در ابتدا بد نیست نگاهی به دو دوره اخیر مهم‌ترین رویداد فرهنگی کشور داشته باشیم؛ شیوع کرونا برگزاری نمایشگاه کتاب را برای دو سال متوالی به تعویق انداخت و برپایی مجدد آن از سال ۱۴۰۱ با دوره سی‌وسوم از سر گرفته شد که به دلیل سایه سنگین کووید بر فعالیت‌های اجتماعی و حضور در اماکن عمومی، نمایشگاه خلوت‌تر از همیشه برپا شد. سال گذشته نیز سی‌وچهارمین دوره این رویداد فرهنگی تحت تأثیر مسائل اجتماعی اخیر و غیبت شمار قابل توجهی از ناشران  و فضایی عاری از تنوع و یکدست بودن نمایشگاه چندان مورد استقبال قرار نگرفت، اما حالا این رویداد فرهنگی در سی‌وپنجمین دوره خود روزهای متفاوتی را تجربه می‌کند، از بازگشت بسیاری از ناشران بخش خصوصی، حضور میهمانان ویژه، جشن‌های امضای کتاب و برپایی برنامه‌های متنوع تا استقبال گرم مردم از نمایشگاه و تعامل و ارتباط رودررو با نویسندگان و فعالان فرهنگی. 
در ادامه با ما همراه باشید تا گزارشی از روند برپایی سی و پنجمین دوره نمایشگاه کتاب در روزهای گذشته را بخوانید.
پنجشنبه و جمعه گذشته نمایشگاه کتاب تهران روزهای پررونقی را پشت سر گذاشت؛ ترافیک سنگین در خیابان‌های منتهی به مصلی در ساعات آغاز به کار نمایشگاه از استقبال پرشور مردم خبر می‌داد و تعطیلات پایانی هفته و حضور خانواده‌ها و طیف نسل‌های مختلف نمایشگاه را از همان ساعات اولیه با حجم زیادی از بازدیدکننده روبه‌رو کرد. 

حضور ناشران خصوصی و بازگشت رونق به نمایشگاه کتاب
بخش عمومی واقع در شبستان مصلی که ناشران داخلی در آن حضور دارند، شلوغ‌ترین قسمت نمایشگاه کتاب است که طرفداران زیادی را به خود اختصاص داده است. یکی از ویژگی‌های این دوره نمایشگاه پویایی این رویداد در برپایی برنامه‌های متنوع فرهنگی از جمله محافل شعرخوانی، نقد کتاب با حضور کارشناسان، نویسندگان و شاعران و همچنین جلسات همنشینی و برنامه‌های رادیو نمایشگاه با میهمانان ویژه است. در کنار این‌ها آنچه حال و هوای گرمی به نمایشگاه بخشیده، حضور ناشران بخش خصوصی است که جای خالیشان در دوره‌های گذشته بیش از پیش احساس می‌شد. غرفه‌های اغلب این نشرها مملو از بازدیدکنندگان و خریداران کتاب است و در برخی از این غرفه‌ها همچون نشر آموت نیز نویسندگان و مدیران انتشارات با مخاطبان به ویژه محصلان و دانشجویان گفت‌وگو می‌کردند و عکس یادگاری می‌گرفتند. انتشارات هرمس نیز که سال گذشته در نمایشگاه حاضر بود امسال با ۳۵ عنوان کتاب جدید در نمایشگاه 
سی‌ و پنجم حاضر است.

انتظار چنین استقبالی را نداشتیم!
آرش رئیس دانا از مدیران غرفه انتشارات نگاه که پس از چند سال وقفه به نمایشگاه آمده، از استقبال مردم غافلگیر شده و تأکید می‌کند: خوشبختانه امسال استقبال بسیار خوبی از نمایشگاه صورت گرفته و اصلاً فکر نمی‌کردیم مردم این‌ قدر حضور داشته باشند و این ارتباط بی‌واسطه مردم با ناشران بسیار خوب و جذاب است.
وی از چندین جشن امضای کتاب خبر می‌دهد که به زودی در غرفه این نشر برپا خواهد شد. 
رئیس ‌دانا همچنین می گوید: تقریباً با هزار عنوان کتاب در نمایشگاه امسال حاضر هستیم و بیش از ۸۰ عنوان کتاب جدید برای نمایشگاه آوردیم که در روزهای آتی به تعداد کتاب‌های چاپ اولمان اضافه خواهد شد.
نشر چشمه نیز از دیگر ناشران بخش خصوصی است که سال گذشته در نمایشگاه کتاب تهران حضور نداشت و امسال یکی از پربازدیدترین غرفه‌های نمایشگاه را به خودش اختصاص داده و با وجود اینکه غرفه این نشر در انتهای سالن شبستان قرار گرفته اما تقریباً اغلب بازدیدکنندگان به آن مراجعه می‌کنند و فضای پویایی در نمایشگاه رقم زده است. این انتشارات نیز امسال با تعداد قابل توجهی کتاب چاپ اول و تجدید چاپ به نمایشگاه آمده که از میان آن‌ها می‌توان به «در یتیم» اثر جدید محمود دولت‌آبادی، مجموعه داستان‌های کوتاه نیکلای گوگول، کتاب‌هایی از روبرتو بولانیو، لویی فردینان سلین و... اشاره کرد. البته این غرفه روز جمعه یک میهمان ویژه هم داشت؛ عادل فردوسی‌پور با حضور در غرفه نشر چشمه و امضای کتاب‌هایش صف بلندی از علاقه‌مندان را در این غرفه به وجود آورد و برای ساعاتی سبب ازدحام جمعیت در انتهای شبستان شد.
علاوه بر عادل فردوسی‌پور، نمایشگاه سی‌وپنجم روز جمعه میزبان یک میهمان ویژه دیگر هم بود. محمدجواد ظریف، وزیر خارجه پیشین کشورمان با حضور در غرفه انتشارات اطلاعات و امضای کتاب «پایاب شکیبایی» موجب شد جمع زیادی از علاقه‌مندانش برای دیدار و امضای کتاب اطراف این غرفه تجمع کنند. در این دوره از نمایشگاه چاپ چهارم خاطرات هشت ساله ظریف عرضه شده است.

انتشارات آستان قدس رضوی با ۸۷۰ عنوان کتاب متنوع
یکی دیگر از غرفه‌های متنوع نمایشگاه به آستان قدس رضوی اختصاص دارد که با شمار قابل توجهی کتاب تازه و تجدید چاپ به میدان آمده است. حسن آرام، مدیر غرفه‌های آستان قدس و معاون اجتماعی‌سازی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در توضیح ویژگی‌های این غرفه در نمایشگاه سی‌وپنجم می‌گوید: ما در این دوره از نمایشگاه به تناسب مخاطبانمان سه غرفه داریم و در هر غرفه نیز عناوین متنوعی کتاب را که براساس ارزیابی‌های سال گذشته از نیاز مخاطبان داشتیم، فراهم کردیم. بر همین اساس یک غرفه کتاب کودک و نوجوان در بخش ویژه کودکان و نوجوانان با ۵۵۰ عنوان کتاب داریم، در بخش بین‌الملل با ۲۷۰ عنوان کتاب عربی، انگلیسی و اردو و یک غرفه عمومی در شبستان اصلی با کتاب‌های فارسی داریم که حدود ۸۷۰ عنوان کتابی که در سه سال گذشته چاپ شده را در اختیار مخاطبان گذاشتیم که از این تعداد ۱۵۹ عنوان، چاپ اول است.
آرام درباره ویژگی‌های این دوره نمایشگاه متذکر می‌شود: امسال نسبت به سال گذشته استقبال چشمگیری را شاهدیم و حمایت‌های خوبی از نظر تبلیغات و اختصاص یارانه از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد صورت گرفته که سبب شده عدالت بیشتری برقرار شود؛ به طور مثال سال گذشته به گروه‌های خاصی بن کتاب اختصاص پیدا کرده بود اما امسال می‌بینیم مردم و دانشجویان بن‌های کتاب در اختیار دارند و می‌توانند راحت‌تر کتاب بخرند که همین سبب آشتی بیشتر آن‌ها با کتاب شده است.
وی درباره تمهیدات ویژه برای مخاطبان غرفه آستان قدس رضوی تصریح می‌کند: مخاطبان ما تقریباً شناخته ‌شده‌اند و چون کتاب‌هایمان تخصصی است مستقیماً به غرفه ما مراجعه می‌کنند. ما هم برای آن‌ها تخفیف ۳۰ درصدی در نظر گرفته‌ایم، البته قیمت کتاب‌های ما زیاد نیست و مردم هم این قیمت‌ها را نسبت به ناشران دیگر مناسب می‌دانند.

قانون‌مداری و پایانی بر قاچاق کتاب؟
یکی از معضلات جدی در حوزه نشر، بحث قاچاق کتاب موسوم به پخته‌خواری است که در آن برخی ناشران متخلف کتاب‌های پرفروش ناشران دیگر را با اندکی تغییر و گاهی حتی برابر نمونه اصلی، کپی‌  کرده و با تخفیف‌های 50 تا 80 درصدی در بازار نشر و نمایشگاه کتاب عرضه می‌کنند. معضلی که صدای همه ناشران را در سال‌های گذشته درآورده و در نمایشگاه سی‌وچهارم نیز تخلفات جدی در این حوزه دیده می‌شد. یکی از عملکردهای مثبت و قابل اعتنای متولیان برپایی نمایشگاه در این دوره، جلوگیری از فعالیت ناشران متخلف است و با جدیت جلو ورود کتاب‌های قاچاق را گرفته و با موارد رؤیت شده برخورد و از حضور 17ناشر پخته‌خوار نیز جلوگیری کرده‌اند. علاوه بر این رمضانی (سخنگوی این دوره نمایشگاه) در روزهای گذشته خبر داده بود هیئت رسیدگی به تخلفات، به هشت پرونده تخلف ناشران رسیدگی کرده که براساس آن سه حکم صادر شده و یک ناشر یک روز غرفه‌اش بسته و دو ناشر هم پنل مجازیشان به مدت یک روز بسته شد.
حالا می‌توان این جدیت در برخورد با متخلفان را فتح بابی برای قانون‌مداری بیشتر در حوزه نشر دانست، این در حالی است که حضور حداکثری ناشران در نمایشگاه کتاب و ارائه نسخه‌های اصلی کتاب‌های پرفروش نیز راه را بر عرض اندام ناشران متخلف خواهد بست.

گشت و گذار یا خرید کتاب؟
تجربه برپایی چندین دوره نمایشگاه کتاب همیشه کارکرد این رویداد را زیر ذره‌بین قرار داده و با تعابیر متفاوتی از نمایشگاه تا فروشگاه روبه‌رو کرده است؛ از سویی دیگر بررسی‌های میدانی هم نشان می‌دهد همیشه دو گروه در نمایشگاه کتاب حضور دارند؛ گروه اول که خریدارند و می‌دانند چه می‌خواهند و گروهی که بیشتر حکم بازدیدکننده و تماشاگر ویترینی را دارند. با این اوصاف و براساس آنچه در روزهای اخیر در نمایشگاه سی‌وپنجم گذشته این پرسش مطرح می‌شود که آیا بیشتر با طیف خریداران کتاب روبه‌روییم یا نمایشگاه، تفرجگاهی برای اوقات فراغت است و تماشای کتاب‌ها و احتمالاً دیدار با چهره‌های مشهور؟ در پاسخ به این پرسش می‌توان گفت هر دو! با این حساب که کفه تماشاگران به خریداران سنگینی می‌کند. اگرچه حضور مردم در نمایشگاه به ویژه در روزهای پایانی هفته بسیار بالاست اما تعداد آن‌هایی هم که به غرفه‌ها نظر کوتاهی می‎اندازند و عبور می‎کنند کم نیست. اما نکته جالب در طیف خریداران، ارتباطی است که با غرفه‌داران کتاب دارند و تعامل خوبی میان ناشران و غرفه‌داران در معرفی کتاب‌ها به مردم و تبادل نظر با آن‌ها برقرار است. ضمن اینکه بنا به گفته علی رمضانی، تا پایان روز دوم فروش بخش مجازی و حضوری ۷۴ میلیارد تومان بوده که قطعاً این رقم در روزهای آتی افزایش خواهد یافت.
سی‌وپنجمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ۱۹ اردیبهشت در محل مصلای امام خمینی(ره) به شکل حضوری و در سامانه ketab.ir به صورت مجازی در حال برگزاری است و تا ۲۹ اردیبهشت‌ماه ادامه دارد.