۱ به کشور امان صادرات گسترده‌ای داشته است اما اکنون محصولات این کارخانه از انبارها به سختی بیرون می‌آیند. محصولات کارخانه‌ای که بیش از نیم قرن پیش به کشورهای بسیاری صادر می‌شد. خبر یک خطی تعطیلی کارخانه ارج نشان از پیچیدگی مشکلات تولید در کشور دارد.
یکی از مشکلاتی که رنگ آبی این نشان ملی را حالا خاکستری می‌کند دست به‌دست شدن این کارخانه است که سرنوشت تلخی را برای این کارخانه رقم زده است. این کارخانه در سال‌های نخست انقلاب اسلامی در پروژه ملی شدن به بخش دولتی واگذار شد، در دهه ۷۰ یکی از مشکلاتی که برای این کارخانه به وجود آمد اختلاس ۲۰ میلیارد تومانی بود که باعث بازداشت برخی مدیران و آسیب‌های بسیاری به کارخانه شد. به گفته محمدرضا حسینی، مدیرعامل شرکت ارج اکنون ۴۶/۵ درصد از سهام این کارخانه متعلق به شرکت سرمایه‌گذاری گروه توسعه ملی بوده و این شرکت یکی از زیرمجموعه‌های بانک ملی است. همچنین بخش دیگری از سهام این کارخانه به شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی و دیگر سهامداران اختصاص یافته که این موضوع نیز نشان از مدیریت دولتی این کارخانه دارد.
اکنون این کارخانه روزهای سختی را پشت‌سر می‌گذارد و به نظر می‌رسد سختی این روزها نتیجه مدیریت دولتی است. حالا دغدغه این است که این کارخانه را به بخش خصوصی واگذار کنند. این کارخانه اکنون جزو دارایی‌های بانک ملی به شمار می‌رود و قرار است مشمول خروج بانک‌ها از بنگاهداری شود. فرهاد حنیفی مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری گروه توسعه ملی اعلام کرده است که ۶ شرکت داخلی و یک شرکت خارجی متقاضی خرید این کارخانه هستند که بعد از بررسی نهایی، واگذاری انجام می‌شود. وی اذعان کرده است: به دلیل اینکه سال‌ها در این کارخانه سرمایه‌گذاری نشده، محصولات آن در بازار تقاضای اندکی دارد.
تقاضای اندک از محصولات این کارخانه در بازار داخل و خارج از کشور در حالی است که در دهه ۴۰ صادرات لوازم خانگی ارج در دستور کار مدیران این کارخانه قرار گرفت. در سال ۱۳۴۸ پس از انتقال این کارخانه از میدان قزوین تهران به محلی بزرگتر کارگاه‌های متعدد و ماشین‌های جدید در زمینی به مساحت ۱۰۵ هزارمتر در جاده مخصوص کرج با همراهی هزاران مهندس و کارگر با روش‌های مدرن شروع به فعالیت کرد. در سال ۱۳۵۴، ۵هزار کارگر در واحدهای صنعتی ارج مشغول فعالیت بودند و سرمایه آن در اوایل دهه ۵۰، ۵۵ میلیون تومان اعلام شد. در سال‌های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۳ فروش ارج، از ۱۸۳ میلیون تومان به ۲۱۲ میلیون تومان و سپس به ۳۶۸ میلیون تومان افزایش یافت. در این سال‌ها سود شرکت پس از کسر مالیات از ۱۹/۴ میلیون تومان به ۳۷/۷ میلیون تومان رسیده بود.
کارخانه ارج از اول فروردین ۱۳۵۲ به صورت شرکت سهامی عام درآمد و قسمتی از سهام آن در مرحله نخست به کارکنان و سپس به مردم ارائه شد. پس از پیروزی انقلاب در سال ۱۳۵۷ با ملی شدن کارخانه‌ها، عمده سهام آن به صنایع ملی ایران واگذار شد که تا سال ۱۳۷۴ زیرپوشش این سازمان بود و پس از آن در همین سال، بخشی از سهام سازمان صنایع ملی به کارکنان ارج و مردم و عمده سهام آن به بانک ملی ایران واگذار شد و روزهای آینده آن را دوباره بخش خصوصی باید رقم بزند.
امیر مهرزاد / روزنامه‌نگار