صاحب‌خبر - حسین سعیدی -saeedi@khorasannews.com نمایشگاه‌های کتاب نقشی مهم، هم در صنعت نشر و هم در حوزه رخدادهای فرهنگی بر عهده دارند؛ به نحوی که صدر فهرست پرمراجعه ترین نمایشگاه‌های بین المللی دنیا را نمایشگاه‌های کتاب در اختیار دارند. خرید و فروش کتاب، فعالیت‌های فرهنگی تخصصی مرتبط با کتاب، ارتباطات تجاری و فرهنگی میان نهادهای همکار، ارتباط با پدیدآورندگان و هنرمندان برای تولید آثار، ارتباط و همفکری با نخبگان و فعالان فرهنگ، بخشی از اهداف نمایشگاه کتاب است که با کمک رسانه امکان افزایش ضریب اثرگذاری کیفی آن فراهم است. نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در مصلای تهران و همزمان فروش مجازی، فرصت مغتنمی است که علاوه بر برگزاری رویدادهای کتاب محور و ایجاد شور و نشاطی مبتنی بر کتاب در جای‌جای ایران عزیز به بازخوانی اقدامات صورت گرفته و صورت نگرفته در این زمینه پرداخت و با نگاهی موشکافانه و دقیق سیاست‌های فرهنگی در زمینه کتاب و کتاب خوانی را مورد ارزیابی قرار داد. در طی سال‌های گذشته بدنه انقلابی نشر کشور ناظر به وضع موجود و با نگاه به وضع مطلوب، افق‌هایی را برای صنعت نشر کشور ترسیم کرده و گام‌های اجرایی تحقق این اهداف را نیز در دستور کار قرار دادند. البته در سال های اخیر قطار نشرکشور در راستای تحقق اهداف ترسیم شده، سرعت گرفت و در چند مورد اتفاقات مهم و ارزشمندی در این زمینه رخ داد. بی‌شک بحث «کاغذ» به عنوان ماده اولیه تولید کتاب و تولید کاغذ ایرانی باکیفیت و با قیمت مناسب از مهم‌ترین مسائل صنعت نشر کشور است که با پیگیری جدی مجمع ناشران انقلاب اسلامی و همت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، گام‌های موثر و خوبی در این زمینه برداشته ‌شد. گرچه کاغذ همچنان گران است، اما تقویت شبکه داخلی تولید و توزیع کاغذ از گره‌های کور صنعت نشر بود که تا حدی باز شد و امید می‌رود در آینده نزدیک شاهد تحولات اساسی‌تری در این زمینه باشیم. توجه به ظرفیت فضای مجازی و تقویت زیرساختی فروش و عرضه کتاب در فضای مجازی گرچه با اهرم کرونا شروع شد، اما برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب تهران به صورت مجازی از اقدامات ضروری و درستی بود که با آزمون و خطا آغاز و با استقبال چشمگیر اهالی کتاب به یک ضرورت تبدیل و باعث شد بخش مجازی فروش برای همیشه به نمایشگاه کتاب تهران افزوده شود. در زمینه فعالیت نمایشگاهی، علاوه بر تولد مبارک نمایشگاه مجازی، تجربه مدل‌های جدید اجرای نمایشگاه همچون نمایشگاه‌های یکپارچه که با اصل قرار دادن موضوع و محتوا و حذف ناشران، انتخاب کتاب را تسهیل کرده از اقدامات مثبت اخیر است. در این روش نیروی انسانی تمرکز خود را به جای غرفه‌داری بر مشاوره تخصصی کتاب معطوف می‌کند و تجربه خرید آگاهانه‌تر و مطلوب‌تری برای مخاطب رقم می‌خورد. بی شک کتاب فروشی‌ها یکی از ارکان اصلی و مهم صنعت نشر هستند و هر کتاب فروشی یک پدیده فرهنگی به حساب می‌آید. تعدد و رونق کتاب فروشی‌ها حکایت از نبض تپنده و زنده فرهنگ دارد و برای بخش فرهنگی هر دولتی، حفظ و توسعه کتاب فروشی‌ها مهم و ضروری است. راه اندازی سامانه مجازی فروش کتاب ویژه کتاب فروشی‌ها از آن دست اقداماتی است که در بلندمدت آثار و برکات خود را نشان خواهد داد. گسترش پیشخوان فروش به وسعت ایران ضمن به روز شدن کتاب فروشی‌ها با اقتضائات زمان، دامنه مشتریان کتاب فروشی‌ها را نیز افزایش داده و سهم و بهره کتاب فروشی‌ها را در رویدادهای بزرگ کتابی مانند نمایشگاه بین المللی کتاب، بالا می‌برد. افزایش کمی و کیفی تبلیغات کتاب محور در برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی و نیز بیشتر شدن برنامه‌های تبلیغی و ترویجی حوزه کتاب در رسانه‌ها و فضای مجازی از دیگر اقدامات قابل تقدیر است. گرچه همچنان سهم کتاب در برنامه‌های صدا و سیما ناچیز است و ساخت فیلم، سریال، مستند، مسابقه و جنگ‌های کتاب محور از آرزوهای محقق نشده این حوزه است. صرف نظر از حمایت‌ها و برنامه‌های صنفی مرتبط با پدیدآورندگان که مهم و قابل تقدیر است اما به نظر می‌رسد در موضوع «شناسایی، پرورش و به صحنه آوردن نویسندگان جوان و بااستعداد و نیز حفظ خط فکری و معنوی آن‌ها در درازمدت بر اساس سازوکارهای کارآمد» اقدام مهم و اثربخشی صورت نگرفته است. پالایش محتوایی بازار نشر نیز از آن دست اقداماتی است که ورود جدی و با برنامه فعالان فرهنگی دولتی و غیردولتی را می‌طلبد. این سامان دهی به خصوص در بخش کتب ترجمه و از آن مهم‌تر در بخش کتب ترجمه‌ای کودک و نوجوان به شدت احساس می‌شود. برنامه ریزی و اقدام در بحث ترجمه معکوس و صادرات کتاب از حلقه های مهم نشر است که تا تحقق آرمان‌های مطلوب فاصله زیادی دارد. سامان دهی تعداد زیاد ناشران و وضع قوانین دقیق و سختگیرانه، ایجاد نظام رده بندی ناشران و نویسندگان و ایجاد تحول مدیریتی در بخش ناشران دولتی نیز از کارهای بر زمین مانده نشر کشور است. درباره صنعت نشر کشور و مسائل حوزه کتاب، کتاب فروشی وکتاب خوانی به عدد صفحات کاغذهای تولید شده حرف برای گفتن وجود دارد؛ از تدوین نظام محتوایی نشر تا ایجاد ساز و کارهایی جهت حمایت از کتاب فروش‌ها، توجه به بخش گرافیک و تصویرگری، حل مشکلات بخش موزعان، صنعت چاپ و ماشین‌آلات و فناوری‌های مرتبط با چاپ و بحث مهم آموزش در همه بخش‌های صنعت نشر هر یک نظام و مسائل خاص خود را دارند که در این مجال فرصت طرح بحث درباره همه آن‌ها نیست. در این میان مهم این است که زنجیره محترم نشر، تغییر و رشد را احساس کند و متوجه بشود که دولت برای حل مسائل بنیادین این حوزه عزم و جزم جدی دارد.∎​