صاحب‌خبر - الهه آرانیان- شاهنامه فردوسی بزرگ پس از هزار و چندسال همچنان منبع الهام و اقتباس و بازآفرینی نویسندگان و شاعران است. این اقتباس و بازآفرینی در آثار شاعران و نویسندگانِ کودک و نوجوان به شکلی ویژه خودش را نشان می‌دهد؛ چرا که یکی از وظایف ادبیات در دوره حاضر آشنایی گروه‌های سنی پایین جامعه با متون ادبی گذشته و پاسداری از آن‌ها به‌عنوان میراثی ارزشمند است. یکی از جنبه‌های کاربردی که امروزه می‌توان از رهگذر آن به شاهنامه مراجعه کرد، رابطه انسان و طبیعت و نقد آن در این اثر حماسی است. شاهنامه فردوسی پر است از جلوه‌های گوناگون ارتباط انسان‌ها با مظاهر مختلف طبیعت مانند درخت، آب، سنگ، کوه، آتش و باد؛ همان‌چیزی که در روزگار ما کم رنگ شده و به‌ویژه بچه‌های نسل جدید کمتر با آن در ارتباط هستند. فاطمه محمدزاده که به تازگی از رساله دکترای خود در رشته زبان و ادبیات فارسی دفاع کرده‌است، در پژوهش خود به تحلیل و نقد رابطه انسان و طبیعت در اقتباس‌های شاهنامه برای کودکان و نوجوانان پرداخته‌است. او در گفت‌وگو با خراسان از رابطه انسان و طبیعت در شاهنامه و اهمیت آن در بازآفرینی‌های شاهنامه برای کودک و نوجوان می‌گوید. انسان و طبیعت چه رابطه‌ای در شاهنامه دارند؟ طبیعت در شاهنامه فردوسی، همان رنگ و بوی طبیعت‌محور در سبک خراسانی را دارد. سبکی که طبیعت هنوز در صور خیال شاعران غرق نشده است و ذات خود را به کمال، آشکار می کند. توصیفات فردوسی از طبیعت، آن‌قدر به واقعیت نزدیک است که گاهی احساس می‌کنیم در طبیعت شاهنامه راه می‌رویم و آن را به صورت ملموس، تجربه می‌کنیم. شاهنامه بن‌مایه‌ای اسطوره‌ای دارد و در اسطوره‌ها انسان و طبیعت از یکدیگر جدا نمی‌شوند. این بن‌مایه‌های اسطوره‌ای در شاهنامه سبب شده‌است که جلوه‌های مختلفی از رابطه انسان و طبیعت به صورت نمادین وجود داشته باشد؛ مثلاً درختان در شاهنامه ممکن است نمادی برای پهلوانان و پادشاهان و ویژگی‌های آن‌ها باشد، اما توصیفات این اثر سترگ، چنان است که ما وجود ذاتی خود درخت را نیز در شاهنامه درک می‌کنیم. موجودات فراطبیعی همچون سیمرغ نیز ما را به طبیعت فرا می‌خواند، اما همین طبیعت فرامادی، چنان در شاهنامه و به ویژه در داستان زال بیان شده است که رابطه انسان و طبیعت را به روشنی نشان می‌دهد. بنابراین فردوسی در میان نبردهای حماسی، بی‌توجه به طبیعت نبوده است. اقتباس‌های شاهنامه برای کودک و نوجوان از نظر مسائل محیط‌زیستی چه اشکالاتی دارند؟ انتظار می‌رود اقتباسگران شاهنامه به همان اندازه که به روزآمدسازی زبانی و محتوایی این آثار می‌پردازند، به همان اندازه به مسائل مختلف محیط زیست نیز توجه داشته باشند. گاهی اقتباس‌ها نگاه منفی به طبیعت را به مخاطب خود منتقل می‌کنند؛ مثل پرداختن به شکار حیوانات و نوع شکار که چگونگی کشتن آن‌ها را توصیف می‌کند و به این شدت در شاهنامه موردی دیده نمی‌شود. استفاده از ترکیبات زبانی خاص که احتمالا ناآگاهانه در آثار اقتباسی به کار رفته و نوعی هراس از طبیعت را ایجاد کرده است و.... اما ویژگی‌های مثبت محیط‌زیستی هم در این آثار وجود دارد؛ به طوری که برخی اقتباسگران، برخی از نمونه‌های رابطه انسان و طبیعت را به خوبی تجسم بخشیده و به زندگی امروز نزدیک کرده‌اند؛ مثل رابطه انسان و اسب‌ها که در شاهنامه نیز نمونه‌های زیادی از رابطه پهلوانان و اسب‌ها دیده می‌شود. همه اقتباس‌های شاهنامه در پژوهش شما بررسی شده‌اند یا بخشی از آن‌ها؟ تعداد آثار اقتباسی برای کودکان و نوجوانان بسیار است و از سال ۱۲۹۰ شمسی این آثار در ایران تولید شده است. در سال‌های گذشته نیز نویسندگان بسیاری به پدید آوردن اقتباس‌ها علاقه نشان داده‌اند. اما در این رساله، به آثار اقتباسی که برای گروه سنی «د» و «ه» نوشته شده، با رویکرد‌ بوم‌گرایانه پرداخته شده و با دیدگاه‌های مختلف محیط‌زیستی تحلیل شده است. مبدا تاریخی این رساله، از دهه30 (۱۳۰۰) است. به طور کلی ۲۹۰ اثر اقتباسی برای گروه سنی «د »و «ه» وجود دارد که در این رساله فقط به آثار بازآفرینی شده توجه‌ شده‌است. آیا این رساله دستاورد کاربردی هم دارد؟ بله. رساله حاضر با دو زمینه تئوری و کاربردی نوشته شده است؛ به عنوان مثال، در رساله از بیوفیلیا(دوستداری طبیعت) نام برده شده است. همین شهر سبز در شهرهای اسطوره‌ای دیده می‌شود و این مورد می‌تواند دستمایه ساخت المان ها ‌(نشانه های)شهری باشد. همین‌طور که در آستانه نوروز، نشانه‌های خوبی با محوریت طبیعت و بهار در شهرهای مختلف ساخته و نصب می‌شود، می‌توان شهرهای اسطوره‌ای را در قالب سازه‌هایی برای کودک و نوجوان ساخت. این کار از سویی، کودک و نوجوان را با شهرهای اسطوره‌ای و شاهنامه آشنا می‌کند و از سوی دیگر او را به ساحت طبیعت اسطوره‌ای می‌برد و سرگرم می‌کند. شهرهای اسطوره‌ای می‌تواند برای ساخت اسباب بازی‌ها به ویژه لگوهای ساخت خانه استفاده شود. بسیاری از این نوع اسباب‌بازی‌ها وام‌گرفته از نمونه‌های خانه‌سازی غربی است و اغلب نیز با محیط‌زیست ارتباط ندارد و حتی گاهی ضد محیط‌زیست است.∎​