فاطمه طاری بخش، خبرنگار: آیین‌نامه انضباطی وزارتین علوم و بهداشت، برای اولین‌بار در 14 ماده، 54 بند و 30 تبصره در 20 تیر ماه 1374 به تصویب رسید. براساس این سند، قرار شد تا شیوه‌نامه‌ای نحوه اجرای آن را تشریح کند. شیوه‌نامه انضباطی‌ای که تاکنون چند بار مورد بازبینی و اصلاح قرار گرفته و در آخرین مرتبه، سال 98 شیوه‌نامه سال 88 اصلاح شد. در اولین اصلاح، بند مرتبط با جرایم رایانه‌ای و مخابراتی اضافه شد. در سال 1398 این شیوه‌نامه برای دومین بار مورد اصلاح قرار گرفت که البته اعتراض فعالان دانشجویی را به همراه داشت. این اعتراضات تا جایی ادامه یافت که در 8 آبان همان سال رئیس‌جمهور وقت در جلسه هیات‌دولت بر اصلاح آن تاکید کرد. هرچند با تمام چالش‌ها، این شیوه‌نامه تا پایان عمر دولت دوازدهم هیچ‌گاه خبری از اصلاح منعکس نشد. حالا برای سومین‌بار شیوه‌نامه دست‌خوش تغییرات شده است. البته شنیده‌های «فرهیختگان» حاکی از این است که آیین‌نامه انضباطی شورای عالی انقلاب فرهنگی هم در دست اصلاح است و احتمالا نسخه جدید این سند هم به‌زودی پس از تصویب در این شورا ارائه خواهد شد‌.

  شیوه‌نامه چقدر تغییر کرد ؟

شیوه‌نامه 1401 در هفت بخش شامل 125 ماده و 126 تبصره به‌روزرسانی شده است؛ هرچند شیوه‌نامه پرحاشیه سال 98 هم دقیقا هفت بخش داشت، اما تعداد مواد و تبصره‌های آن به ترتیب 123 ماده و 113 تبصره بود. در این گزارش با بررسی 58 مورد شیوه‌نامه امسال، تغییرات صورت گرفته در آن را نسبت به سال 98 مورد بررسی قرار دادیم و البته از ارزش‌گذاری نسبت به تغییرات پرهیز و صرفا در این گزارش به تشریح تغییرات پرداختیم‌.

 احکام پیشگیرانه و احترام به حریم خصوصی به اصول اضافه شد

در شیوه‌نامه 1401، اصل تقدم و پیشگیری بر مجازات اضافه شده که به تنظیم عملکرد کمیته‌ها و دانشگاه‌ها به‌صورت رویه‌های پیشگیرانه پرداخته و تاکید می‌کند که احکام صادره کمیته باید به‌گونه‌ای صادر شود که قابلیت پیشگیری از تکرار تخلف را داشته باشد؛ بندی که در نسخه 98 وجود نداشت. حق سلامت محیط و احترام به حریم خصوصی هم اضافه شد. در شیوه‌نامه 1401 اصل دیگری به نام اصل سرعت در رسیدگی نیز آورده شده که مطابق این اصل باید در کمترین زمان با رسیدگی به وضعیت، به صدور احکام برای دانشجویان اقدام شود. 

 بازگشت ترکیب کمیته تجدید‌نظر به شکل آیین‌نامه

نحوه انتخاب اعضای کمیته تجدیدنظر دانشگاه هم بند دیگری است که در شیوه‌نامه جدید دچار تغییر شده، بر اساس ماده 5  نسخه سال 98، حضور یک دانشجو و دو نفر از اعضای هیات‌علمی به انتخاب رئیس دانشگاه قید شده بود که این در نسخه جدید حذف شده است. احکام هم تنها با دو رای موافق، معتبر شمرده می‌شود. 
البته حذف شدن افراد در کمیته تجدیدنظر اتفاقی خلاف آیین‌نامه نیست؛ چراکه در آیین‌نامه هم ترکیب کمیته مذکور مشابه مدل شیوه‌نامه 1401 عنوان شده است. البته این تنها بازگشت شیوه‌نامه به متن آیین‌نامه انضباطی نیست. موضوع جلوگیری از ورود دانشجو به دانشگاه یکی دیگر از این موارد است که با وجود اشاره آیین‌نامه در شیوه‌نامه قبلی وجود نداشت، اما در نسخه جدید تصریح شده است‌.

 تخلفات و تنبیهات چقدر فرق کرد؟

بخش دوم شیوه‌نامه درباره تخلفات و تنبیهات احکام انضباطی است. در ماده 12، این بخش یعنی در بند (ب) این ماده ابطال پایان‌نامه و مدرک تحصیلی اضافه شده و تذکر کتبی بدون درج در پرونده از آن حذف شده است. یعنی در شیوه‌نامه امسال، 3 تبصره به این ماده اضافه شده است، در تبصره اول آن به جلوگیری رئیس دانشگاه از ورود دانشجو به دانشگاه اشاره و قید شده که این جلوگیری بیشتر از یک ماه نباید طول بکشد. البته اگر پرونده دانشجو به کمیته مرکزی ارجاع داده شود، این زمان به 2 ماه می‌رسد. تبصره دوم این ماده اشاره می‌کند به مواردی که بدون درج در پرونده قید شده، فاقد اثر است. تبصره سوم نیز با اشاره به تنبیهات موارد یک و دو ذکر می‌کند که سابقه این تنبیهات در دبیرخانه کمیته انضباطی برای مدت محدودی حفظ می‌شود و در پرونده اصلی دانشجو ثبت نمی‌شود. با این حال در قواعد عمومی تنبیهات سال 1401 تفاوتی با سال 1398 دیده نمی‌شود و تغییری در آن ایجاد نشده است. 

 چند مورد بحث‌برانگیز

شیوه‌نامه جدید انضباطی چند مورد پرمناقشه و بحث هم دارد. مثلا ارجاع دانشجو در‌صورت به همراه داشتن سلاح گرم و استفاده از سلاح سرد غیر‌مجاز، به مراجع قضایی که در نسخه قبلی نبود. یکی از چالش‌برانگیزترین موارد هم تبصره 2 ماده 32 است که تشکیل کلیه گروه‌های مجازی دانشجویی با جمعیت بالای 100 نفر را نیازمند مجوز کمیته ناظر بر نشریات دانشجویی می‌داند. در دو تبصره بعدی این بند هم عنوان شده که در‌صورت تولید و انتشار و بازنشر محتوایی تخلفات گفته‌شده در شیوه‌نامه، گروه یا کانال متخلف مشمول تنبیهات می‌شود. 
موضوع تقلب‌های علمی و تخلفات بالینی هم برای نخستین‌بار در شیوه‌نامه 1401 اضافه شده است. در حوزه تخلفات سیاسی، توهین به شعائر و مقدسات و مشارکت در آشوب و بلوا هم تغییرات مختلفی نسبت به نسخه پیشین به‌چشم می‌آید.
یکی دیگر از تغییرات هم کاهش زمان رسیدگی به پرونده‌های دانشجویان و بررسی کمیته است. برای مثال اعلام زمان جلسه از 5 روز قبل از برگزاری به 3 روز تبدیل شده است و همچنین زمان مراجعه دانشجو به 24 ساعت کاهش یافته است. همچنین لایحه دفاعیه تنها یک روز قبل از جلسه در اختیار اعضا قرار می‌گیرد. در بخش چهارم شیوه‌نامه که مربوط به کمیته تجدیدنظر می‌شود، دو ماده 88 و 90 تغییر داشته است. ماده 88، شرایط خاص و تخلفات مشهود دبیر کمیته تجدید‌نظر زمان رسیدگی به 48 ساعت کاهش می‌یابد. البته در هیچ‌جای این شیوه‌نامه تعریفی از شرایط خاص و تخلفات مشهود نشده در‌حالی‌که در اکثر ماده‌های آن تبصره‌ای با این عنوان آورده شده است.
احکام صادره از کمیته‌های انضباطی که پیش از این ظرف 20 روز از تاریخ صدور به دانشجو ابلاغ می‌شد اما در آخرین شیوه‌نامه، این زمان به 10 روز کاهش یافته است.