به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری دانشجو، بررسی زمینه‌های تاریخی روند رشد جمعیت در ایران، بیان‌گر این است که رشد جمعیت و باروری در دهة ۷۰ کاهش یافته و در دهه ۸۰ نیز این روند کاهشی تداوم داشته است. کاهش سریع نرخ باروری از ۶.۵ فرزند به ازای هر زن به طور متوسط در دهه ۶۰ به حدود ۱.۸ فرزند به ازای هر زن در سال ۱۳۹۰ و افزایش جزئی آن تا حدود ۲ فرزند به ازای هر زن در پنج سال منتهی به سرشماری ۱۳۹۵ و سپس کاهش آن به حدود ۱.۶ فرزند به ازای هر زن در سال ۱۴۰۲ در طول تاریخ کشور بی‌سابقه بوده است. مطالعات انجام شده در مورد آینده تحولات باروری در ایران، نشان می‌دهد، افراد متولد شده در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ (اوج تولد‌های دهه‌های اخیر) به تدریج از مرحله ازدواج و فرزندآوری عبور می‌کنند و به اصطلاح توان درونی جمعیت، در حال کم شدن است و به احتمال زیاد، انتظار می‌رود نرخ باروری، در کمتر از حد جایگزینی تثبیت گردد. همچنین متوسط نرخ رشد جمعیت نیز از ۳.۷ درصد در فاصله سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۵ به ۱.۲۴ درصد در فاصله سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ رسیده است. نرخ رشد طبیعی جمعیت در سال ۱۴۰۲ به حدود ۰.۷ درصد رسیده است. با توجه به اینکه نرخ باروری کماکان کمتر از نرخ مورد نیاز برای جایگزینی جمعیت است، مطابق با پیش‌بینی‌های مرکز آمار ایران و منابع بین‌المللی، انتظار می‌رود، در سال‌های آینده با کاهش بیشتر نرخ رشد جمعیت مواجه گردیم. در حال حاضر، جمعیت ایران همانند بسیاری از کشور‌های در حال توسعه، به دنبال کاهش مداوم و مستمر باروری و افزایش امید زندگی، در نتیجه پیشرفت‌های پزشکی و بهبود شرایط بهداشتی، تغییرات اساسی و مهمی را در ساختار سنی خود تجربه می‌کند. پیامد این وضعیت، منجر به این شده که کشور ایران مرحلة انتقال ساختار سنی از جوانی به میانسالی را تجربه کرده و در آستانه سالخوردگی جمعیت قرار گیرد؛ بنابراین می‌توان پیش‌بینی کرد که در صورت تداوم تحولات فوق، در سه دهه آینده یک جامعه کاملاً سالخورده داشته باشیم.

در این گزارش سعی شده است به برخی از ویژگی‌ها و شاخص‌های جمعیتی مانند تعداد تولدها، تعداد جمعیت، رشد جمعیت و باروری پرداخته شود.

میزان موالید خام و رشد جمعیت

گزارش‌های آماری حکایت از این دارد که از سال ۱۳۸۰ تا سال ۱۳۹۴ شاهد افزایش موالید در کشور بوده‌ایم، اما پس از سال ۱۳۹۴ به علت خالی شدن توان درونی جمعیت و همچنین به تأخیر انداختن فرزندآوری به سنین بالاتر، تعداد تولد‌ها با شیب تقریبا تندی شروع به کاهش کرده و در سال ۱۴۰۲ تعداد موالید کشور (۱,۰۵۷,۹۵۸) نسبت به سال ۱۳۹۴ (۱,۵۷۰,۲۱۹) کاهشی بیش از ۳۲ درصدی (کاهش بیش از ۵۱۰ هزار تولد) را به همراه داشته است.

از سوی دیگر، تعداد تولد‌های سال ۱۴۰۲ (۱,۰۵۷,۹۵۸) در مقایسه با سال ۱۴۰۱ (۱,۰۷۵,۲۳۱) نشان‌دهنده کاهش ۱.۶ درصدی (حدود ۱۷ هزار نفری) است. به همین منوال، میزان خام موالید از حدود ۲۰ در هر هزار نفر جمعیت در سال ۱۳۹۴ با شیبی تند در آغاز دوره، با شیبی کاهنده در سال‌های اخیر به ۱۲.۳۸ در هر هزار نفر جمعیت در سال ۱۴۰۲ رسیده است. متوسط نرخ رشد جمعیت از ۳.۷ درصد در فاصله سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۵ به ۱.۲۴ درصد در فاصله سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ رسیده است. نتیجه این روند‌های صورت گرفته این است که نرخ رشد طبیعی جمعیت با شیبی کاهنده در چند سال اخیر، در سال ۱۴۰۲ به حدود ۰.۷ درصد رسیده است.

 تغییرات موالید، مرگ و میر و رشد طبیعی (۱۳۸۵-۱۴۰۲)
سال جمعیت کل تعداد تولد‌های ثبت شده درصد تغییرات موالید تعداد مرگ‌های ثبت شده درصد تغییرات مرگ‌ومیر میزان خام موالید
(در هزار) میزان خام مرگ‌ومیر
(در هزار) رشد طبیعی جمعیت
(درصد)
۱۳۸۵، ۷۰۴۹۵۷۸۲، ۱۲۵۳۹۱۲ - ۴۰۸۵۶۶ - ۱۷.۷۹، ۵.۸۰، ۱.۲،
۱۳۹۰، ۷۵۱۴۹۶۶۹، ۱۳۸۲۲۲۹، ۱.۳۷، ۴۲۲۱۳۳، ۴.۲۸۷- ۱۸.۳۹، ۵.۶۲، ۱.۲۸،
۱۳۹۴، ۷۸۹۴۹۶۶۹، ۱,۵۷۰,۲۱۹، ۲.۳۴، ۳۷۴,۸۲۷، ۱۶.۰۲- ۱۹.۸۹، ۴.۷۵، ۱.۵۱،
۱۳۹۵، ۷۹۹۲۶۲۷۰، ۱,۵۲۸,۰۵۳، ۲.۷- ۳۶۹,۷۵۱، ۰.۴۳، ۱۹.۱۱، ۴.۷۱، ۱.۴۴،
۱۳۹۶، ۸۱۰۵۳۰۰۰، ۱,۴۸۷,۹۱۳، ۲.۶- ۳۷۶,۷۳۱، ۰.۰۶، ۱۸.۳۹، ۴.۶۶، ۱.۳۷،
۱۳۹۷، ۸۱۹۶۲۰۰۰، ۱,۳۶۶,۵۱۹، ۸.۱۵- ۳۷۷,۲۴۵، ۰.۰۹، ۱۶.۷، ۴.۶، ۱.۲۱،
۱۳۹۸، ۸۲۷۱۰۰۰۰، ۱,۱۹۶,۱۳۲، ۱۲.۴۷- ۳۹۵,۳۱۹، ۴.۸۷، ۱۴.۴، ۴.۷۷، ۰.۹۶،
۱۳۹۹، ۸۳۴۰۹۰۰۰، ۱,۱۱۴,۱۲۸، ۶.۸- ۵۱۱,۸۸۱، ۲۹.۴۸، ۱۳.۳۲، ۶.۱، ۰.۷۲،
۱۴۰۰، ۸۴۰۵۵۰۰۰، ۱,۱۱۶,۲۱۲، ۰.۱۸۷، ۵۴۴,۵۱۷، ۶.۳۷، ۱۳.۲۵، ۶.۴۶، ۰.۶۸،
۱۴۰۱، ۸۴۷۰۰۰۰۰، ۱,۰۷۵,۲۳۱، ۳.۶۷- ۴۱۸,۷۴۱، ۲۳.۱- ۱۲.۶۸، ۴.۹۳، ۰.۷۷،
۱۴۰۲، ۸۵۳۲۹۰۰۰، ۱,۰۵۷,۹۵۸، ۱.۶- ۴۴۲,۲۱۳، ۵.۶، ۱۲.۳۸، ۵.۱۸، ۰.۷۲

نمودار شماره (۱): روند ثبت ولادت درکشور طی سال‌های ۱۴۰۲-۱۳۹۲


نمودار شماره (۲) تعداد و درصد ولادت‌های ثبت شده در کشور برحسب تولد فرزند اول تا دوم در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲

یکی از دلایل مهم کاهش تعداد فرزندان اول و دوم به موضوع تغییر ساختار سنی جمعیت مرتبط می‌باشد. به لحاظ این‌که جمعیت متولد شده در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ (اوج تولد‌های دهه‌های اخیر) به تدریج از مرحله ازدواج و فرزندآوری عبور می‌کنند و به اصطلاح توان درونی جمعیت، در حال کم شدن است. به عبارت دیگر این یک حقیقت انکارناپذیری است که تعداد موالید به میزان قابل ملاحظه‌ای تحت تأثیر نوسانات تعداد زنان در سن باروری است. یکی دیگر از علل مهم آن به افزایش سطح تحصیلات زنان مرتبط است، به عبارت دیگر، باعث شده که هزینه فرصت فرزندآوری زنان تحصیلکرده، آنقدر بزرگ شود که آنان تمایلی نداشته باشند که کار خود را رها کنند و به فرزندآوری و تربیت فرزند بپردازند. ضروری است که پس از ارزیابی اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، ابعاد مختلف این مسئله مورد واکاوی بیشتری قرار گیرد. در غیر این صورت به احتمال زیاد، انتظار می‌رود تعداد تولد‌ها با شیب کاهنده و معنادار کاهش یابد و نرخ باروری، در کمتر از حد جایگزینی تثبیت گردد.

نمودار شماره (۳): تعداد و درصد ولادت‌های ثبت شده در کشور برحسب تولد فرزند سوم تا فرزند پنجم و بیشتر درسال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲

در خصوص تعداد ولادت‌های ثبت شده کشور بر حسب ترتیب تولد فرزندان، شواهد آماری نشان می‌دهد تولد فرزند سوم، چهارم فرزند پنجم و بیشتر در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ افزایش نسبی داشته است. یکی از علل افزایش نسبی می‌تواند به اجرایی شدن مشوق‌های متعدد درنظر گرفته شده در مواد مختلف مرتبط با قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت مرتبط باشد (ر. ک. پیوست). با ملاحظات نظری و شواهد تجربی استنباط می‌شود که روند تغییرات جمعیتی در آینده بطئی و تدریجی خواهد بود. بنابراین، مسیر و روند تغییرات جمعیتی می‌تواند ارزیابی‌ها و دیدگاه‌ها در رابطه با اثرگذاری سیاست‌های جمعیتی را، دست کم در کوتاه مدت، تحت الشعاع قرار دهد.

میزان باروری کل

کاهش سریع نرخ باروری از ۶.۵ فرزند به ازای هر زن در دهه ۶۰ به حدود ۱.۸ فرزند در سال ۱۳۹۰ و افزایش جزئی آن تا حدود ۲ فرزند در پنج سال منتهی به سرشماری ۱۳۹۵ در طول تاریخ کشور بی‌سابقه بوده است. برآورد‌های مرکز آمار ایران بر مبنای اطلاعات سازمان ثبت احوال نشان می‌دهد، میزان باروری کل ایران (برای جمعیت ایرانی) در سال های١٣٩٦ و ١٣٩٧ و ١٣٩٨، ١٣٩٩ و ۱۴۰۰ به ترتیب برابر ٢.٠٩، ١.٩٥،١.٧٤، ١.٦٥ و ۱.۶۱ فرزند به ازای هر زن بوده است. در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ نرخ باروری درحدود ۱.۶ تثبیت شده است. تمام استان‌های کشور کاهش میزان باروری کل را در سال‌های اخیر تجربه کرده‌اند، به طوری که کاهش میزان باروری در اقصی نقاط ایران به مساله‌ای فراگیر تبدیل شده است. در همین رابطه نتایج بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد که ۳ استان باروری بیشتر از سطح جانشینی، ۱۲ استان باروری کمتر از سطح جانشینی یعنی ٢.۱ تا ١.٥ فرزند داشته و ۱۶ استان، باروری پایین (کمتر از ١،٥) و بسیار پایین (کمتر از ١.٣) را در سال ۱۴۰۲ تجربه کرده‌اند. همچنین ۱۵ استان با افزایش نرخ باروری در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱ مواجه شده‌اند (جدول شماره (۴) ۱۳ استان با کاهش نرخ باروری در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱ مواجه شده‌اند. جداول شماره‌های ۲ و ۳ نشان می‌دهد که چه استان‌هایی با تثبیت نرخ باروری در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱ مواجه شده‌اند.

جدول شماره (۲): استان‌های دارای کاهش نرخ باروری در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱
در صورت وجود اطلاعات موالید بر حسب گروه سنی مادران، بررسی دقیق‌تری نسبت به نرخ‌های باروری امکان‌پذیر خواهد بود
رتبه ۱۴۰۲ رتبه ۱۴۰۱ نام استان ردیف
۱، ۳.۰۱، ۱، ۳.۲۱ سیستان و بلوچستان ۱،
۸، ۱.۷۸، ۸، ۱.۷۹ خراسان رضوی ۲،
۹، ۱.۷۳، ۹، ۱.۷۴ آذربایجان غربی ۳،
۱۷، ۱.۴۵، ۱۶، ۱.۴۹ آذربایجان شرقی ۴،
۱۹، ۱.۴۳، ۱۵، ۱.۵۱ کردستان ۵،
۲۰، ۱.۳۳، ۲۰، ۱.۴ اردبیل ۶،
۲۲، ۱.۳۱، ۲۱، ۱.۳۵ کرمانشاه ۷،
۲۴، ۱.۲۸، ۲۴، ۱.۲۹ ایلام ۸،
۲۷، ۱.۱۵، ۲۷، ۱.۱۸ تهران ۹،
۲۸، ۱.۱۰، ۲۸، ۱.۱۴ مرکزی ۱۰،
۲۹، ۱.۰۱، ۲۹، ۱.۰۳ مازندران ۱۱،
۳۰، ۰.۹۸، ۳۰، ۰.۹۹ البرز ۱۲،
۳۱، ۰.۹۴، ۳۱، ۰.۹۵ گیلان ۱۳

نمودار شماره (۴): استان‌های دارای کاهش نرخ باروری در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱

جدول شماره (۳): استان‌های با نرخ باروری تثبیت شده در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲
رتبه ۱۴۰۲ رتبه ۱۴۰۱ نام استان ردیف
۱۳، ۱.۵۷، ۱۲، ۱.۵۷ زنجان ۱،
۱۸، ۱.۴۵، ۱۹، ۱.۴۵ همدان ۲،
۲۳، ۱.۳۰، ۲۳، ۱.۳۰ فارس ۳

نمودار شماره (۵): استان‌های با نرخ باروری تثبیت شده در سال‌های ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۲

جدول شماره (۴): استان‌های دارای افزایش نرخ باروری در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱
رتبه ۱۴۰۲ رتبه ۱۴۰۱ نام استان ردیف
۲، ۲.۳۲، ۲، ۲.۲۶ خراسان جنوبی ۱،
۳، ۲.۲۰، ۳، ۱.۹۳ هرمزگان ۲،
۴، ۱.۹۵، ۵، ۱.۹ خوزستان ۳،
۵، ۱.۹۵، ۴، ۱.۹۲ یزد ۴،
۶، ۱.۹۳، ۶، ۱.۹ گلستان ۵،
۷، ۱.۹۲، ۷، ۱.۸۳ کرمان ۶،
۱۰، ۱.۷۰، ۱۰، ۱.۶۵ خراسان شمالی ۷،
۱۱، ۱.۶۸، ۱۱، ۱.۶۵ قم ۸،
۱۲، ۱.۶۰، ۱۳، ۱.۵۵ چهارمحال وبختیاری ۹،
۱۴، ۱.۵۷، ۱۴، ۱.۵۲ بوشهر ۱۰،
۱۵، ۱.۵۵، ۱۷، ۱.۴۹ کهگیلویه و بویراحمد ۱۱،
۱۶، ۱.۴۸، ۱۸، ۱.۴۷ لرستان ۱۲،
۲۱، ۱.۳۳، ۲۲، ۱.۳۱ قزوین ۱۳،
۲۵، ۱.۲۷، ۲۶، ۱.۲۵ سمنان ۱۴،
۲۶، ۱.۲۶، ۲۵، ۱.۲۵ اصفهان ۱۵


نمودار شماره (۶): استان‌های دارای افزایش نرخ باروری در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱


با توجه به آن‌چه آمد، می‌توان پیش‌بینی کرد تا زمانی‌که نرخ باروری کمتر از حد جایگزینی باشد، در سال‌های آینده با کاهش بیشتر نرخ رشد جمعیت مواجه باشیم. از جمله پیامد‌های منفی چنین شرایطی این است که هر وقت نرخ رشد جمعیت کاهش پیدا کند، درصد جمعیت سالخورده‌ها زیاد و از سوی دیگر درصد افراد در معرض کار روندی کاهشی بخود می‌گیرد.

جدول شماره (۵): تغییرات رتبه‌های نرخ باروری استان‌های مختلف کشور (۱۴۰۲-۱۴۰۰) بر اساس سال پایه ۱۴۰۲
رتبه ۱۴۰۲ رتبه ۱۴۰۱ رتبه ۱۴۰۰ نام استان
۱، ۳.۰۱، ۱، ۳.۲۱، ۱، ۳ سیستان و بلوچستان
۲، ۲.۳۲، ۲، ۲.۲۶، ۲، ۲.۲۸ خراسان جنوبی
۳، ۲.۲، ۳، ۱.۹۳، ۶، ۱.۹۴ هرمزگان
۴، ۱.۹۵، ۴، ۱.۹۲، ۳، ۲.۰۲ یزد
۵، ۱.۹۵، ۵، ۱.۹، ۵، ۱.۹۶ خوزستان
۶، ۱.۹۳، ۶، ۱.۹، ۴، ۱.۹۷ گلستان
۷، ۱.۹۲، ۷، ۱.۸۳، ۸، ۱.۷۹ کرمان
۸، ۱.۷۸، ۸، ۱.۷۹، ۷، ۱.۸۶ خراسان رضوی
۹، ۱.۷۳، ۹، ۱.۷۴، ۱۰، ۱.۷۶ آذربایجان غربی
۱۰، ۱.۷، ۱۰، ۱.۶۵، ۹، ۱.۷۸ خراسان شمالی
۱۱، ۱.۶۸، ۱۱، ۱.۶۵، ۱۱، ۱.۷۳ قم
۱۲، ۱.۶، ۱۲، ۱.۵۵، ۱۲، ۱.۶۵ چهارمحال وبختیاری
۱۳، ۱.۵۷، ۱۳، ۱.۵۷، ۱۳، ۱.۶۳ زنجان
۱۴، ۱.۵۷، ۱۴، ۱.۵۲، ۱۴، ۱.۶۲ بوشهر
۱۵، ۱.۵۵، ۱۵، ۱.۴۹، ۱۶، ۱.۵۴ کهگیلویه و بویراحمد
۱۶، ۱.۴۸، ۱۶، ۱.۴۷، ۱۸، ۱.۵۲ لرستان
۱۷، ۱.۴۵، ۱۷، ۱.۴۹، ۱۷، ۱.۵۳ آذربایجان شرقی
۱۸، ۱.۴۵، ۱۸، ۱.۴۵، ۱۹، ۱.۴۸ همدان
۱۹، ۱.۴۳، ۱۹، ۱.۵۱، ۱۵، ۱.۵۶ کردستان
۲۰، ۱.۳۳، ۲۰، ۱.۴، ۲۰، ۱.۴۵ اردبیل
۲۱، ۱.۳۳، ۲۱، ۱.۳۱، ۲۲، ۱.۳۸ قزوین
۲۲، ۱.۳۱، ۲۲، ۱.۳۵، ۲۳، ۱.۳۷ کرمانشاه
۲۳، ۱.۳، ۲۳، ۱.۳، ۲۶، ۱.۳۲ فارس
۲۴، ۱.۲۸، ۲۴، ۱.۲۹، ۲۴، ۱.۳۷ ایلام
۲۵، ۱.۲۷، ۲۵، ۱.۲۵، ۲۵، ۱.۳۴ سمنان
۲۶، ۱.۲۶، ۲۶، ۱.۲۵، ۲۱، ۱.۴ اصفهان
۲۷، ۱.۱۵، ۲۷، ۱.۱۸، ۲۷، ۱.۲۳ تهران
۲۸، ۱.۱، ۲۸، ۱.۱۴، ۲۸، ۱.۲ مرکزی
۲۹، ۱.۰۱، ۲۹، ۱.۰۳، ۲۹، ۱.۱ مازندران
۳۰، ۰.۹۸، ۳۰، ۰.۹۹، ۳۰، ۱.۱ البرز
۳۱، ۰.۹۴، ۳۱، ۰.۹۵، ۳۱، ۱.۰۱ گیلان

پیوست: مواد مرتبط با فرزند سوم و بیشتر

ماده۳ـ وزارت راه و شهرسازی مکلف است امکان استفاده مجدد از امکانات دولتی مربوط به تأمین مسکن خانوار را برای خانواده¬ها پس از تولد فرزند سوم و بیشتر فراهم آورد و این خانواده¬ها می¬توانند صرفاً برای بار دوم از کلیه امکانات دولتی در این خصوص استفاده نمایند. ماده۴ـ به منظور تحقق بند «چ» ماده (۱۰۲) قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران دولت مکلف است یک قطعه زمین یا واحد مسکونی حداکثر به میزان (۲۰۰) مترمربع منطبق با ضوابط حد نصاب تفکیک بر اساس طرح‌های هادی روستایی و شهری یا طرح‌های جامع و تفصیلی شهری مصوب برای ساکنین در روستا‌ها یا شهر‌های کمتر از پانصدهزار نفر پس از تولد فرزند سوم و بیشتر به صورت مشترک و بالمناصفه به پدر و مادر، در همان محل بر اساس هزینه آماده سازی فقط برای یکبار به صورت فروش اقساطی با دو سال تنفس و هشت سال اقساط اعطاء نماید و سند مالکیت، پس از پرداخت آخرین قسط، ظرف حداکثر یک ماه، به مالکین تحویل داده می¬شود.

ماده۵ ـ به منظور تحقق بند «چ» ماده (۱۰۲) قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران دستگاه‌های اجرائی مکلفند برای تأمین و ارتقای کیفیت مسکن، پایان کار و عوارض ساخت و ساز، کلیه هزینه‌های تخصیص شبکه، انشعابات و هزینه ¬‌های خدمات نظام مهندسی را به میزان پنجاه¬درصد (۵۰%) برای خانواده ¬‌های دارای سه فرزند زیر بیست سال و به میزان هفتاد درصد (۷۰%) برای خانواده ¬‌های دارای حداقل چهار فرزند زیر بیست سال برای یک مرتبه و هزینه پروانه و عوارض ساختمانی را به میزان ده-درصد (۱۰%) برای خانواده‌های دارای حداقل سه فرزند زیر بیست سال تخفیف دهند. دولت مکلف است صددرصد (۱۰۰%) تخفیف¬های مربوط به پروانه ساختمانی را از محل منابع عمومی در بودجه ¬‌های سنواتی پیش بینی نماید.

ماده۶ ـ کلیه دستگاه‌های مذکور در ماده (۲۹) قانون برنامه پنجساله ششم توسعه، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مکلفند حداقل هفتاد درصد (۷۰%) از ظرفیت منازل مسکونی سازمانی در اختیار خود را جهت بهره¬برداری به خانواده¬های کارکنان دارای حداقل سه فرزند و فاقد مسکن ملکی مناسب در شهر محل خدمت تخصیص داده و در صورت وجود مازاد بر نیاز این خانواده¬ها به سایرین طبق ضوابط مربوط اختصاص دهند. همچنین طول زمان بهره برداری درمنازل سازمانی برای خانواده¬های دارای سه فرزند و بیشتر فاقد مسکن ملکی مناسب در شهر محل خدمت حداقل باید به میزان دو برابر سکونت سایرین باشد.

ماده۱۰ ـ به منظور تحقق بند «ث» ماده (۱۰۲) قانون برنامه پنجساله ششم توسعه، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مکلف است برای متولدین سال ۱۴۰۰ به بعد، از طریق کلیه بانک‌ها و مؤسسات اعتباری از محل پس انداز و جاری قرض¬الحسنه نظام بانکی و حذف تسهیلات قرض¬الحسنه ازدواج متقاضیان بالای پنجاه سال سن، نسبت به پرداخت «تسهیلات قرض-الحسنه تولد فرزند» اقدام نماید. مبلغ این تسهیلات برای تولد فرزند اول یکصد میلیون (۱۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال، فرزند دوم دویست میلیون (۲۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال، برای تولد فرزند سوم سیصد میلیون (۳۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال، فرزند چهارم چهارصد میلیون (۴۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال و فرزند پنجم و بالاتر پانصد میلیون (۵۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال بدون الزام به سپرده¬گذاری مشمولان با شش¬ماه دوره تنفس به ترتیب با دوره بازپرداخت سه تا هفت سال و أخذ یک ضامن معتبر و سفته تعیین می¬شود. متقاضیان حداکثر تا دوسال پس از تولد می¬توانند درخواست دریافت وام را ثبت نمایند.

ماده۱۳ـ سازمان هدفمندی یارانه¬ها مکلف است از محل درآمد‌های ناشی از حذف یارانه سه دهک بالای درآمدی نسبت به افزایش یارانه فرزندان خانواده¬های دهک¬های اول تا چهارم دارای حداقل سه فرزند تحت تکفل که هیچکدام از والدین در دستگاه‌های مذکور در ماده (۲۹) قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران شاغل نباشند به میزان سه برابر یارانه مصوب سایرین پرداخت نماید.

ماده۱۴ـ دولت مکلف است در کلیه واگذاری¬های حق بهره¬برداری زمین با هدف اشتغال¬زایی و اجرای طرح‌های تولیدی و کشاورزی اولویت¬ها و مشوق‌های مؤثری همچون تخفیف تعرفه و هزینه واگذاری حداقل به میزان بیست و پنج درصد (۲۵%) و افزایش طول دوره باز پرداخت تسهیلات به میزان حداقل پنجاه درصد (۵۰%) برای خانواده¬هایی که پس از ابلاغ این قانون صاحب فرزند سوم و بیشتر می¬شوند، درنظر بگیرد. ماده۱۵ـ کلیه دستگاه‌های مذکور در ماده (۲۹) قانون برنامه پنجساله ششم توسعه، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مکلفند:
الف ـ در بکارگیری، جذب و استخدام نیروی جدید به ازای تأهل و نیز داشتن هر فرزند یکسال تا حداکثر پنج¬سال به سقف محدوده سنی اضافه کنند
ب ـ در بکارگیری، جذب و استخدام به ازای تأهل و نیز هر فرزند دو درصد (۲%) مجموعاً حداکثر تا ده درصد (۱۰%) به امتیاز هر فرد اضافه می-شود. شمول این بند در مورد دستگاه‌هایی که قواعد استخدامی خاص خود را دارند منوط به عدم تعارض با ضوابط آن دستگاه‌ها است
پ ـ برای کلیه مستخدمین در دستگاه‌های مذکور در صدر ماده که صاحب فرزند سوم تا پنجم می¬شوند، معادل یک¬سال به افزایش سنواتی مستخدم به ازای هر فرزند، اعمال نمایند. تبصره ـ دستگاه‌های مذکور مجاز به تعدیل و یا اعلام عدم نیاز مستخدمین دارای حداقل سه فرزند، مادران باردار و دارای فرزند شیرخوار به جز در اجرای قانون رسیدگی به تخلفات اداری و آرای قطعی قضائی نیستند
ماده۱۷ ـ احکام ذیل نسبت به همه مستخدمین و کارکنان در کلیه بخش‌های دولتی و غیردولتی لازم¬الاجراء می¬باشد: الف ـ مدت مرخصی زایمان با پرداخت تمام حقوق و فوق¬العاده¬های مرتبط به نه ماه تمام افزایش یابد. در صورت درخواست مادر تا دوماه از این مرخصی در ماه¬های پایانی بارداری قابل استفاده است. مرخصی مزبور برای تولد دو قلو و بیشتر، دوازده ماه می¬باشد. در مواردی که مرخصی زایمان موجب اخلال در کار بخش خصوصی گردد، پس از تأیید وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی هزینه تحمیل شده توسط دولت جبران خواهد شد. ب ـ نوبت کاری شب برای مادران شاغل باردار و هم چنین مادران دارای فرزند شیرخوار تا دوسال و پدران تا یک ماهگی نوزاد، در مشاغل و فعالیت‌هایی که نیازمند نوبت کاری شب می‌باشند، اختیاری است. شمول این بند شامل بخش خصوصی مشمول قانون کار نمی¬شود. پ ـ اعطای دورکاری به درخواست مادران باردار، حداقل به مدت چهارماه در دوران بارداری در مشاغلی که امکان دورکاری در آن‌ها فراهم است، الزامی است. ت ـ مادران شاغلی که از زمان لازم¬الاجراءشدن این قانون فرزند یا فرزندانی به دنیا خواهند آورد به ازای هر فرزند، می¬توانند از یک سال کاهش در سن بازنشستگی برخوردار شوند و برای فرزند سوم و بیشتر میزان کاهش یک و نیمسال به ازای هر فرزند خواهد بود. حداقل سن بازنشستگی مشمولین این بند، برای مادران دارای یک فرزند چهل و دو سال، دارای دو فرزند چهل و یک¬سال و دارای سه فرزند و بیشتر چهل سال و حداقل با بیست سال سابقه بیمه است. برقراری مستمری یا حقوق بازنشستگی متناسب با سنوات پرداخت حق بیمه در زمان اشتغال می¬باشد.

تبصره ـ بار مالی اجرای این ماده از محل منابع حاصل از اجرای ماده (۷۲) این قانون در ردیف خاصی در بودجه سنواتی پیش¬بینی و به سازمان تأمین اجتماعی و سایر صندوق¬های بازنشستگی تخصیص داده می¬شود
ماده۱۸ـ میزان معافیت مالیاتی اشخاص حقیقی موضوع ماده (۸۴) قانون مالیات¬‌های مستقیم اصلاحی مصوب ۱۳۹۴/۴/۳۱ به ازای فرزند سوم و بیشتر، که بعد از تصویب این قانون متولد شود به ازای هر فرزند مشمول پانزده درصد (۱۵%) تخفیف مشروط به تصویب آن در بودجه سنواتی می¬گردد. این تحفیف حداکثر سه¬بار قابل استفاده است
ماده۲۱ـ دولت مکلف است در راستای اجرای بند «ب» ماده (۱۰۳) قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، حداکثر شش¬ماه پس از لازم¬الاجراء شدن این قانون، با تقویت صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر نسبت به بیمه مادران خانه¬دار دارای سه فرزند و بیشتر به شرح ذیل اقدام کند: الف ـ در خصوص مادران غیر شاغل دارای سه فرزند و بیشتر ساکن مناطق روستایی و عشایری صددردرصد (۱۰۰%) حق بیمه توسط دولت پرداخت شود. ب ـ با تولد فرزند چهارم و پنجم به ازای هر فرزند دو سال به سوابق بیمه¬ای بیمه گذار افزوده شود.
ماده۲۵ـ سازمان ثبت احوال کشور مکلف است نسبت به ایجاد سامانه برخط برای معرفی و صدور شناسه ویژه برای مادران دارای سه فرزند یا بیشتر اقدام نماید. مدت اعتبار این شناسه ده¬سال است و در صورت تولد فرزندان بعدی به مدت پنج¬سال تمدید خواهد شد. دستگاه‌های ذی¬ربط موظفند اقدامات ذیل را برای دارندگان کارت مزبور به همراه اعضای خانواده انجام دهند:
الف ـ نیم بها بودن ورودی کلیه اماکن و بنا‌های تاریخی ـ فرهنگی و موزه‌های تابعه وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و دستگاه‌های اجرائی موضوع ماده (۵) قانون مدیریت خدمات کشوری.
ب ـ نیم بها بودن خدمات حمل و نقل عمومی شهری و تعرفه‌های فرهنگی، ورزشی و تفریحی شهرداری‌ها و دستگاه‌های اجرائی موضوع ماده (۵) قانون مدیریت خدمات کشوری.
پ ـ نیم بها بودن بلیط سینما‌ها هر ماه یکبار ت ـ تخفیف بیست¬درصدی (۲۰%) دوره‌های آموزشی، تربیتی و هنری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برای استفاده فرزندان.
تبصره ـ شمول حکم این ماده در بخش غیر دولتی مشروط به پیش بینی جبران هزینه آن در قانون بودجه سنواتی می¬باشد.

ماده۲۸ـ کلیه دستگاه‌های مذکور در ماده (۲۹) قانون برنامه پنجساله ششم توسعه، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به ویژه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، سازمان تبلیغات اسلامی، نهاد‌ها و مؤسسات عمومی غیردولتی، شهرداری¬ها و دهیاری¬ها مکلفند در راستای آگاهی¬بخشی نسبت به وجوه مثبت و ارزشمند ازدواج به هنگام نیاز و آسان، تعدد فرزندان در خانواده و تقویت و حمایت از نقش¬های مادری و همسری، صیانت از تحکیم خانواده و مقابله با محتوای مغایر سیاست¬های کلی جمعیت و عوارض جانبی استفاده از روش‌های مختلف پیشگیری از بارداری و نیز عوارض خطرناک پزشکی، روانشناختی و فرهنگی و اجتماعی سقط جنین، اقدامات لازم از قبیل تولید و پخش فیلم، سریال، تبلیغات بازرگانی، برگزاری جشنواره¬ها و نمایشگاه‌ها را انجام دهند:
الف ـ در اجرای این قانون تولید، پخش، توزیع، اشاعه، ترویج، انتشار یا حمایت از هرگونه برنامه و محتوای آموزشی، پژوهشی، فرهنگی، سرگرمی، به هر نحوی از انحاء از جمله فیلم، سریال، پویا¬نمایی (انیمیشن) که مغایر سیاست‌های کلی جمعیت باشد ممنوع است.

ب ـ ترویج خانواده¬های دو فرزند و کمتر و تجردزیستی در آگهی بازرگانی از سوی سازمان صدا و سیما و تبلیغات تجاری و محیطی در بستر فضای مجازی، رسانه¬‌های برخط و شبکه نمایش خانگی و محیط¬های عمومی ممنوع است و به منظور تشویق آن دسته از سفارش¬دهندگانی که در تبلیغات خود به نمایش خانواده¬های سه فرزند و بیشتر با رعایت ضوابط آگهی¬های تبلیغاتی حوزه کودکان می¬‍‍ پردازند، افزایش زمان پخش درنظرگرفته شود

ماده۶۹ ـ بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران موظف است در راستای اجرای بند (چ) ماده (۱۰۲) قانون برنامه پنجساله ششم توسعه، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران از طریق بانک‌های عامل مبلغ نه هزار میلیارد (۹.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال از منابع سپرده¬های پس انداز و جاری قرض الحسنه نظام بانکی به تفکیک نسبت به پرداخت تسهیلات قرض الحسنه ودیعه یا خرید یا ساخت مسکن (بنا به درخواست خانوار) با بازپرداخت حداکثر بیست ساله برای خانواده‌های فاقد مسکن که در سال ۱۳۹۹ به بعد صاحب فرزند سوم به بعد شده یا می‌شوند به میزان یک میلیارد و پانصد میلیون (۱.۵۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال اقدام نماید