کاخ سفید در بیانیه ای که در پایگاه اینترنتی خود منتشر کرده است اعلام کرد توافق تاریخی با ایران از دستیابی این کشور به سلاح اتمی جلوگیری خواهد کرد. ایران برای دستیابی به بمب اتمی چهار مسیر پیش رو داشت که اکنون همه این مسیرها مسدود شده است. روز شانزدهم ژانویه سال دو هزار و شانزده، آژانس بین المللی انرژی اتمی تأیید کرد ایران گامهای مورد نیاز را در چارچوب توافق برداشته است و این اقدامات آژانس را مطمئن می کند که برنامه هسته ای این کشور صرفا مسالمت آمیز باقی خواهد ماند. قبل از این توافق، زمان فرار هسته ای ایران یا زمان موردنیاز برای جمع آوری مواد شکافت پذیر هسته ای برای ساختن بمب هسته تنها دو تا  سه ماه بود اما امروز این زمان برای ایران طولانی تر شده و به دوازده ماه یا بیشتر افزایش یافته است. همچنین به علت امکان دسترسی و نظارت های بی سابقه بازرسان بین المللی بر فعالیت های هسته ای ایران بر اساس توافق میان طرفین، در صورتی که ایران بخواهد توافق را نقض کند ما متوجه خواهیم شد و تحریم ها بار دیگر بازگردانده خواهند شد.

 

در ادامه بیانیه کاخ سفید درباره روند اجرای توافق هسته ای گفته شده است از ماه اکتبر ایران حدود بیست و پنج هزار پوند اورانیوم غنی سازی شده خود را به خارج از این کشور منتقل کرده است. ایران دو سوم از سانتریفیوژهای خود را برچیده است. ایران به مرکز رآکتور آب سنگین خود سیمان تزریق کرده است. همچنین امکان دسترسی بی سابقه بازرسان بین المللی را به مراکز هسته ای خود و همچنین روند تأمین مواد مورد نیاز این مراکز فراهم کرده است. با توجه به آن که ایران این اقدامات را انجام داده است آمریکا و جامعه بین المللی می توانند اجرای طرح جامع اقدام مشترک را آغاز کنند. آغاز این طرح به معنای رفع آن بخش از تحریم های آمریکا ضد ایران است که با مسئله هسته ای این کشور مرتبط هستند. اما بخشی از تحریم های آمریکا ضد ایران همچنان ادامه خواهد یافت.

 

ساخت بمب اتمی مستلزم دستیابی به اورانیوم یا پلوتونیوم است اما در سایه توافق هسته ای با ایران، چهار مسیر ممکن برای دستیابی ایران به مواد شکافت پذیر هسته ای مورد نیاز برای تولید سلاح های اتمی مسدود شده است. بر اساس توافق هسته ای، مسیر ایران برای غنی سازی اورانیوم جهت تولید بمب اتمی مسدود شده است. ایران برای تولید بمب اتمی یا باید مقدار کافی از اورانیوم غنی سازی شده در مقیاس بالا در اختیار داشته باشد که برای این کار به دهها هزار دستگاه سانتریفیوژ نیازمند است. در حال حاضر ایران ذخائر اورانیوم کافی برای تولید هشت تا ده بمب را در اختیار دارد. اما در چارچوب توافق هسته ای ایران ناچار است این ذخائر را حدود نود و هشت درصد کاهش دهد و غنی سازی اورانیوم را در مقیاس سه ممیز شصت و هفت درصد ادامه خواهد داد. این میزان از غنی سازی اورانیوم بسیار پایین تر از سطحی است که برای تولید بمب اتمی مورد نیاز است. ایران همچنین به دهها هزار دستگاه سانتریفیوژ برای غنی سازی اورانیوم در مقیاس بالا نیاز دارد اما اکنون تنها حدود بیست هزار دستگاه سانتریفیوژ در مراکز غنی سازی نظنز و فردو فعال هستند. اما بر اساس توافق هسته ای ایران باید تا سال آینده تعداد سانتریفیوژهای خود را به حدود شش هزار و صد و چهار دستگاه کاهش دهد. به هیچ وجه به ایران اجازه غنی سازی در مرکز فردو داده نخواهد شد و تنها سانتریفیوژهایی که ایران قادر خواهد بود استفاده کند قدیمی ترین نوع خواهند بود. راه دیگر برای دستیابی ایران به بمب اتمی، استفاده از پلوتونیوم است. تنها مرکزی که ایران می توانست در آن پلوتونیوم تولید کند رآکتور آب سنگین اراک بود. هم اکنون این مرکز هسته ای می تواند در راستای اهداف برنامه هسته ای نظامی مورد استفاده قرار بگیرد اما در چارچوب توافق هسته ای، طراحی رآکتور اراک تغییر خواهد کرد به نحوی که دیگر قادر به تولید پلوتونیوم نخواهد بود. همچنین همه میله های سوخت هسته ای که در این مرکز مورد استفاده قرار گرفته اند با توجه به آن که ممکن است بطور مجدد مورد استفاده قرار بگیرند به خارج از ایران منتقل خواهند شد. همچنین ایران قادر نخواهد بود تا پانزده سال دیگر رآکتور آب سنگین بسازد. این بدان معنا است که بر اساس توافق هسته ای، ایران دیگر منبعی برای پلوتونیوم مورد نیاز تولید بمب اتمی در اختیار ندارد. 

 

سئوالی که مطرح می شود این است که آیا ممکن است ایران به شکلی مخفیانه به برنامه هسته ای خود ادامه دهد؟ با توجه به آن که چنین امکانی وجود دارد توافق هسته ای با این کشور هم اهمیت زیادی دارد. بر اساس توافق هسته ای جدید، ایران با اجرای نظارت های خارج از برنامه و اعلام نشده موافقت کرده است. بازرسان بین المللی نه تنها قادر خواهند بود بر هر بخشی از فعالیت های هسته ای اعلام شده ایران نظارت کنند بلکه باید تأیید کنند که هیچ نوع سوخت هسته ای به مراکز هسته ای مخفی برای تولید بمب منتقل نمی شود. در صورتی که آژانس بین المللی انرژی اتمی، از وجود مراکز و تأسیسات هسته ای اعلام نشده و مشکوک در ایران مطلع شود ایران موافقت کرده است که پروتکل الحاقی را همزمان با موافقتنامه تأمین امنیت آژانس بپذیرد و اجرایی کند. این موضوع باعث خواهد  شد بازرسان بتوانند به هر مرکز مشکوکی در ایران دسترسی داشته و از آن بازرسی کنند. چنین تردیدهایی می توانند ناشی از حفر زمین برای استخراج اورانیوم، گزارش های اطلاعاتی، خریدهای اعلام نشده  و یا هشدارهای ایزوتوپ ها باشد. 

 

اصولا، مواد هسته ای که ممکن است برای تولید بمب اتمی مورد استفاده قرار بگیرند از لحظه ای که از زمین استخراج می شوند تا لحظه ای که به این کشور منتقل می شوند تحت نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی هستند.

 

در پایان بیانیه کاخ سفید گفته شده است در صورتی که توافق هسته ای حاصل نشده بود برنامه هسته ای ایران از این ویژگی ها برخوردار می بود. ایران مقدار قابل توجهی از اورانیوم غنی سازی شده در اختیار داشت. چون همانگونه که گفته شد ایران هم اکنون حدود بیست هزار سانتریفیوژ فعال دارد و این اورانیوم غنی سازی شده برای تولید هشت تا ده بمب هسته ای کافی بود. در صورتی که توافق حاصل نشده بود و ایران تصمیم می گرفت که بمب تولید کند به دو تا سه ماه زمان نیاز داشت. در صورتی که بازرسی ها بر فعالیت های هسته ای ایران انجام نمی شد این کشور می توانست تعداد سانتریفیوژها و ذخائر اورانیوم خود را به شکل قابل توجهی افزایش دهد. از نظر عملی در این وضع ایران می توانست به سرعت اولین بمب هسته ای خود را تولید کند. توافق هسته ای باعث شده است بخش های بنیادین مورد نیاز برای تولید بمب اتمی در ایران از میان برداشته شوند و مدت فرار هسته ای ایران از دو تا سه ماه به یک سال و بیشتر افزایش بیابد. مسئله مهم تر این است که تحریم های بیشتری ضد ایران لغو نخواهد شد مگر آن که آژانس بین المللی انرژی اتمی تأیید کند که این کشور به تعهدات خود بر اساس توافق هسته ای به طور کامل عمل کرده است. در صورتی که ایران هر بخشی از توافق هسته ای را نقض کند سازمان ملل، آمریکا و اتحادیه اروپا می توانند تحریم ها را ضد این کشور بازگردانند و این تحریم ها می توانند بار دیگر اقتصاد ایران را به وضع فلج کننده قبلی بازگردانند.