رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس: روز به روز، مهاجرت پزشکان و پرستاران بیشتر می‌شود
در شرایطی که در برخی مناطق محروم کشور با مشکل کمبود کادر درمان مواجه هستیم، بسیاری از کارشناسان تاکید دارند که با افزایش انگیزه فعالیت در مناطق محروم می‌توان کمبود پزشک در این مناطق را برطرف کرد.
در دوران پاندمی کرونا نیز نقاط ضعف و قوت نظام سلامت، بیشتر از گذشته خود را نشان داد. در مناطق محروم کشور که با کمبود کادر درمان و زیرساخت‌های درمانی مواجه هستیم، در دوران کرونا بیشتر ضربه دیدند، اما در مناطق توسعه یافته‌تر شاهد بودیم که مردم به خدمات بهداشتی و درمانی برای مقابله با کرونا، دسترسی بیشتری داشتند.
برخی کارشناسان معتقدند که بحران کرونا به خوبی از نقاط ضعف و قوت نظام سلامت، پرده برداشت. در دوران کرونا شاهد بودیم که در اغلب کلان‌شهرهای کشور، دسترسی به تست‌های تشخیصی و خدمات درمان کرونا با سهولت بیشتری همراه بود، اما در مناطق کمتر توسعه یافته، اغلب روستاها و بخصوص مناطق مرزی کشور، دسترسی به خدمات بهداشتی، تشخیصی و درمانی کرونا با محدودیت‌های جدی همراه بود.
هر بار نیز با تشدید پاندمی کرونا، نواقص نظام سلامت در ارائه عادلانه خدمات سلامت، بیشتر به چشم می‌آید. در اغلب مناطق محروم کشور، دسترسی کمتری به خدمات تشخیصی، بهداشتی و درمانی کرونا وجود دارد که با اوج گرفتن کرونا، این محدودیت‌ها تشدید می‌شود.
حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس هم با اشاره به همین مشکلات گفت: «مجلس و دولت باید شرایطی را فراهم کنند که انگیزه برای ماندن پزشکان در مناطق مختلف کشور ایجاد شود. طی دو یا سه سال گذشته، شش هزار نفر از پزشکان و پرستاران ایرانی از کشور به اروپا و آمریکا مهاجرت کردند. اکنون با این همه هزینه‌ای که برای تربیت و آموزش پرشکان و پرستاران کشور می‌شود، کشورهایی مانند استرالیا، پزشکان و پرستاران ما را به‌ راحتی برای کشور خود جذب می‌کنند و روز به روز هم این مهاجرت‌ها بیشتر می‌شود.»
وی عنوان کرد: «برخی از مناطق کشور محروم هستند و بیماران مجبورند برای درمان، مسافت‌های طولانی را با مشقت فراوان تا مراکز درمانی کشور طی کنند. در استان‌هایی مانند خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان نیاز است زیرساخت‌های بهتری در راستای رفاه مردم ایجاد شود.»
رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با اشاره به تصویب قانون عدالت آموزشی در سال ۹۲ ادامه داد: «براساس این قانون، دانشجویان پزشکی که از مناطق محروم جذب می‌شوند، تعهد دارند سه برابر طول مدت تحصیل در شهرهایی که از آن انتخاب شده‌اند خدمت کنند. در برخی شهرهای استان سیستان و بلوچستان، پزشکان عمومی و تخصصی با استفاده از سهمیه مناطق محروم در حال خدمت‌رسانی هستند که البته در برخی تخصص‌ها با کمبود پزشک مواجهیم. علت این است که در دولت و مجلس مصوبات غیرکارشناسی داشته‌ایم.»
وی افزود: «قانونی که برگرفته از سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری است، در هیچ کدام از دولت‌ها اجرایی نشد.»
رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با ابراز نگرانی در زمینه تامین دارو با اجرای طرح اصلاح پرداخت یارانه‌ها گفت: «نمایندگان مجلس، دولت و قوه قضاییه با تعرفه بیمه‌های تکمیلی چند برابر، بهترین خدمات را در بخش خصوصی دریافت می‌کنند. بنابراین درد مردم و هزینه‌های درمان را درک نمی‌کنند. تا وقتی امکانات درمانی ما برای گروه‌های خاص با بیمه‌های تکمیلی ویژه است، مشکل واقعی بیماران و شهروندان عادی جامعه را درک نمی‌کنیم. باید مشکلات جانبازان و خانواده شهدا به عنوان چشم و چراغ ملت رسیدگی و برطرف شود.»
وی با بیان اینکه براساس مصوبه مجلس، قیمت دارو و تجهیزات مصرفی پزشکی نباید نسبت به شهریور ۱۴۰۰ افزایش یابد، تصریح کرد: «این یک اشکال است، چون وقتی دستمزد کارگر، خدمات و هزینه‌های دیگر افزایش یافته، نمی‌توان به کارخانه‌های داروسازی دستور داد قیمت را افزایش ندهند. در این صورت، کارخانه دارویی تولید می‌کند که کیفیت لازم را ندارد یا دارو تولید نخواهد کرد. بنابراین کمبود به‌وجود خواهد آمد. دولت موظف است به‌صورت اورژانسی، ارزی برای واردات دارو تخصیص دهد که البته این موضوع زمان‌بر است.»
شهریاری خاطرنشان کرد: «تبعات حذف ارز ترجیحی دارو و همه این مشکلات را طی نامه‌ای به‌صورت شفاف به سران قوای سه‌گانه ارسال کردم. شرکت‌های دارویی پولی برای گردش مالی ندارند و اکنون چرخه معیوبی داریم که دانشگاه‌های علوم پزشکی موظفند پول دارو را به شرکت‌های دارویی بدهند، اما رئیس دانشگاه این پول را برای حقوق کارمندان می‌دهد و شرکت‌های دارویی طلبکار می‌شوند.»
چرا ماندگاری پزشکان، کاهش یافته است؟
مشکل کمبود پزشک در مناطق محروم، گاهی به حدی حاد می‌شود که در برخی رشته‌های فوق تخصصی، بیمار را از یک استان محروم به استان دیگر ارجاع می‌دهند. کمبود متخصص و فوق تخصص در استان‌های محروم موجب شده است که پرداختی از جیب بیماران در این مناطق محروم افزایش پیدا کند. در برخی موارد نیز به دلیل در دسترس نبودن خدمات فوق تخصصی، امکان دارد که بیمار کلا قید ادامه فرآیند درمان را بزند.
در شرایطی که در اسناد بالادستی نظام سلامت بر توزیع عدالت در سلامت تاکید شده است، اما شواهد و آمارها نشان می‌دهد که در حوزه توزیع کادر درمان و زیرساخت‌های بهداشتی در همه مناطق کشور، این عدالت چندان به چشم نمی‌خورد.
متمرکز شدن پزشکان متخصص و فوق تخصص در شهرهای پرجمعیت در بلندمدت ممکن است به افزایش مهاجرت به کلانشهرها نیز دامن بزند. از سوی دیگر، برخی پزشکان نیز تاکید دارند که در برخی مناطق محروم، امکانات رفاهی در اختیار پزشک قرار داده نمی‌شود. همین توسعه نیافتگی برخی مناطق به یک دافعه بزرگ برای ارائه خدمات فوق تخصصی در مناطق محروم، بدل شده است.
موید علویان، رئیس سازمان نظام پزشکی تهران هم در مورد ریشه‌های کمبود پزشک متخصص در مناطق محروم اظهار کرد: «در حال حاضر تمام فارغ‌التحصیلان رشته پزشکی در تمام مقاطع، طرح‌ خود را در مناطق محروم می‌گذرانند. در نتیجه شاهد هستیم که در تمام نقاط کشور پزشکان حضور دارند، اما اینکه در مناطق محروم و دورافتاده کمبود پزشک وجود دارد بخاطر این است که شرایط ماندگاری و رفاهی و تسهیلات اجتماعی در این مناطق وجود ندارد.»
او افزود: «نه فقط پزشکان بلکه مهندسان، وکلا و سایر گروه‌های تخصصی هم در این مناطق خیلی کم حضور دارند و عملا پزشکان هم انگیزه‌ای برای ماندن در این مناطق پس از پایان طرح خود ندارند. مورد دیگر اینکه بومی گزینی هم هنوز به طور کامل شکل نگرفته تا افراد بومی در منطقه خود ماندگار شوند.»
رئیس نظام پزشکی تهران یادآور شد: «فراموش نشود که در برهه‌ای از زمان پزشکان فیلیپینی، هندی و پاکستانی در برخی از نقاط ایران، مسئول ارائه خدمات درمانی به مردم ایران بودند و دچار کمبود جدی پزشک بخصوص در مناطق دورافتاده و محروم کشور بودیم، اما حالا ایرانیان در توسعه علمی سرآمد هستند. تلاش‌های فراوانی صورت گرفت و به نتیجه رسید. اکنون مشاهده می‌کنیم که خبری از آن پزشکان خارجی نیست و در تمام نقاط کشور ارائه خدمات توسط پزشکان ایرانی انجام می‌شود.»
علویان در پاسخ به این سوال که اصولا تصمیم‌سازی درخصوص میزان تربیت پزشکان و تعداد پذیرش رشته‌های پزشکی باید مبتنی بر چه شواهدی باشد و آیا ملاک نسبت پزشک به جمعیت که در کشور‌های دیگر مورد استفاده است باید ملاک قطعی تصمیم‌گیری ما باشد، گفت: «باید نگاهی به دیدگاه حاکمان و خود مردم کشورمان نسبت ‌به مقوله سلامت و اهمیت آن داشته باشیم. شکی نیست که باید دسترسی مردم به خدمات تسهیل شود و این خدمات هم باید کیفی باشند، ولی آیا با پرورش انبوه پزشک، می‌توان دسترسی و کیفیت را تضمین کرد؟ چرا با وجود افزایش ظرفیت در برخی رشته‌های تخصص مانند داخلی و بیهوشی، ظرفیت رشته‌هایی مانند رادیولوژی، چشم پزشکی، اورولوژی و ارتوپدی که هم کمبود شدید داریم و هم متقاضی زیادی در آزمون دستیاری دارد؛ خالی مانده است؟»
او ادامه داد: «ظرفیت پذیرش رشته‌هایی که اصطلاحا لوکس نامیده می‌شوند مثل رادیولوژی، پوست و مو و چشم پزشکی خالی نمانده است، اما ظرفیت رشته‌های مادر مثل اطفال، بیهوشی و طب اورژانس خالی می‌ماند؛ آن هم به دلیل سختی دوران رزیدنتی و شرایط مالی نه چندان مناسب فارغ التحصیلان این رشته‌های تخصصی است. باید مشوق‌هایی برای این رشته‌ها در نظر گرفته شود تا بهترین پزشکان ایران جذب این رشته‌ها شوند.»
همچنین هومن قصری، کارشناس نظام سلامت و معاون سابق درمان دانشگاه علوم پزشکی کردستان نیز در گفتگو با سپید می‌گوید: «در برخی مراکز استان‌های محروم که دانشگاه علوم پزشکی نیز دارند و رزیدنت تربیت می‌کنند، برخی رشته‌های فوق تخصصی را کلا ندارند. مثلا متاسفانه برخی استان‌های کشور با حدود دو میلیون نفر جمعیت، رشته فوق تخصصی جراحی اطفال، جراحی عروق و جراحی توراکس ندارند. بیماران در این استان‌های محروم به تهران و سایر استان‌ها ارجاع داده می‌شوند. این اتفاق باعث می‌شود که چرخه درمان، ناقص شود.»
او یادآور می‌شود: «مثلا وقتی یک بیمار ترومایی با وضعیت حاد به یک بیمارستان در مناطق محروم مراجعه می‌کند، در این شرایط جراح و متخصص ارتوپد می‌تواند کارش را انجام دهد، اما چون فوق تخصص جراحی توراکس وجود ندارد، مجبور می‌شوند که در نهایت، بیمار را به استان‌های دیگر اعزام کنند. همچنین هنوز هم در برخی رشته‌های تخصصی بخصوص گوش و حلق و بینی، چشم و جراحی مغز و اعصاب، مشکل کمبود پزشک در مناطق محروم کشور وجود دارد.»
مشکل نظام سلامت، کمبود پزشک نیست
همچنین رضا لاری پور، سخنگوی سازمان نظام پزشکی هم اظهار کرد: «قبل از انقلاب تعداد پزشکان برای کشور کافی نبود و به ناچار از پزشکان خارجی استفاده می‌کردیم، اما بعد از انقلاب تلاش برای تربیت دانشجویان پزشکی افزایش پیدا کرد. در سال ۶۴ که وزارت بهداشت و درمان تشکیل شد و دانشگاه‌های علوم پزشکی شکل گرفت، با تربیت دانشجوی پزشکی، ظرفیت افزایش پیدا کرد. در نتیجه تا امروز ظرفیت قابل قبولی در رشته‌های مختلف پزشکی در کشور دریافت کردیم.»
لاری‌پور با بیان اینکه به هیچ عنوان کمبود پزشک در کشور نداریم، ادامه داد: «در ایران به ازای هر ۱۰ هزار نفر بیش از ده پزشک مشغول فعالیت هستند. این آمار به نسبت آمار جهانی قابل قبول است، اما شاید در توزیع نیروی انسانی به خوبی عمل نکرده‌ایم که نتیجه آن کمبود پزشک متخصص در برخی از مناطق محروم کشور است.»
او گفت: «در فاصله بین سال‌های ۹۲ و ۹۳ تاکنون میزان تقریبی پذیرش کادر بهداشت و درمان ما قابل قبول بوده و بیش از ۵۰ درصد ظرفیت پذیرش ما در رشته‌های مختلف پزشکی افزایش پیدا کرده است.»
سخنگوی سازمان نظام پزشکی در مورد کمبود متخصص در برخی از رشته‌های پزشکی در مناطق محروم تصریح کرد: «چند نکته در این مورد وجود دارد اول اینکه باید نیاز سنجی شود که منطقه محروم مدنظر، نیاز به یک تخصص مشخص دارد یا نه.»
او افزود: «توقع حضور داشتن پزشکان متخصص با تخصص‌های خاص در تمام مناطق کشور منطقی نیست و در هیچ جای دنیا نیز مرسوم نیست. مورد دوم اینکه برخی از رشته‌های پزشکی ما محدود است و متقاضیان تحصیل در این رشته‌ها نیز نسبت به سایر رشته‌ها کمتر هستند. رشته‌هایی مثل جراحی عروق، جراحی اطفال، جراحی قلب و نفرولوژی، جزو رشته‌های فوق تخصصی و فلوشیپ‌ هستند که جذابیت زیادی برای متقاضیان ندارند. این در حالی است که ما به متخصصان این رشته‌ها نیاز فراوانی داریم.»
لاری پور ادامه داد: «وقتی برای رشته‌هایی مثل جراحی عروق متقاضی نداریم، جراحان ما در مرکزی مستقر می‌شوند که بیمار بیشتری حضور داشته باشد و سایر بیماران از سایر شهر‌ها و شهرستان‌ها به آن مراکز معرفی می‌شوند.»
سخنگوی سازمان نظام پزشکی بیان کرد: «نکته سوم در این زمینه به امکانات و ویژگی‌ها بستگی دارد. برای مثال فرستادن متخصص گوش و حلق و بینی و یا فوق تخصص شبکیه چشم به یک منطقه محروم در سیستان و بلوچستان یا نقاط جنوبی کرمان یا نقاط شمالی خراسان امری منطقی نیست، زیرا امکاناتی برای معاینه جراحی و دستگاه مورد نیاز در مناطق وجود ندارد. درست نیست شخصی که سال‌هاست از طریق دولت- برای تحصیل و هزینه شده به این مناطق فرستاده شود و حضور او ثمربخش نباشد.»
لاری پور گفت: «به جز رشته‌ پزشکی، هیچ رشته‌ای در کشور ، گذراندن طرح اجباری ندارد. دلیلی که پس از اتمام طرح، پزشکان در مناطق محروم نمی مانند، نبود امکانات رفاهی است. هر چه امکانات رفاهی بیشتری برای این افراد فراهم شود، شرایط آسان‌تر و مناسب‌تری برای زندگی داشته باشند و پرداخت‌های مناسبتری برایشان صورت بگیرد، انگیزه بیشتری برای کار انجام خدمات درمانی در مناطق محروم به دست می‌آورند.»
سخنگوی سازمان نظام پزشکی گفت: «یک متخصص زمانی که وارد بازار کار می‌شود، تشکیل خانواده داده است. بنابراین باید شرایط همسر و تحصیل فرزندان او را در مناطق محروم در نظر گرفت. کارگزاران و مسئولان مربوطه باید به این مسئله نیز توجه داشته باشند. به طور کلی ما حتی در دور افتاده‌ترین نقاط کشور مانند بندر کنارک، بندر جاسک و ...، پزشک، پرستار و بهیار وجود دارد.»
لاری پور تصریح کرد: «حدود ۴۷ درصد از ظرفیت سازمان به پزشکان عمومی، ۱۸ درصد به پزشکان متخصص و زیر ۲ درصد به سایر مقاطع مثل فوق تخصص‌ها فلوشیپ‌ها اختصاص دارد. جامعه فعلی بهداشت و درمان که در حال خدمت رسانی به کشور هستند، کفاف نیاز‌های کشور را می‌دهند؛ با همین روند در سال‌های آینده با مشکلی مواجه نخواهیم شد.»