به گزارش گروه اقتصادی خبرگزری دانشجو، ایران اخیرا یک قرارداد گازی سه جانبه با کشور‌های آذربایجان و ترکمنستان منعقد کرده که به گفته برخی کارشناسان این اقدام علاوه بر این‌که دست ایران را در مذاکرات هسته‌ای باز می‌کند، منجر به توسعه بخش گاز و بهبود شرایط اقتصاد کشورهم می‌شود. برخی تحلیلگران می‌گویند در ۱۰۰روز نخست فعالیت دولت سیزدهم، سه دستاورد مهم با دیپلماسی فعال در زمینه انرژی رقم خورد که نشان داد اگر دیپلماسی کشور فعال باشد، حتی در شرایط اعمال تحریم‌های همه‌جانبه آمریکا نیز هیچ راهی برای ایران بسته نیست. پس از رشد صادرات نفت ایران با وجود تشدید تحریم‌های آمریکا طی ماه‌های اخیر، این دومین نتیجه دیپلماسی فعال انرژی است که با شکستن بن‌بست همکاری‌های گازی ایران و ترکمنستان و آغاز تجارت گازی دو کشور بعد از پنج سال رقم خورد.

در حاشیه پانزدهمین اجلاس سازمان همکاری‌های اقتصادی (اکو)، قرارداد سه‌جانبه سوآپ گاز از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از خاک جمهوری اسلامی ایران با حضور ابراهیم رئیسی و الهام علی‌اف، رؤسای جمهور ایران و آذربایجان به امضا رسید. بر اساس این قرارداد که پس از پایان دیدار دوجانبه رئیسی و علی‌اف، توسط وزیران نفت دو کشور به امضا رسید، قرار است سالانه ۱/۵ تا دو میلیارد مترمکعب‌گاز از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از خاک جمهوری اسلامی ایران انتقال یابد. ایران گاز را از ترکمنستان در منطقه سرخس دریافت می‌کند و از منطقه آستارا به آذربایجان تحویل می‌دهد که به این اقدام سوآپ می‌گویند. سوآپ در لغت به‌معنای معامله پایاپاى، معاوضه، عوض‌کردن، مبادله و جانشین‌کردن آمده و در اصطلاح، توافقی بین دو طرف برای معاوضه جریان نقدی در آینده (با دو نوع پرداخت متفاوت) است.
انعقاد قرارداد سوآپ گاز از چهار بعد اقتصادی (تأمین گاز استان‌های شمالی)، سیاسی (همسویی سیاسی سه کشور)، بن‌بست‌شکنی در تعاملات اقتصادی با ترکمنستان و همگرایی ایجابی با محور ترانزیتی لاجورد برای ایران حائز اهمیت است. در دولت گذشته تعاملات گازی ایران با کشور ترکمنستان از دی ۹۵ متوقف شد. به‌طور خلاصه ماجرا از این قرار بود که با اعمال تحریم‌های نفتی و محدودیت ایران در انجام تراکنش‌های بانکی در دولت دهم و در زمان مدیرعاملی جواد اوجی در شرکت ملی گاز ایران برای تداوم واردات گاز ارزان ترکمنستان و تسویه مالی با آن‌ها با طرف ترکمن توافق شد که شیوه تسویه به‌صورت «تهاتر گاز با کالا» باشد. به‌این صورت علاوه بر تداوم واردات گاز، کالا‌های ایرانی نیز به ترکمنستان صادر می‌شد. با روی کار آمدن دولت یازدهم، بیژن زنگنه وزیر سابق نفت، سازوکار تسویه تهاتر گاز با کالا را متوقف کرد و در اقدامی عجیب متعهد به پرداخت ارزی و جریمه دیرکرد به ترکمنستان شد. به این صورت به‌دلیل گشایش نیافتن در تعاملات ارزی، بدهی ایران به ترکمنستان تا دی‌۹۵ به مرز دو میلیارد دلار رسید. امضای قرارداد سوآپ گازی ایران با ترکمنستان در دولت سیزدهم نشان می‌دهد روابط اقتصادی ایران و ترکمنستان در مسیر بهبود قرار گرفته و پس از گذشت بیش از پنج سال دوباره تجارت گازی بین دو کشور برقرار شده است. موضوع از سرگیری واردات گاز از ترکمنستان به ایران اکنون یکی از محور‌های دیگر تعاملات گازی در مذاکرات طرفین است که به‌نظر می‌رسد در صورت ادامه روند فعلی این قرارداد نیز احیا شود.

قرارداد راهبردی

حسن هانی‌زاده، کارشناس مسائل بین‌الملل قرارداد سوآپ گاز را اصلی‌ترین موفقیت راهبردی چهار ماه دولت سیزدهم عنوان کرد. وی با اشاره به نقش راهبردی قرارداد سوآپ گازی سه‌جانبه میان ترکمنستان، ایران و جمهوری آذربایجان گفت: این توافق‌نامه گازی که در حاشیه پانزدهمین نشست سران کشور‌های عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی (اکو) در عشق‌آباد ترکمنستان امضا شد، گشایشی اقتصادی درباره کشور‌های جنوب قفقاز بود که ایران را به‌عنوان کریدور انتقال انرژی گاز به دیگر کشور‌های غرب آسیا و حتی جنوب خلیج‌فارس معرفی می‌کند. قابلیت اجرای سریع این قرارداد به نحوی است که از اول دی امسال و بدون سقف زمانی شاهد انتقال گاز به آذربایجان خواهیم بود که نشان‌دهنده عزم جدی سه کشور به‌ویژه طرف ایرانی برای ترمیم و تقویت روابط اقتصادی میان کشور‌های همسایه است. هانی‌زاده با اشاره به نقش قرارداد‌های تجاری با کشور‌های همسایه در توافق‌نامه‌های هسته‌ای و حتی ۱+۴ افزود: به نظر می‌رسد تعدد قرارداد‌های تجاری و دیپلماتیک ایران با کشور‌های آسیایی، روسیه و همچنین همسایگان جنوبی و شمالی سبب شده فهم جدیدی در نظام بین‌الملل شکل گیرد که دیگر تحریم‌ها به‌عنوان ابزار فشار بر ایران اثرگذار نخواهد بود.
جواد اوجی، وزیر نفت درباره جزئیات این قرارداد اعلام کرده حدود یک ماه است با طرف ترکمنستانی و آذربایجانی مذاکراتی برای تجارت گاز داشته‌ایم که در سفر رئیس‌جمهوری به ترکمنستان این قرارداد امضا شد، درحالی‌که از سال ۹۵ واردات گاز از ترکمنستان به ایران قطع شده بود. وی با بیان این‌که سهم ایران از تجارت گاز در منطقه کمتر از ۲درصد است، افزود: با این قرارداد ضریب بهره‌مندی استان‌های خراسان رضوی، جنوبی و شمالی، گلستان و سمنان از گاز در فصول سرد سال افزایش می‌یابد. همچنین قرارداد سه‌جانبه گازی ایران، ترکمنستان و آذربایجان از اول زمستان عملیاتی می‌شود.

زیان‌های انفعال

محمدصادق ترابی‌فرد، کارشناس انرژی و عضو مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز در این خصوص گفت: رابطه تجاری ایران و ترکمنستان تا پیش از این‌که به‌هم بخورد، کاملا به نفع ما بود. به‌نحوی‌که گاز را از ترکمنستان می‌خریدیم و به ترکیه صادر می‌کردیم و بر بستر همین تجارت گازی، یک‌میلیارد دلار در سال صادرات به ترکمنستان داشتیم و قرارداد خوبی بین دو کشور منعقد شده بود. هنوز هم طرف ترکمن سر قضیه واردات گاز از ترکمنستان سختگیری‌هایی دارند. برای نمونه روی قیمت گاز، قیمت بالایی را به ایران اعلام کرده بودند که این مساله مانعی بر آغاز دوباره تجارت گازی دو کشور شده بود که ایران با ابتکاری که به خرج داد و پیشنهادی که دو کشور ترکمنستان و آذربایجان برای سوآپ گاز ارائه کردند، موفق شد این تجارت گازی را در بستر سوآپ عملیاتی کند. ترابی‌فرد اعلام کرد: هفته گذشته نیز توافق سوآپ گاز آذربایجان به نخجوان از خاک ایران را داشتیم و این هفته نیز توافق سوآپ گاز ترکمنستان به آذربایجان از خاک ایران را داشتیم و نکته امیدوارکننده این است که بتوانیم در آینده قرارداد‌های بیشتری در زمینه سوآپ گازی به امضا برسانیم و ایران تبدیل به قطب گازی منطقه شود.
مجید شاکری، اقتصاددان درباره مزایای راهبردی این قرارداد سوآپ گازی می‌گوید: انصافا منطق قرارداد سوآپ گاز از ترکمنستان به آذربایجان خیلی دقیق تنظیم شده است. موضوع تنها تأمین‌شدن یا تأمین‌نشدن گاز پنج استان شمالی ایران نیست، بلکه ایران دریچه‌ای ایجابی برای همکاری با محور لاجورد پیدا کرده، چیزی که تا همین دو ماه پیش خیلی بعید به نظر می‌رسید.

فواید سوآپ گازی

امضای قرارداد سوآپ گازی ایران با ترکمنستان و آذربایجان از سه بعد اقتصادی، سیاسی و ترانزینی برای ایران حائز اهمیت است و فواید گوناگونی دارد. همچنین نشان می‌دهد سیاست دولت سیزدهم در گسترش همکاری‌ها با همسایگان مؤثر واقع شده است. ترکمنستان قرار است روزانه پنج تا شش‌میلیون مترمکعب گاز به جمهوری آذربایجان بفروشد. این گاز از مسیر ایران به جمهوری آذربایجان ترانزیت (سوآپ) خواهد شد و ایران گاز مصرفی مورد نیاز خود در پنج استان کشور را به‌عنوان حق انتقال این گاز برداشت خواهد کرد. این قرارداد از یکم دی‌ماه امسال بدون سقف زمانی اجرا می‌شود. افزون‌بر مزایای اقتصادی، همه قرارداد‌های تجارت گاز از ابعاد سیاسی - امنیتی بالایی نیز برخوردارند که موجب همسویی و وابستگی متقابل سیاسی کشور‌های طرف قرارداد می‌شود. این نکته درباره قرارداد سوآپ گازی میان ایران، ترکمنستان و آذربایجان نیز مطرح است. اکنون سه کشور، افغانستان، ترکمنستان و آذربایجان در حال پیشبرد طرح ترانزیتی با عنوان «محور لاجورد» هستند. در این طرح ترانزیتی در عمل ایران دور زده می‌شود و افغانستان را به اروپا وصل می‌کند. انعقاد قرارداد سوآپ گازی از سرخس به آستارا حامل پیامی مهم برای کشور‌های فعال در محور لاجورد است که می‌توان از دریچه‌ای ایجابی نیز به همکاری با ایران برای اتصال به اروپا اقدام کرد.

منبع: جام جم