سیدحسین مفاخریان * خدمات مبتنی بر ابر(Cloud)  در سامانه‌های نظارت تصویر دوربین‌های مداربسته، یکی از مهم‌ترین روندهای روز توسعه امنیت فیزیکی به شمار می‌رود. تاریخچه شروع این خدمات توسط شرکت‌های پیشرو در دنیا حدود ۱۰ سال است و این روند در بسیاری از کشورها در حال توسعه است و کاربران سامانه‌های امنیتی نظارت تصویر و حفاظت فیزیکی کم‌کم از روش‌های متداول و کلاسیک تمرکز در استقرار این سامانه‌ها به روش‌های توزیع شده مبتنی بر «ابر» مهاجرت می‌کنند. برای توضیح بیشتر روش‌های سنتی، لازم است مثالی زده شود. کاربران در روش‌های کلاسیک، معمولا از نرم‌افزارهایی برای مدیریت تصاویر ویدئوهای مداربسته استفاده می‌کنند که بر کامپیوترها و یا سرورهای خود در محل پایش تصویری قراردارند. این نرم‌افزارها به نام اختصاری VMS‌ها یا(Video Management Software)  شهرت دارند. ظهور فناوری‌های مبتنی بر ابر، منجر به خدماتی شده که با عنوانVSaaS (Video Surveillance as a Service) یا نظارت تصویر با ارائه یک خدمت، به آن اشاره می‌شود. نرم‌افزارهای کلاسیک پایش تصویر، مشابه نرم‌افزارهای آفیس (شامل Word، Excel و…) است که می‌شناسیم و روی کامپیوترهای کاربران نصب و مورد استفاده قرار می‌گیرد و در مقابل نرم‌افزارها و سرویس‌های ابری، مثل سرویس نرم‌افزاری  Office365 است که بر بستر ابر عمومی مایکروسافت قراردارد و خدمات آفیس را به صورت ابری ارائه می‌کند و در سال‌های اخیر توسط مایکروسافت ارائه شده است. از منظر مقایسه اولیه، برای استفاده از نرم‌افزارهای آفیس به صورت کلاسیک، مشتریان یک بار برای خرید آن مبلغ بالاتری را پرداخت می‌کنند و تمام برنامه‌ها و فایل‌ها در دستگاه کاربران قرار می‌گیرد ولی در حالت دوم، مشتریان برای استفاده از سرویس ابری مایکروسافت به صورت دوره‌ای مبلغی را به صورت آبونمان پرداخت می‌کنند و فایل‌ها و اطلاعات نیازی به ذخیره محلی ندارند. برای توضیح خدمات ابری لازم است که شرح مختصری بر این فناوری ارائه شود تا فناوری سامانه‌های نظارت تصویر مبتنی بر ابر، بهتر تبیین شود.

اگرچه تاریخچه شروع فناوری مبتنی بر ابر، به بیش از ۶۰ سال پیش بر می‌گردد (زمانی که شبکه‌های اختصاصی در برخی از صنعت‌ها شکل گرفت)، ولی توسعه این فناوری که در حال حاضر به دنیا معرفی شده بعد از حباب دات‌کام‌ها در آمریکا اتفاق افتاد و شرکت‌ها متوجه شدند که با تغییر محل ذخیره‌سازی داده‌های خود از حالت متمرکز و اختصاصی به محل دیگری که بتوان این بستر شبکه‌ها را در مواقع غیرپیک، که از ۱۰ درصد ظرفیت آن بکارگرفته می‌شده، در اختیار کاربران دیگری قرارداد که از ظرفیت خالی این مراکز استفاده کنند. آمازون جزو اولین‌ها در توسعه و ارائه خدمات ابری بود که در سال‌های ۲۰۰۶ به بعد و سپس گوگل و ‌ای‌بی‌ام و مایکروسافت به این فناوری پیوستند و مراکز خدمات داده‌ای غیرمتمرکز برای کاربران شکل گرفت که امروزه با فناوری رایانش ابری(Cloud Computing)  آن را می‌شناسیم. به عبارت ساده‌تر همان اتفاقی که در توسعه شبکه‌های توزیع برق، از استفاده از مراکز برق محلی در ۱۰۰ سال گذشته به مراکزی در شبکه‌های توزیع سراسری برق رخ داد در این بخش از فناوری نیز اتفاق افتاد.

مشتریان خدمات ابری می‌توانند هزینه‌های اولیه و سرمایه‌گذاری برای تهیه سخت‌افزار یا نرم‌افزارهای راه‌اندازی سرویس‌ها را صرفه‌جویی کنند و ریسک تغییر و به‌روزرسانی سخت‌افزار‌ها را با توجه به توسعه تکنولوژی‌ها و روند کاهش هزینه‌های سخت‌افزاری کاهش دهند. مشتریان موانع کمتری برای شروع استفاده از این خدمات خواهند داشت و با توجه به اینکه این خدمات معمولا بر اساس اشتراک زمانی ارائه می‌شوند ورود و خروج از این سرویس‌ها آسان‌تر است.

VSaaS به ساختاری گفته می‌شود که خدمات پایش و نظارت تصاویر براساس ساختار ابری (اختصاصی یا عمومی) ارائه می‌شود و نیازی به استفاده از تجهیزات پایش و ذخیره‌سازی در محل و مراکز مثل شعب/دفاتر سازمان‌های کاربران نیست. این ساختار به دلیل عدم نیاز به نرم‌افزار VMS یا دستگاه‌های ذخیره‌ساز مثل DVR و NVR سبب کاهش چشمگیر هزینه و افزایش سرعت عمل در اجرای یک سامانه پایش و نظارت تصویر می‌شود. اگرچه VSaaS یک واژه‌ای است که می‌تواند دارای ساختارهای مدیریت شده یا میزبانی شده یا هیبریدی براساس اینکه به ترتیب محل ذخیره‌سازی تصاویر ویدئویی در محل مشتری یا فقط بر ابر باشد و یا اینکه هم در محل مشتری و هم بر بستر ابر باشد. استفاده از هر یک از این ساختارها مزایا و محدودیت‌های مختلفی دارد که بر اساس نیاز مشتریان قابلیت به کارگیری دارد.

ارائه‌دهندگان سامانه‌های نظارت تصویر همگام با ارائه خدمات مبتنی بر ابر، از یک دهه گذشته متوجه ایجاد بازاری برای مشتریان شده‌اند که مزایای بسیاری را برای کاربران دارد. کاهش هزینه‌ها و افزایش امنیت داده‌ها، مهم‌ترین دلیل مشتریان و ارائه‌دهندگان این خدمات طی یک دهه گذشته بوده است. توسعه این فناوری در پایش تصویری، در ابتدا با میزبانی داده‌های تصویری (تصاویر دوربین‌های مداربسته) توسط شرکت‌ها شروع شد و آنها برای هر مشتری محلی را برای ذخیره‌سازی تصاویر و دسترسی مشتریان ارائه می‌کردند. در ابتدا شرکت‌ها به دلایل فناوری و هزینه‌ها و نیازمندی‌های مشتریان، محدودیت‌هایی برای پشتیبانی از برندهای مختلف دوربین‌ها داشتند و مشتریان فقط از یک یا دو برند خاص از دوربین‌ها می‌توانستند استفاده کنند و یا در راه‌حل آنها به صورت استفاده همزمان از ذخیره‌سازهای محلی(NVR)  و ذخیره بخشی دیگر از تصاویر در مراکز داده میزبانی می‌شد. اگرچه ارائه این خدمات طی پنج سال گذشته رشد خوبی داشته ولی هنوز این خدمات در دنیا نوپا است و جای رشد و توسعه زیادی دارد. همچنین ارائه این خدمات در کشور نیز بسیار جدید و به تازگی توسط متخصصین شروع شده است. افزایش کیفیت و کاهش هزینه‌های پهنای باند و کاهش هزینه‌های سخت‌افزاری و افزایش دستمزدها و سربارهای کاربران در نگهداری از سامانه‌های نظارت تصویر، منجر به رشد استفاده از این فناوری‌های مبتنی بر ابر شده است. مشتریان این صنعت نیز برخی از چالش‌های نگهداری از سامانه‌های پایش تصویری خود را با استفاده از این فناوری مدیریت می‌کنند. آنچه را که می‌توان تاکید کرد، ظهور خدمات مبتنی بر ابر در سامانه‌های نظارت تصویر جایگزین سامانه‌های کلاسیک نظارت تصویر (که از VMS‌ها یا NVR‌ها استفاده می‌کنند) نمی‌شود. بلکه بخشی از بازار آینده در این صنعت به این خدمات منتقل خواهد شد و در آینده به مرور سهم بیشتری از بازار را کسب خواهد کرد ضمن اینکه مشتریان جدید با توجه به شرایط توسعه‌ای و فرهنگی، استفاده از خدمات عمومی مبتنی بر ابر به استقبال از این فناوری نیز برای حفاظت فیزیکی از محل‌ها و مراکز خود، روی خوش نشان خواهند داد. بسیاری از مشتریان کوچک خانگی و یا کسب‌وکارهای خرد که از کمتر از پنج دوربین استفاده می‌کنند، مشتریان بالقوه استفاده از این فناوری خواهند بود.

موارد کاربری نظارت تصویر مبتنی بر ابری عمومی عمدتا برای کسب‌وکارهای کوچک و کاربران خانگی است. اگرچه برخی سازمان‌های بزرگ، که مراکز جغرافیایی گسترده‌ای دارند نیز بنا بر نیاز خود از این زیرساخت استفاده می‌کنند. این مراکز بر بستر‌های مبتنی بر شبکه‌های عمومی و اینترنت قراردارند و مراکز داده برای ارائه خدمات به عموم کاربران تجهیز شده است. سامانه‌های نظارت تصویر مبتنی بر ابر اختصاصی که از لحاظ ساختاریVSaaS است، قابل اجرا در محیط‌هایی با ابرها/شبکه‌های اختصاصی و یا روی ابرهای عمومی ایمن (که برای یک مشتری ویژه‌سازی شده) است. سامانه‌های نظارت تصویر ابری برای سازمان‌ها، مراکز و مجموعه‌هایی توصیه می‌شود که یا دارای شعب/ دفاتر/ فروشگاه زیاد در یک حوزه جغرافیایی باشند (گسترده نظیر بانک‌ها، فروشگاه‌های زنجیره‌ای) و یا دارای شعب/دفاتر در شرایط خاص امنیتی و حراستی نظیر مراکز نظامی، انتظامی و مرزبانی‌ باشند و نهایتا برای مجموعه‌هایی که دارای تعداد دوربین محدود در یک محل جغرافیایی نظیر سوپرمارکت‌ها، دفاتر تجاری و اداری باشند و از مزایای استفاده از سامانه‌های نظارت تصویر مبتنی بر ابر می‌توان به حذف هزینه خرید تجهیزات NVR,VMS، حذف هزینه نصب و راه‌اندازی سرور‌ها، کاهش هزینه پشتیبانی و نگهداری و خدمات سخت‌افزاری، انعطاف‌پذیری در مقدار فضای ذخیره‌سازی تصاویر دوربین‌ها، امکان افزایش و کاهش تعداد و نوع دوربین‌ها و قابلیت‌های نرم‌افزاری، امکان افزایش و تغییرات در آنالیزهای نرم‌افزاری از قبیل فنس مجازی، منطقه ممنوعه و تشخیص حرکت، امکان دسترسی و مدیریت بهینه منابع، تصاویر و امکانات، امکان ایجاد ساختار تکرارپذیر، ایمن و مضاعف برای شرایط بحرانی و غیرقابل پیش‌بینی، امکان تجمیع و مدیریت یکپارچه و داشتن شرایط برای ترمیم و بازیابی شرایط به سرعت، امنیت سایبری بالا و جلوگیری از دسترسی افراد غیر‌مجاز به منابع به خصوص در مواقع خطر و یا هنگام سرقت ذخیره سازها، دسترسی به تصاویر دوربین‌ها در هر زمان و مکان با کمک موبایل، تبلت اشاره کنیم.

لازم به ذکر است که خدمات ابری پایش تصویر، دارای چالش‌هایی نیز است که در حال حاضر محدودیت‌هایی را برای مهاجرت مشتریان از روش‌های کلاسیک ذخیره‌سازی به روش مبتنی بر ابر محدود می‌کند. اولین چالش، محدودیت یکپارچه‌سازی نرم‌افزارهای شرکت‌های دیگر، که لازم است با این خدمات ارائه شوند. همچنین با توجه به اینکه دسترسی به پهنای باند اینترنت در شهرها و محل‌های مختلف متفاوت هست، امکان استفاده کاربران بر اساس توسعه کیفی و کمی پهنای باند محدود خواهد شد. از دیگر چالش‌های اخیر در نظارت تصویر ابری، گران بودن پردازش و آنالیز تصویر بر بستر ابر است که باید براساس GPU یا CPU در بستر ابر صورت پذیرد. نهایتا، چالش امنیت سایبری و جلوگیری از نفوذ سارقین داده‌ها و هکر‌هاست که بسیاری از ارائه‌دهندگان با راه‌حل متفاوتی بر این مهم فائق آمده‌اند.

خدمات پردازش تصویر و آنالیز تصاویر با استفاده از مدل‌های ریاضی و یا هوش مصنوعی نیز کاربردهای مختلفی در پایش تصاویر ابری دارند. اگرچه خرید این راه‌حل‌ها در هر دو صورت نرم‌افزاری و یا بر بستر ابر هنوز گران‌قیمت است ولی برای استفاده‌های موردی کاربران، مشتریان از روش‌های پرداختی دوره‌ای یا موردی استقبال بیشتری می‌کنند تا اینکه برای خرید نرم‌افزاری یک بار پول پرداخت کنند و برای بروز نگهداری آن مجبور باشند، سالانه هزینه نگهداری و ارتقای آن را بپردازند.

نکته پایانی

پیدایش و ظهور فناوری ابری، نیاز‌های متفاوتی را برای کاربران ارائه می‌کند که انتخاب راه‌حل‌ها و آسودگی و امنیت هر یک از آنها برای کاربران یک ارزش به شمار می‌رود. این تغییر نگرش، استفاده از فناوری از «خرید و سرمایه‌گذاری سخت‌افزاری و نرم‌افزاری» به امکان تهیه یک سرویس ابری و راحتی استفاده در نگهداری برای کاربران در صنعت نظارت تصویر ویدئویی نیز، از رشد و توسعه قابل توجهی برخوردار بوده است. شرکت‌ها و ارائه‌کنندگان نرم‌افزارها در این زمینه هم طی یک دهه گذشته، خود را با این شرایط تطبیق داده‌اند و به تدریج با گذشت زمان و به لطف توسعه پهنای باند و فناوری‌های مرتبط رویکرد بهتری را از طرف کاربران به استفاده از سامانه‌های ابری در صنعت نظارت تصویر ویدئویی شاهد هستیم. کارشناسان و متخصصین این صنعت نیز به توسعه روزافزون این فناوری بسیار خوش‌بین هستند و پیش‌بینی می‌کنند که سهم بیشتری از بازار در این صنعت، توسط این فناوری کسب خواهد کرد و طی یک دهه آینده، این فناوری در این صنعت دارای رشد و روند خوبی خواهد شد.

* مدیرعامل و عضو هیات‌مدیره شرکت پردازش تصویر کمان