تهمینه غمخوار؛ بازار: مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق که روز شنبه برای گفتگو با مقامات سعودی به عربستان سعودی سفر کرده بود، ظهر یکشنبه پنجم تیرماه از ریاض وارد تهران شد.

در همین راستا، برخی از منابع و رسانه های خارجی اعلام کردند و مدعی شدند که نخست وزیر عراق حامل پیام‌ و ابتکارات تازه در جهت تنش‌ زدایی و عبور از بحران موجود در روابط دیپلماتیک میان ایران و عربستان است در حالی که هر دو کشور به تازگی از آن استقبال کرده‌ اند.

بر همین اساس، ابراهیم رئیسی رئیس‌ جمهور ایران و این مقام عراقی طی دیدار در کاخ سعدآباد در تهران مسائل اقتصادی و منطقه‌ ای از جمله اتصال ریلی شلمچه و بصره و روابط پولی بین دو کشور را مورد بررسی قرار دادند. رئیسی در نشست مشترک خبری با الکاظمی ضمن ابراز خوشحالی از سفر او و هیات همراهش به ایران گفت: روابط ایران با عراق روابط معمولی و سنتی نیست بلکه عمیق و ریشه‌ دار است و این اراده برای توسعه بیشتر روابط به خصوص روابط اقتصادی وجود دارد.

مصطفی الکاظمی نیز در این کنفرانس مطبوعاتی گفت: دو کشور هم‌ عقیده‌ اند روابط تجاری و اقتصادی فی‌ مابین را تقویت کنند.

با نگاهی به روابط تجاری دو کشور در میابیم که ایران برای تقویت روابط تجاری و اقتصادی خود با کشور همسایه من جمله عراق اهمیت زیادی قائل است. از بین کشورهای منطقه، عراق اولویت اول جمهوری اسلامی ایران در توسعه روابط تجاری و اقتصادی است.

روابط جمهوری اسلامی ایران و عراق در ابعاد امنیتی، سیاسی و منطقه‌ ای درهم تنیده است و روابط اقتصادی و تجاری از جمله زمینه‌ هایی است که دو کشور همسایه را به هم نزدیک می‌کند. عراق پس از سرنگونی صدام حسین با حمله آمریکا در سال ۲۰۰۳ به مهمترین شریک تجاری ایران تبدیل شد، به طوری که از آن زمان به بعد، حجم مبادلات تجاری سالانه ایران و عراق افزایش یافت.

بر همین اساس، روابط تجاری در سال های اخیر بسیار بهبود یافته است. در مارس ۲۰۱۰، عراق قصد خود را برای ایجاد یک منطقه آزاد تجاری در نزدیکی بصره، دومین شهر بزرگ و بزرگترین بندر عراق اعلام کرد. آمارهای اقتصادی نیز نشان می دهد که صادرات ایران به عراق به طور مداوم در طی ۱۰ سال گذشته افزایش یافته است.

در همین راستا و با توجه به اهمیت موضوع، خبرنگار بازار گفتگویی را با «مصیب نعیمی» کارشناس مسائل خاورمیانه و منطقه در خصوص روابط تجاری ایران و عراق انجام داده که در ادامه می خوانیم:

* روز یکشنبه نخست وزیر عراق به ایران سفر کرد و دیدار و گفتگوهایی را با ابراهیم رئیسی در خصوص مسائل اقتصادی و منطقه ای انجام داد. یکی از موضوعات مورد بحث، اتصال ریلی شلمچه و بصره است که از مدتها پیش مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در حال حاضر کار این خط آهن به کجا رسیده و دو کشور چه اقداماتی را در این زمینه انجام داده اند؟
همکاری اقتصادی جمهوری اسلامی با عراق تا حدود زیادی رو به رشد است در حالی که مجموعه ای از طرحهای کلیدی می تواند نه تنها روابط با عراق را بلکه با دیگر کشورهای منطقه را هموار کند. بخش راه آهن بحث جدیدی نیست و اتفاقا در جلسه کشورهای همسایه عراق در سال گذشته مطرح شد و اینگونه پیشنهاد شد که این راه آهن از ایران تا عراق و از آن جا به اردن و سوریه امتداد یابد و حتی از اردن به مصر کشیده شود در حالی که خط ترانزیتی مناسب و نزدیکی را تامین نماید.

حتی تقسیم بندی بودجه ای آن و اینکه بخش ایرانی آن بر عهده جمهوری اسلامی و بخش میانی آن را عراق متقبل شده، هم مورد بحث قرار گرفت. این خط آهن یک پروژه عظیمی است که حتی ارزیابی مالی و قیمت گذاری آن هم صورت گرفته است.

بر همین اساس، در این سفر نخست وزیر عراق این موضوع با جدیت دنبال خواهد شد و کارشناسان مربوطه برای انتقال پروژه به مرحله اجرایی تعیین شده اند. بنابراین، این موضوع یکی از چشم اندازهای مناسبی است که علاوه بر عراق امتداد آن تا دیگر کشورها می تواند یک خط حمل و نقل مستمر را بین کشورهای منطقه ایجاد کند. در مراحل آینده این خط آهن می تواند از عراق به سمت کویت و عربستان نیز امتداد یابد.

عراق می تواند به منظور انجام فعالیتهای اقتصادی خود با کشورهایی که به طور مستقیم با آنها در ارتباط نیست از طریق ایران مرتبط شود در حالی که جمهوری اسلامی هم میتواند از طریق عراق با کشورهای دیگر ارتباط داشته باشد

البته پروژه اتصال برق در همین مسیرها و بحث های انرژی مورد توجه و مورد بحث میان دو کشور است. عراق می تواند به منظور انجام فعالیتهای اقتصادی خود با کشورهایی که به طور مستقیم با آنها در ارتباط نیست از طریق ایران مرتبط شود در حالی که جمهوری اسلامی هم میتواند از طریق عراق با کشورهای دیگر ارتباط داشته باشد. این موضوع مسئله بسیار مهمی در عرصه اقتصادی برای ما است به خصوص در برهه ای که اقتصاد نشان دهنده تمکن، قدرت و توان کشورها است و موضوعی است که بیش از همه در آینده کشورها را مورد تهدید قرار می دهد.

* با توجه به اینکه عراق یکی از مقاصد بسیار مطمئن و با ظرفیت خوب برای صادرات کالاهای ایرانی به‌ شمار می‌ رود، اگر دولت در کمیسیون مشترک ایران و عراق نسبت به انعقاد موافقت‌ نامه تجارت ترجیحی و آزاد اقدام کند، می‌ توانیم در یکی دو سال آینده صادرات را به این کشور به دو برابر افزایش دهیم. آیا چنین امری امکان پذیر است؟
قطعا چنین چیزی امکان پذیر است. عراق از نظر امکانات و ثروت در سطح مناسبی قرار دارد. با وجود آن که مسیرهای حمل و نقل و ترانزیت بین حمل و نقل بین ایران و عراق آسان است و دو کشور از شمال تا جنوب دارای مرز طولانی مشترک هستند، اما ساز و کارهای دیگر نیز باید آماده باشند؛ یعنی ساماندهی این موضوع که چه کالاهایی مورد نیاز عراق است و شرکتهای مشترکی که در این زمینه می توانند بیش از گذشته فعالیت کنند، باید مورد بحث و بررسی قرار دهند. تمام عوامل و ظرفیتهای یک اقتصاد پویا بین دو کشور وجود دارد، اما مدیریت این پتانسیلها منجر به توسعه روابط دو جانبه می شود.

علاوه بر آن، شرکتهای تولیدی و ساختمانی می توانند در عراق به انجام فعالیت های مجدد بپردازند. بر همین اساس، ری اکسپورت کالاها در این زمینه امری مهم است. لذا، از نظر موقعیت و جایگاه، نه تنها عراق بلکه کشورهای مجاور هم می توانند در کانون ارتباطات اقتصادی ایران قرار گیرند.

تلاش هایی نیز در این زمینه صورت گرفته است. بخش دولتی دو کشور تا حدی موفق بوده، اما بخش خصوصی عملکرد بهتر و قابل توجهی در رابطه با کالاهای تولیدی ایران از خود نشان داده است. در خصوص بخش زیرساختها، نیاز به انجام فعالیتها و گذشت زمان بیشتری از سوی دولت وجود دارد که در این میان بخش خصوصی ایران می تواند به شکل فعالانه در عراق محوریت ایجاد کند.

* به نظر می‌ رسد با توجه به تهدیدهای آمریکا علیه عراق در خصوص واردات گاز از ایران، این کشور به دنبال جایگزین کردن قطر در بازار گاز خود است. عادل کریم، وزیر برق عراق و سعد الکعبی، وزیر انرژی قطر در اواخر سال گذشته در مورد گاز از دوحه به بغداد برای رفع کمبود برق این کشور گفتگو کردند. آیا گاز قطر جایگزین ایران می شود؟
هیچ کدام از کشورهای همسایه عراق، از موقعیت ایران با توجه به مرز زمینی طولانی مشترک، مسافت نزدیک و هزینه های کمتر برخوردار نیستند. با این وجود، تجارت برای عراق با هر کشور دیگری آزاد است در حالی که البته هزینه بیشتری در بردارد.

بنابراین به نظر می رسد که این کشور چندان وارد این گونه توافقنامه ها با دیگر کشورها نشود. از طرفی، با توجه به شرایطی که برای خود امریکا در منطقه و دنیا پیش آمده، از فشارهای قبلی خبری نیست. در حقیقت با توجه به این که ایالات متحده به دنبال یارگیری است، مانند گذشته فشارهایی را بر عراق تحمیل نمی کند. از سوی دیگر، کشورها به این باور رسیده اند که باید خودشان برای اقتصاد خود تصمیم بگیرند و امریکا نمی تواند کشوری را از ارتباط با دیگر کشورها منع کند.

بر همین اساس، خود عراق هم به سمت همگرایی با ایران و کشورهای همجوار و تغییر سیاستهای خارجی خود حرکت کرده است که نوعی واگرایی امریکاییها را به همراه خواهد داشت.