صاحب‌خبر - امروز، 11 آذرماه، سالروز شهادت میرزاکوچک‌خان جنگلی است؛ مبارزی آزاده و وطن‌دوست که در سال 1300 خورشیدی به دست عوامل استعمار شهید شد؛ صدسال از آن واقعه دردناک می‌گذرد و هنوز، بسیاری از جزئیات قیام جنگل، درخور پژوهش و مداقه بیشتر است. درباره قیام کوچک جنگلی و ماهیت آن، طی یک قرن گذشته، حرف و حدیث بسیار بوده است‌. در دوره پهلوی، سعی می‌کردند او را فردی تجزیه‌طلب و دشمن ایران جلوه دهند؛ شاه در آخرین مکالمه‌اش با علی امینی در سال 1357 که صوت آن توسط مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، چندسال پیش از این منتشر شد، به این مسئله اشاره کرده‌است. با این حال، مورخان و محققان سرشناس، هیچ‌گاه در اصالت قیام جنگل و ایران‌دوستی گردانندگان آن تردید نکرده‌اند. میهن‌دوستی سازش‌ناپذیر دکتر «محمدعلی همایون کاتوزیان»، استاد دانشگاه آکسفورد، در کتاب «اقتصاد سیاسی ایران»، ضمن بررسی حوادثی که پیش از به قدرت رسیدن رضاخان اتفاق افتاد، درباره قیام جنگل می‌نویسد: «این قیام به وسیله گروهی از مشروطه‌خواهان جوان‌تر آن منطقه(گیلان) سازمان‌دهی و رهبری شد. رهبر آن، میرزاکوچک‌خان، طلبه سابق، با مسئولیت‌های مختلف در جبهه انقلاب [مشروطه] جنگیده بود. میرزا، مسلمانی شیعه، میهن‌دوستی سازش‌ناپذیر، رزمنده‌ای نستوه و رهبری فسادناپذیر بود که تنها هدفش رهایی کشور از زیر سیطره قدرت‌های خارجی و فساد داخلی بود. جنبش جنگل، نه جنبشی تجزیه‌طلبانه بود، نه «بورژوا ملی» و نه «کمونیستی»؛ نطفه‌های آن قبل از انقلاب بلشویکی در روسیه بسته شده بود و واکنشی اصیل بود در برابر سرخوردگی و افسردگی پس از پیروزی مشروطه و سرنگونی محمدعلی‌شاه.» آن‌چه قیام را با شکست روبه‌رو کرد وی سپس، به شرح و توضیح وقایعی که به ائتلاف موقت میرزا با جریان چپ فعال در گیلان انجامید می‌پردازد و ضمن برشمردن نقش انگلیسی‌ها و روس‌ها در برهم زدن ائتلاف جنگلی‌ها، پیامدهای اخلاقی و ایدئولوژیک درگیری ائتلاف جنگل را تبیین می‌کند و می‌نویسد: «درست همزمان با پیشروی نیروهای دولتی به سوی شمال، ائتلاف گیلان از هم پاشید و دو جناح انقلاب(میرزا کوچک‌خان و یارانش از یک سو و جریان چپ از سوی دیگر) خود درگیر جنگ داخلی شدند. جنگلی‌ها تار و مار شدند و حیدر[خان عمواوغلی] در زندان به قتل رسید؛ کوچک‌خان عقب‌نشینی کرد و از سرما یخ زد و بقیه رهبران انقلابی، یا تسلیم شدند و یا به اتحاد شوروی پناه بردند. کمتر کسی می‌توانست حدس بزند که نمایش چندش‌آور سر میرزاکوچک‌خان در ملأ عام در تهران، طلیعه شوم نظامی جدید در ایران است.» قتل‌عام نیروهای جنگل، با فرماندهی مستقیم رضاخان انجام گرفت. او مدتی قبل، با کودتایی که در اسفند 1299 رخ داد، به مقام وزارت جنگ رسید. «همایون کاتوزیان» می‌نویسد:«پیداست که مأموران انگلیسی در طراحی کودتا به نوعی شرکت داشته‌اند، هرچند محتمل نیست که وزارت خارجه آن کشور خود طرح اولیه آن را ریخته باشد. همه جوانب امر هنوز روشن نیست، ولی مسلم است که فرمانده نیروهای انگلیسی در محل، ژنرال آیرون‌ساید مستقیماً در طراحی و اجرای کودتا دست داشته است. هم خاطرات شخصی و هم نوشته‌ها حکایت از این دارند که در ابتدا نامزدهای نظامی و غیرنظامی دیگری را برای رهبری کودتا در نظر گرفته بودند که بسیاری از آن‌ها از پذیرفتن این کار سر باز زدند. در هر حال مسلم است که آیرون‌ساید که تحت تأثیر ویژگی‌های فردی و نظامی رضاخان قرار گرفته بود، خودش او را برگزیده بود.»∎​