بازار؛ گروه بین الملل: اخیرا کاظم جلالی سفیر جمهوری اسلامی ایران در فدراسیون روسیه در مورد جزییات و دستاوردهای کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و روسیه گفت: کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه در گروژنی، مرکز چچن برگزار شد، البته از قبل این تصمیم گرفته شده بود که همه جلسات در مراکز کشورها نباشد لذا ما هم کمیسیون پانزدهم را سه سال پیش در اصفهان برگزار کردیم و این بار هم پیشنهاد طرف روس این بود که این کمیسیون در گروژنی یا مرکز چچن برگزار شود و ما هم موافقت کردیم.

وی ادامه داد: ما ده کارگروه در این کمیسیون داشتیم که این کارگروه‌ها یکبار به شکل وبیناری گفت‌وگوهایی را انجام داده و تنظیم اسناد کردند و یکبار هم روسای کارگروه‌ها در قالب ۲۵ رسانه و سازمان‌های مهم جمهوری اسلامی ایران به روسیه سفر کردند.

لازم به یادآوری است که کمیسیون اقتصادی مشترک ایران و روسیه در ۳ سال اخیر تشکیل نشده بوده که کاظم جلالی دلیل اصلی آن را شرایط کرونایی عنوان کرد اما نباید فراموش کرد که اتفاقات قفقاز و مانورهای گسترده کشورهای منطقه و نیز افزایش روزافزون اهمیت این منطقه باعث شد تا تهران و مسکو به دنبال افزایش همکاری‌های اقتصادی و حضور خود در قفقاز باشند.

دلایل تشکیل کمیسون اقتصادی

به باور برخی از کارشناتسان مانند پل گوبل، تلاش‌های مسکو برای ارتقای توسعه کریدور تجاری شمال-جنوب از طریق قفقاز و همکاری با ایران برای دور زدن تحریم‌های غرب، به تهران فرصت جدید و گسترده‌ای برای ایفای نقش رهبری در قفقاز جنوبی را داده است. نخست و مهمتر از همه، ایران به عنوان متحد جدید روسیه علیه غرب، از نفوذ فزاینده‌ای برخوردار خواهد شد اما این همکاری احتمالا تازه آغاز کاری بزرگ باشد. تهران به سرعت برای استفاده از این گشایش حرکت کرده و در راستای مقابله با حرکات رقیب ژئوپلیتیک خود ترکیه؛ و بازیابی نفوذ در منطقه‌ای که آن را بخشی از میراث طبیعی خود می‌داند، گام بر می‌دارد.

با این وجود، تهران طی چند ماه گذشته از طریق مجموعه‌ای از اقدامات - به‌ویژه رزمایش‌های نظامی جاری در مرزهای خود با آذربایجان و ارمنستان- نشان داده است که ایران برنامه‌های خاصی برای قفقاز جنوبی دارد و آماده است تا مسیر مستقل‌تری را طی کند.

مسکو نیز به دلیل نیاز خود به یافتن متحدان جدید پس از حمله به اوکراین که منجر به گسست جدی با غرب شد، به ایران نیاز دارد. تابستان گذشته، پس از سه سال وقفه، کمیته مشترک اقتصادی ایران و روسیه در اصفهان تشکیل جلسه داد و در مورد موضوعاتی از توسعه کریدور شمال-جنوب در قفقاز تا استفاده از توان ایران برای تامین کالاهای مورد نیاز روسیه توافق شد.

در واقع، دامنه توافقات بین دو شریک به قدری گسترده است که بسیاری در مسکو و غرب شروع به صحبت در مورد احتمال تشکیل یک اتحاد جدید ضد غربی کردند که با بازدید ولادیمیر پوتین از تهران، قوت گرفت. چند هفته بعد و در ۱۹ ژوئیه (برای پنجمین بار در دوره پوتین) مسکو مسئولان بیش از ۸۰ شرکت بزرگ روسی را برای گفتگو در مورد گسترش همکاری به تهران اعزام کرد.

به باور تحلیگران روس، همکاری مسکو و تهران راه را برای ایفای نقشی بسیار بیشتر در منطقه باز کرده است. بنابراین نمود اصلی این همکاری در گسترش روابط اقتصادی و تجاری دو کشور است که بارها از سوی مسئولان دو کشور بر آن تاکید شده و تشکیل کمیسیون مشترک اقتصاد دوجانبه پس از سه سال نیز در همین راستاست

البته نباید برخی موضوعات را نادیده گرفت. از یک سو، مسکو و تهران در مورد مسائل کلیدی، از جمله تعیین حدود دریای خزر و تکمیل خط آهن برای باز کردن کریدور شمال-جنوب، اختلاف نظر جدی داشتند. از سوی دیگر، تهران در قفقاز جنوبی به تنهایی وارد عمل شد و دیپلمات های خود را به باکو و ایروان فرستاد. با این وجود، همکاری بین مسکو و تهران در حوزه اقتصادی ادامه یافته است، به طوری که ایران کالاهایی مورد نیاز و تحریم شده غرب را به روسیه عرضه می‌کند.

استانیسلاو تاراسف، کارشناس سیاسی روس، پس از بررسی فعالیت‌های دیپلماتیک گسترده تهران در قفقاز جنوبی در ماه‌های اخیر، به موضوعی اشاره داشت که در غرب یا حتی روسیه توجه کمی را به خود جلب کرده است، اما احتمالا در آینده پیامدهای بزرگی برای هر دو داشته باشد. این مربوط به رزمایش نظامی گسترده در استان‌های ایران در مرز ارمنستان و آذربایجان بود. این رزمایش‌ها به وضوح نشان می‌دهد که ایران هیچ تغییری در وضعیت کریدور زنگزور یا همان پل زمینی بین آذربایجان و نخجوان را تحمل نخواهد کرد.

علاوه بر این، همانطور که تاراسف خاطرنشان می‌کند، رزمایش‌های ایران توسط ارتش که وظیفه دفاع از تمامیت ارضی و امنیت کشور را بر عهده دارد، انجام نمی‌شود، بلکه توسط سپاه پاسداران انقلاب ایران انجام می‌شود که مسئول اقدامات نظامی فراتر از مرزهای ایران است. بنابراین یک سیگنال نه تنها به کشورهای منطقه، بلکه برای بازیگران فرامنطقه‌ای نیز است مبنی بر اینکه ایران این ظرفیت را دارد که اراده خود را در شمال مرزهایش با ابزار نظامی عملیاتی کند.

تاراسف اصرار دارد که تنها راه اجتناب از چنین اقدامی، که می‌تواند موجب جنگی بسیار بزرگ‌تر شود، گنجاندن ایران در تمامی فرآیندهای سیاسی و ژئوپلیتیکی در قفقاز است، کاری که پس از جنگ دوم قره باغ انجام نشده است. هرچند موضع کشورهای منطقه در این مورد هنوز شفاف نیست اما به باور تحلیگران روس، همکاری مسکو و تهران راه را برای ایفای نقشی بسیار بیشتر در منطقه باز کرده است. بنابراین نمود اصلی این همکاری در گسترش روابط اقتصادی و تجاری دو کشور است که بارها از سوی مسئولان دو کشور بر آن تاکید شده و تشکیل کمیسیون مشترک اقتصاد دوجانبه پس از سه سال نیز در همین راستاست.

مطالعه جدید EDB تأیید می‌کند که پروژه‌های زیرساختی حمل‌ونقل همراه با ابتکارات زیرساختی نرم، حمل‌ونقل کالا را نه تنها در امتداد INSTC بلکه در امتداد سایر کریدورهای حمل‌ونقل که به INSTC و مسیرهایی که بخشی از شبکه حمل‌ونقل اوراسیا هستند، افزایش داده و سرعت می‌بخشد. بنابراین همکاری کشورهای مسیر به ویژه ایران و روسیه در تسریع این شرایط بسیار تاثیرگذار خواهد بود

اهمیت فزاینده کریدور شمال-جنوب

کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) چون باعث می‌شود تا برخی از کشورهای EAEU تجارت خارجی خود را تغییر و «لجستیک جدید» را توسعه دهند، اهمیت فزاینده‌ای پیدا می‌کند. به همین دلیل، کشورهای حاشیه خزر به دنبال افزایش سرمایه گذاری در زیرساخت‌های حمل و نقل کریدور هستند. کارشناسان تخمین می‌زنند که بیش از ۱۰۰ پروژه برای اجرا قبل از سال ۲۰۳۰ برنامه ریزی شده است. در عین حال، بیش از ۴۰ مانع غیرتعرفه‌ای و غیره از عملکرد موثر کریدور جلوگیری کند.

بانک توسعه اوراسیا (EDB) گزارش جدیدی تحت عنوان «کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب؛ سرمایه گذاری‌ها و زیرساخت‌های نرم» منتشر کرد. این مطالعه پتانسیل سرمایه‌گذاری INSTC را ارزیابی، موانع توسعه آن را شناسایی و توصیه‌هایی در مورد چگونگی حذف آنها ارائه می‌کند.

INSTC جزء کلیدی شبکه حمل و نقل اوراسیا با محوریت روسیه است زیرا به بسیاری از مسیرهای منطقه متصل می‌شود و بنابراین نقش آن در زمینه «لجستیک جدید» به طور قابل توجهی در حال افزایش است. این کریدور کوتاه‌ترین مسیر برای حمل و نقل کالا بین کشورهای EAEU و جنوب آسیا، شرق آفریقا و خاورمیانه است. همچنین یک از سه مسیر برای حمل کانتینر، غلات، فلزات، محصولات چوبی، غذا و سایر کالاها فراهم می‌کند. هر سه مسیر غربی (از طریق آذربایجان)، شرقی (از طریق قزاقستان و ترکمنستان) و ترانس خزر (از طریق بنادر دریای خزر) ظرفیت حمل و نقل اضافی دارند.

محققان با استفاده از داده‌های منابع مختلف؛ استراتژی‌ها و برنامه‌های حمل و نقل ملی، پایگاه داده‌ای از پروژه‌های سرمایه گذاری INSTC را تهیه کرده‌اند. این پایگاه داده شامل بیش از ۱۰۰ پروژه سرمایه گذاری است که در حال حاضر در حال انجام هستند یا برای اجرا قبل از سال ۲۰۳۰ برنامه ریزی شده‌اند و مجموعاً بیش از ۳۸ میلیارد دلار ارزش دارد.

پروژه‌های این کریدور به سه گروه تقسیم شده‌اند. پروژه‌هایی با بالاترین اولویت شامل پروژه‌هایی هستند که برای از بین بردن موانع زیرساختی در طول مسیرهای موجود حیاتی هستند برای نمونه پروژه‌های ساخت بخش راه آهن رشت- آستارا، احداث دومین مسیر اصلی و برق رسانی خطوط راه آهن در آذربایجان، ایران، قزاقستان و ترکمنستان، احداث کنارگذرهای شهری، ارتقای آبراه‌های داخلی و کانال‌های کشتیرانی به شرایط استاندارد، توسعه پایانه‌های کانتینری و چند منظوره در بنادر خزر، نوسازی گذرگاه‌های مرزی و ایجاد مراکز لجستیکی و تأسیسات خدمات کنار جاده‌ای در این گروه هستند که تحلیلگران بانکی سرمایه‌گذاری در پروژه‌های اولویت اول را ۱۰.۷ میلیارد دلار تخمین می‌زنند.

مطالعه جدید EDB تأیید می‌کند که پروژه‌های زیرساختی حمل‌ونقل همراه با ابتکارات زیرساختی نرم، حمل‌ونقل کالا را نه تنها در امتداد INSTC بلکه در امتداد سایر کریدورهای حمل‌ونقل که به INSTC و مسیرهایی که بخشی از شبکه حمل‌ونقل اوراسیا هستند، افزایش داده و سرعت می‌بخشد. بنابراین همکاری کشورهای مسیر به ویژه ایران و روسیه در تسریع این شرایط بسیار تاثیرگذار خواهد بود.