علی ملکی، خبرنگار گروه نقد روز: پست اهانت‌آمیز یکی از مجریان صداوسیما در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق) که با واکنش‌هایی از همان دست ادبیات مواجه شده، این پرسش را تقویت کرده است که آیا رسانه‌ای مانند صداوسیما، دستورالعملی برای فعالیت کارمندانش در شبکههای اجتماعی دارد یا خیر؟ متاسفانه تا به امروز صداوسیما نسبت به این ادبیات مجری‌اش واکنشی نشان نداده تا این گزاره تقویت شود که در این سازمان عریض و طویل، هیچ دستورالعملی در زمینه فعالیت کارمندان در شبکههای اجتماعی وجود ندارد.
سکوت صداوسیما در برابر ادبیات هتاکانه کارمندانش از یک‌سو و بی‌توجهی به اخبار جعلی منتشر شده توسط خبرنگارانش در شبکههای اجتماعی (هماهنگی ایران در حمله پاکستان به مناطق مرزی) درحالی صورت گرفته که در دنیا رسانه‌ها دستورالعمل‌هایی مبنی‌بر فعالیت کارکنان‌شان در شبکههای اجتماعی تدوین کرده‌اند. به‌عنوان نمونه می‌توان به خبرگزاری رویترز اشاره کرد که با جزئیات به چگونگی رفتار کارکنان در شبکههای اجتماعی پرداخته است. البته اخیرا و پس از واکنش‌های گسترده به پست مجری صداوسیما، در رسانه‌های اجتماعی تصویری منتشر شد که نشان می‌داد صداوسیما آیین‌نامه‌ای را برای کارمندانش تهیه کرده است. با این وجود، این آیین‌نامه که مشخص نیست متعلق به چه زمانی است نیز با اصول حرفه‌ای فاصله بسیاری دارد.
دستورالعمل حرفه‌ای چگونه است؟
به‌طور کلی همه نهادها و سازمان‌ها براساس سیاست‌ها، رویکردها و مقررات‌شان دستورالعمل‌هایی برای مواجهه با مسائل تدوین می‌کنند. درخصوص رسانه‌ها نیز شرایط به همین صورت است و البته علی‌رغم اختلافات جزئی، برخی اصول کلی در آنها مشترک است. حفظ صداقت در نگارش و نشر محتواها، رعایت اصل بی‌طرفی و محدودیت در انتشار اطلاعات محرمانه و خصوصی ازجمله اصول کلی و مشترکی هستند که توسط اکثر رسانه‌ها و کارمندان‌شان پذیرفته شده است. «رویترز» یکی از خبرگزاری‌های مطرح بین‌المللی است که دفتر مرکزی آن در لندن قرار دارد. خبرنگاران این رسانه، اخبار را در سطح بین‌الملل پوشش می‌دهند. این خبرگزاری علی‌رغم جهت‌گیری‌های سیاسی خاص علیه ایران، به‌عنوان یکی از کمپانی‌های حرفه‌ای در زمینه خبر معرفی شده است. همزمان با گسترش شبکههای اجتماعی و استفاده خبرنگاران از این شبکه‌ها، روزنامه گاردین در مارچ 2010 گزارش داد که رویترز دستورالعمل رفتار کارکنانش در شبکههای اجتماعی را تدوین می‌کند. این آیین‌نامه سال 2011 منتشر شد. این دستورالعمل حاوی اصول روشن و دقیقی است که خبرنگاران رویترز را توجیه و سپس ملزم به رعایت آنها کرده است. در ابتدای این آیین‌نامه تاکید شده که این توصیه‌ها و محدودیت‌ها برای حمایت از کارکنان است و نه مانع شدن در برابر آنان، بنابراین کارکنان نباید کاری انجام دهند که اصول بی‌طرفی و استقلال مجموعه زیر سوال برود. در غیر این صورت رویترز این حق را برای خود محفوظ دانسته تا با فرد خاطی برخورد قانونی کند. این خبرگزاری از کارمندانش خواسته است تا در حساب‌های کاربری خود در رسانه‌های اجتماعی، محتوایی منتشر نکنند که «باعث شرمساری» مجموعه شود؛ چراکه نام و برند رویترز مهم است و حفظ شخصیت افرادی که در آنجا کار می‌کنند نیز اهمیت دارد. در ادامه بر این تاکید شده که فعالیت‌های کارمندان به‌عنوان «اشخاص متخصص» و شرکت رویترز به‌عنوان «کارفرمای متخصصان» منعکس می‌شود. این شیوه اعلام بایدها و نبایدها در دستورالعمل رویترز، علاوه‌بر توجه به جزئیات حرفه‌ای، به اصول اقناعی نیز توجه دارد که کارکنان بیشتری را مجاب به تمکین از اصول می‌کند.
قبل از پست کردن فکر کنید
رشد فزاینده شبکههای اجتماعی، سرعت نگارش و نشر خبرها و اطلاعات را نیز بالابرده است، به‌گونه‌ای که در برخی موارد خبرها بدون صحت‌سنجی و منبع معتبر منتشر می‌شوند. به‌عنوان مثال در حمله روز 28 دی ماه سال گذشته پاکستان به مناطق مرزی ایران، یکی از خبرنگاران صداوسیما با تولید اخبار جعلی، به این اتفاق واکنش نشان داد و نگرانی‌هایی را پیرامون این موضوع به وجود آورد. رویترز درخصوص این اظهارات نسنجیده به کارکنانش گفته است که به اشتراک گذاشتن یک مطلب در شبکههای اجتماعی کار بسیار ساده‌ای است، اما به‌عنوان یک خبرنگار رویترز، اگر موضوعی منتشر کنید که «فریبنده» به نظر برسد یا از موارد خاصی حمایت کنید، «اعتبار خود و رویترز» را زیر سوال برده‌اید. این دستورالعمل توصیه کرده که از پاسخ دادن به افراد در مواقع عصبانیت پرهیز کنید. رویترز حتی به گروه‌هایی که کارمندانش در آن عضو می‌شوند نیز توجه کرده و گفته است: «به گروه‌هایی که به آنها ملحق می‌شوید فکر کنید. ممکن است امن‌ترین کار این باشد که به یک گروه نپیوندید یا شرکت‌کنندگان را فقط در یک طرف مناظره دنبال کنید.»
شفاف باشید
«ما در این کار شفاف هستیم و شما را تشویق می‌کنیم که در مورد هویت‌تان شفاف باشید.» رویترز با بیان این جمله همه کارکنانش را ملزم کرده که در حساب‌های شخصی و حرفه‌ای مجازی خود، به‌وضوح اعلام کنند که کارمند این شرکت هستند. رویترز ضمن تاکید بر اینکه اگر از شبکههای اجتماعی برای فعالیت حرفه‌ای و خصوصی استفاده می‌کنید، از حساب‌های جداگانه استفاده کنید، به کارکنانش توصیه کرده که نظرات‌شان در شبکههای اجتماعی را با «نام اصلی خودشان» منتشر کنند. آنها در توضیح این دستورالعمل گفته‌اند: «بسیاری از شما از شبکههای اجتماعی مانند فیسبوک یا توییتر هم به‌عنوان جمع‌آوری اخبار و هم به‌عنوان شبکههای اجتماعی شخصی خود استفاده می‌کنید که دنیای آنلاین، خصوصی و حرفه‌ای به‌طور فزاینده‌ای درهم‌تنیده می‌شوند، اما ما از شما انتظار داریم که همیشه در کار خود برای ما چهره حرفه‌ای داشته باشید. به همین دلیل توصیه می‌کنیم برای فعالیت حرفه‌ای و خصوصی خود پروفایل‌های جداگانه‌ای تنظیم کنید.» در اینجا سوالی که پیش می‌آید این است که آیا کارکنان باید فعالیت‌های شخصی خود در رسانه‌ها را کنار بگذارند؟ رویترز در پاسخ به این سوال توضیح داده لازم نیست محتوای شخصی از جریان فعالیت‌های حرفه‌ای حذف شود بلکه باید نسبت به انتشار آنها، حساسیت و دقت بیشتری وجود داشته باشد.
چقدر به دستورالعمل نزدیکیم؟
رفتارهای خارج از چهارچوب حرفه‌ای در شبکههای اجتماعی توسط کارمندان و شاغلان صداوسیما به‌عنوان بزرگ‌ترین رسانه در ایران، محدود به یک یا دو فرد نبوده و نیست. اما به نظر یا هیچ دستورالعمل جدی و دقیقی در این زمینه وجود ندارد یا اینکه این دستورالعمل‌ها اجرایی نمی‌شوند. اگر آنچه به‌عنوان آیین‌نامه صداوسیما در شبکههای اجتماعی منتشر شده، واقعا متعلق به این سازمان باشد، متاسفانه باید گفت که این متن در برابر دستورالعمل‌های سایر رسانه‌ها، بسیار ساده و پیش‌پاافتاده است. فارغ از نواقص حرفه‌ای و محتوایی که این آیین‌نامه دارد، تفاوت در نحوه تدوین و تنظیم آن با دستورالعمل رویترز نیز به چشم می‌خورد. رویترز در دستورالعمل خود به‌طور تفصیلی نسبت به همه مواردی که می‌خواهد کارکنانش را از آن نهی یا به آن امر کند، توضیح داده است. جنبه‌های مثبت و منفی آن را بررسی کرده و کارکنانش را توجیه و اقناع کرده است که موارد ایراد شده را در نظر بگیرند. اما آیین‌نامه منتسب به صداوسیما، به جز باید و نباید، به امر دیگری نپرداخته است. مشکل آن است که همین باید و نبایدها هم پر از اشکال است. به‌عنوان نمونه در این متن آمده که «هر نوع اقدام مجازی در وبسایت‌ها، حساب‌های کاربری و صفحات رسانه‌های اجتماعی دارای محتوای مستهجن ممنوع است.» برپایه این آیین‌نامه، کارمندان صداوسیما اجازه فعالیت در شبکههای اجتماعی همچون فیسبوک، توییتر، تلگرام، اینستاگرام، تیک‌تاک و... را ندارند اما جالب اینجاست که برخی کارمندان این رسانه نه‌تنها در این شبکه‌ها حضور دارند که از ادبیاتی استفاده می‌کنند که کاربران عادی نیز از آن پرهیز می‌کنند. در بند دیگر این متن آمده: «نشر، بازنشر یا اشتراک محتوای مجرمانه یا مغایر با سیاست‌ها و مقررات سازمان در حساب‌های کاربری، نرم‌افزارها و وب‌سایت‌های متعلق به هویت‌های حقیقی و حقوقی سازمان در هر شکلی ممنوع است.» در این بند نیز درباره تولید اخبار جعلی یا ادبیات نامناسب و هتاکانه سخنی به میان نیامده و تعریف روشنی از «محتوای مجرمانه» وجود ندارد.
نظر شما