تاسیس بورس ارز ازجمله طرحهایی بود که طی سالهای گذشته بارها وبارها مطرح شده وهرگز به مرحله عمل نرسیده است چرا که دارای مخالفان بسیاری است  که نظراتشان مانند نظر موافقان منطقی مینماید واز دیگر سوبانک مرکزی قرار دارد که باید مجوز تاسیس چنین بورسی را صادر کند این درحالی است که به محض فروکش کردن فراز ونشیبهای بازار این نهاد ماجرا را خاتمه یافته تلقی کرده ودوباره در شیپور تک نرخی کردن ارز میدمد وعده  ای که دیگرتنها درحد وعده بودن ان مسلم شده است.

***بورس ارز چرا و به چه علت

از آنجا که نرخ ارز یکی از حساس ترین و تاثیرگذارترین شاخص ها برای تنظیم بازارهای کشور محسوب می شود، این بازار همواره مورد توجه مسئولان، دولتمردان، تولیدکنندگان، صادرکنندگان و حتی قشرهای مختلف مردم بوده است.

اهمیت این بازار سبب شد پس از نوسان های نرخ ارز در سال های 1390 و 1391، راه اندازی بورس ارز در دستور کار مسئولان قرار گیرد.

البته پس از تصویب شورای عالی بورس برای راه اندازی بازار مشتقات ارزی، مسئولان بازار سرمایه بر راه اندازی بازار مشتقات همچون قراردادهای آتی ارز تاکید کردند.

به دلیل فراز و نشیب بسیار، بانک مرکزی بتازگی موافقت خود را برای راه اندازی بازار مشتقات ارزی اعلام کرد.

بر همین پایه «غلامعلی کامیاب» معاون ارزی بانک مرکزی گفت که ین نهاد به عنوان متولی بازار ارز کشور با راه اندازی بازار مشتقات ارزی موافقت کرده است.

رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار نیز گفت: هر چند تصور بر این است که ارز در بورس در پوشش نوسان نرخ آن (بازار مشتقه ارزی) معامله شود اما چنین قصدی نداریم و معاملات مبتنی بر اوراق ریالی خواهد بود.

«محمد فطانت» درباره راه اندازی بازار پوشش نوسان نرخ ارز افزود: قرار است پوشش نوسان نرخ ارز از طریق «انتشار اوراق آتی و اختیار معامله» انجام شود.

به گفته رئیس سازمان بورس، بیش از 95 درصد این قراردادها به معاملات فیزیکی ارز منجر نمی شود. در واقع طبق روش ها و سازوکارهایی که برای این امر تعبیه شده است، اگر در سررسید معامله ای صورت گیرد آن معامله با ریال خواهد بود و هیچ ارزی رد و بدل نمی شود.

وی نخستین پرسش سرمایه گذاران خارجی را میزان ریسک نوسان نرخ ارز دانست و تصریح کرد: بنابراین راه اندازی بازاری که بتواند ریسک نوسان نرخ ارز را از بین ببرد و به عبارت دیگر هجینگ انجام دهد و چشم انداز آتی ارز را به تصویر بکشد، ضروری است.

وی تاکید کرد: با سازوکار این ابزار، نوسان نرخ ارز بسادگی پوشش داده می شود. همچنین طبق قانون رفع موانع تولید، یکی از بایسته های دولت ارائه ابزارهایی برای پوشش نوسان نرخ ارز است. بر همین پایه شورای عالی بورس کلیات راه اندازی بازاری برای مدیریت این نوسان را تصویب کرد که البته اجرای آن به الزاماتی نیاز دارد و به سرعت باید عملیاتی شود.

وی با بیان اینکه بازار پوشش نوسان نرخ ارز را به روش های مختلفی می توان راه اندازی کرد، افزود: یکی از بایسته های راه اندازی این بازار، تک نرخی شدن ارز است. اگر افق تک نرخی شدن ارز کوتاه مدت باشد و پس از رفع تحریم ها به این هدف دست یابیم، این بازار به سرعت راه اندازی می شود.

به گفته فطانت، اگر تک نرخی شدن ارز در کوتاه مدت فراهم نباشد، بازار مبتنی بر قیمت های بازار آزاد ارز خواهد بود که البته این امر پیچیدگی کار را افزایش می دهد؛ اما از آنجا که بحث تک نرخی شدن ارز در دستور کار است، باید منتظر عملیاتی شدن آن بود.

مدیرعامل بورس کالای ایران نیز در این باره گفت: با سیاست بانک مرکزی برای راه اندازی بازار مشتقه ارز که همسو با نظر شورای عالی بورس است، تفاهم داریم.

«حامد سلطانی نژاد» نظر بورس کالای ایران را همسو با با دیدگاه معاون ارزی بانک مرکزی دانست و افزود: از آغاز نیز راه اندازی بازار مشتقه ارزی در نظر بورس کالای ایران و شورای عالی بورس بود و از این نظر هیچ تفاوت دیدگاهی وجود ندارد.

در همین رابطه نایب رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران اواخر آذرماه گفت: سرمایه های خارجی بدون پوشش نوسان نرخ ارز به ایران نمی آید.

به گفته «علاء میرمحمدصادقی»، لازمه اجرا و پایداری اقتصاد مقاومتی، تشکیل بازارهای نوین مالی برای ثبات بازارهای پولی پرریسک و جذب سرمایه گذاری های خارجی است که در این زمینه راه اندازی بازار مشتقه ارزی می تواند راهگشا باشد.

***موافقت با بورس ارز

این درحالی است که سوم آذرماه شورای عالی بورس با راه اندازی «بورس ارز» موافقت کرد.

رئیس کل بانک مرکزی هدف از ایجاد بورس نقدی ارز را ایجاد تعادل در بازار ارز و پوشش ریسک معاملات ارزی دانسته و تاکید دارد، ابتدا باید بازار نقدی ارز وجود داشته باشد تا پس از آن، بازار مشتقات ارزی براساس نرخ یکسان ارز راه بیفتد.

ولی الله سیف  گفت: در مورد راه اندازی بازار مشتقه ارزی در شورای عالی بورس بحث کردیم که پس از مطرح شدن موارد کارشناسی به این نتیجه رسیدیم که بازار مشتقه ارزی به طور حتم می تواند به ثبات بازار مالی کشور کمک شایانی کند.

دراین راستا دکتر شاهین شایان آرانی  یک کارشناس اقتصادی که با معاملات نقدی ارز در بورس مخالف بود ، از راه‌اندازی معاملات آتی ارز استقبال و اظهار کرد: بورس آتی ارز با معامله نقدی ارز تفاوت دارد به طوری که در معاملات آتی، قراردادهای فیوچرز مورد معامله قرار می گیرد که برای بیمه کردن یا مصون سازی معاملات است.

وی افزود: اما راه‌اندازی این بورس به یک پیش شرط اساسی نیاز دارد و آن این است که بانک مرکزی در معاملات آتی ارز نظارت کند و معاملات با نظارت بانک مرکزی باشد، زیرا ثبات و مدیریت نرخ ارز جزو تکالیف بانک مرکزی است.

شایان آرانی با بیان اینکه برای راه‌اندازی معاملات آتی ارز به نظارت بانک مرکزی نیاز است تا مانع از تلاطم این بازار شود، تصریح کرد: راه‌اندازی معاملات آتی ارز به ثبات نرخ ارز کمک کرده و به بازارگردان‌های بازار ارز کمک می‌کند تا خودشان را بیمه کنند، به شرط اینکه نظارت کامل در آن صورت بگیرد.

این کارشناس ارشد مالی در ماه‌های گذشته و زمانیکه موضوع راه‌اندازی بورس ارز مطرح شده بود اعلام کرده بود که راه‌اندازی بورسی متمرکز بنام بورس ارز برای انجام مبادلات خرد و کلان ارز زیر نظر شورای عالی بورس معنادار نبوده و معاملات ارز باید زیر نظر بانک مرکزی انجام شود، بنابراین باید ساختاری قانونمند برای معاملات ارز زیر نظر مستقیم بانک مرکزی راه‌اندازی شود.

وی عنوان کرد: راه‌اندازی بازاری متمرکز برای معاملات آتی ارز برای انجام مبادلات خرد و کلان ارز در بورس کالای ایران و زیرنظر بانک مرکزی، اتفاقی مثبت و مفید برای اقتصاد ایران است و می‌تواند انگیزه سرمایه‌گذاران خارجی برای ورود به بازارهای ایران را افزایش دهد. ‌

شایان آرانی گفت: اینکه یک ساختار متمرکز و مشخصی برای معامله ارز به وجود بیاید و معاملات به صورت تک نرخی در این ساختار انجام شود، اثرات مثبتی برای اقتصاد دارد.

وی با بیان اینکه معاملات آتی ارز در ساختار قانونمند بورس کالای ایران زمانی می تواند اثرات موثری از خود به جای بگذارد که زیرنظر و با حمایت همه جانبه بانک مرکزی راه‌اندازی شود، افزود:از آنجا که آتی ارز می تواند اثرات مهم و موثری بر قیمت حال و آینده ارز بگذارد، در نتیجه باید برای راه‌اندازی آن تمام جوانب احتیاط را در نظر گرفت.

وی با اشاره به اینکه بازار آتی ارز، بازار حساسی است تاکید کرد: با توجه به حساسیت معاملات آتی ارز و تاثیرگذاری مستقیم آن بر فعالیت‌های اقتصادی، وجود بانک مرکزی به عنوان ناظر و کنترل کننده این بازار لازم و ضروری است. البته بورس کالا با توجه به تجربه های پیشین خود در زمینه معاملات آتی، مکان مناسبی برای راه‌اندازی این معاملات است، اما نباید فراموش کرد که حساسیت بازار ارز به مراتب بیشتر از آتی سکه طلاست و از این رو باید دقت و نظارت بیشتری بر معاملات ارزی داشت.

این کارشناس ارشد بازارهای مالی درباره مزیت‌های اصلی راه‌اندازی بازار آتی ارز گفت: این معاملات علاوه بر این که به بازیگران اقتصادی، قدرت پیش بینی و برنامه ریزی می‌دهد، موجب پوشش ریسک واردکنندگان و صادر کنندگان نیز می شود که البته این روند برای سرمایه‌گذاران خارجی نیز به همین منوال خواهد بود. آنها می توانند به وسیله این ابزار معاملاتی انگیزه بیشتری برای سرمایه‌گذاری‌های خود در داخل کشور پیدا کنند که این رویداد در نهایت بر سرعت رشد و توسعه اقتصادی کشور می افزاید.

شایان آرانی در پایان اظهار کرد: در اکثر کشورهای دنیا بانک مرکزی به عنوان متولی ارز مسئولیت مدیریت نظام ارزی را بر عهده دارد، بنابراین اگر معاملات آتی ارز در بورس کالای ایران با نظارت بانک مرکزی در کشور ما نیز راه‌اندازی شود، قطعا شاهد جذب معامله گران و سرمایه‌گذاران خارجی زیادی به داخل کشور خواهیم بود.

***ایجاد شفافیت در بازار ارز

درهمین حال یک عضو ناظر مجلس شورای اسلامی در شورای پول و اعتبار با تاکید بر لزوم اعمال مدیریت صحیح و حمایت بانک مرکزی از تاسیس بورس ارز گفت: تاسیس بورس ارز، باعث ایجاد شفافیت در بازار غیرشفاف ارزی می شود.

محمدرضا پورابراهیمی داورانی گفت: تشکیل بورس ارز باعث ایجاد شفافیت در بازار غیرشفاف ارزی می شود.

نماینده مردم کرمان و راور در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: باید توجه داشت در سال های گذشته با وجود اعمال تحریم از سوی دشمنان،حجم مبادلات ارزی در کشور متوقف نشده و سیستم غیررسمی مبادلات ارزی همواره وجود داشته است.

پورابراهیمی داورانی افزود: باید پذیرفت در بسیاری از مواقع قیمت ارز بصورت روزانه در بازار غیررسمی و غیرشفاف  تعیین می شود.

 وی با تاکید بر لزوم اعمال مدیریت صحیح و حمایت بانک مرکزی از تاسیس بورس ارز گفت: حذف محدودیت های ارزی در آینده در بهبود شرایط اقتصادی کشور موثر است بنابراین شرایط برای تاسیس بوری ارز با رفعع محدودیت ها بیشتر فراهم خواهد شد.

عضو ناظر مجلس شورای اسلامی در شورای پول و اعتبار یادآور شد: شورای بورس، تاسیس بورس ارز را تایید کرده البته این کار باید براساس قانون و رعایت الزامات باشد و رعایت تمامی جوانب اقتصادی برای جلوگیری از رانت نباید فراموش شود.

درهمین راستا یک عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس با حمایت از موضوع تشکیل بورس ارز و تعاون در کشور گفت:مشارکت مردم در اقتصاد با حمایت از توسعه بخش تعاون ممکن می شود.

جعفر قادری درگفت وگو با خانه ملت گفت:با توجه به احتمال دست‌یابی به توافق درمذاکرات هسته ای جمهوری اسلامی با گروه 1+5 باید برنامه ریزی‌ها و تدابیری درحوزه‌های اقتصادی مانند ارز اتخاذ شود.

نماینده مردم شیراز درمجلس شورای اسلامی ادامه داد: باید پذیرفت اگر درمذاکرات هسته ای به توافق نهایی دست یابیم در بازارهایی مانند ارز دیگر نیازی به برخی اطلاعات محرمانه نیست،بنابراین برای ساماندهی بازار ارز می توان از ظرفیت تشکیل بورس ارز استفاده کرد.

***بورس ثبات بازار را بهم میریزد

اما دراین میان یک عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس معتقد است که  تاسیس بورس ارز متناسب با شرایط اقتصادی کشور نیست به دلیل اینکه در حال حاضر میزان عرضه ارز موجود، تناسبی با تقاضا ندارد و انجام این کار می تواند ثبات نسبی در بازار ارز را با مشکل روبرو کند.

محمدقسیم عثمانی درباره اخباری مبنی بر تاسیس بورس ارز در کشور گفت:باید توجه داشت در شرایط فعلی راه اندازی بورس ارز در کشور به صلاح اقتصاد کشور نیست.

نماینده مردم بوکان درمجلس شورای اسلامی در تشریح دلایل خود در مخالفت با راه اندازی بورس ارز ادامه داد:تاسیس بورس ارز متناسب با شرایط اقتصادی کنونی کشورنیست به دلیل اینکه در حال حاضر میزان عرضه ارز موجود، تناسبی با تقاضای موجود ندارد.

این نماینده مردم در مجلس نهم گفت: درحال حاضر میزان ارز موجود تقاضاهای بخش خصوصی را پاسخگو نیست،حتی ارز موجود نمی تواند بطورکامل نیازهای ارزی دولت را تامین کند.

عثمانی افزود:به دلیل محدودیت‌های که برای تقاضای ارز ایجاد شده،قیمت ارز تا حدودی کنترل و از نوسانات شدید آن جلوگیری شد.

وی با بیان اینکه نمی توان در شرایط فعلی،قیمت رقابتی برای ارز تعیین شود،افزود: باید پذیرفت به نوعی قیمت ارز در قانون بودجه کشور به صورت دستوری تعیین می شود.

عثمانی درپاسخ به این سوال مبنی براینکه آیا رفع تحریم ها می تواند شرایط راه اندازی بورس ارز را فراهم کند،تصریح کرد:این موضوع به میزان ارزی که به دست دولت می رسد،بستگی دارد و فراموش نکنیم دولت با تراز منفی پرداخت‌های ارزی روبرو است.

عضوکمیسیون برنامه،بودجه و محاسبات مجلس یادآورشد:درصورت برداشتن شدن محدودیت تقاضا برای ارز و راه اندازی بورس ارز در کشور،ثبات نسبی که در بازار ارز در دوسال اخیر حاصل شده با مشکل روبرو خواهد شد.

همچنین دراین خصوص نایب رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس با مثبت ارزیابی کردن حضور خارجی ها در بورس کشور گفت: تاسیس شتابزده بورس های مختلف در کشور صحیح نیست.

محمد حسن‌نژاد درگفت وگو با خانه ملت، گفت: در تاسیس بورس‌ها باید تدابیر کارشناسی اتخاذ شود و اینکه برای هر موضوعی بصورت شتابزده بورس در کشور تشکیل شود، صحیح نخواهد بود.

نماینده مردم مرند و جلفا در مجلس شورای اسلامی در این رابطه ادامه داد: بورس یعنی بازار متشکل که در آن باید واحدها،معیارها و استانداردها مشخص باشد،حال سوال این است که درشرایط فعلی،چه کسی می خواهد در بورس عرضه یا تقاضا داشته باشد؟

حسن‌نژاد با بیان اینکه در کجای دنیا ارز در بورس خرید و فروش می شود،تاکید کرد: درحال حاضر درمدیریت بازار ارز با مشکل روبرو هستیم،بنابراین ریسک تاسیس بورس ارز بالا است ونباید فراموش کرد در تخصیص ارز کالاهای واسطه ای مسئله داریم، بنابراین باید به این ملاحظات توجه شود.