صاحب‌خبر -

شفقنا – حجت الاسلام حسنلو گفت: مادران با تربیت فرزندان براساس اصولی چون آموزه های قرآن،‌ سنت وسیره نبوی،‌ سنت وسیره علوی، مکتب عاشورا و مکتب حسینی به یقین فرزندانی پیرو اهل بیت (ع)خواهند داشت.

به گزارش شفقنا به نقل از شبستان فاطمه بنت حِزام مشهور به اُمّ‌البَنین (درگذشت: ۶۴ق) از همسران امام علی(ع) و مادر حضرت عباس بود. او همچنین مادر عبدالله، جعفر و عثمان است که هر چهار تن در روز عاشورا به شهادت رسیدند. پس از واقعه کربلا، ام البنین به همراه نوه‌اش عبیدالله بن عباس بن علی و جمعی از مردم مدینه روزهای زیادی را در قبرستان بقیع برای امام حسین(ع) و فرزندانش سوگواری می‌کردند. مدفن ام البنین در قبرستان بقیع است.

عالمان شیعه شجاعت، فصاحت و علاقه‌ ام البنین به اهل بیت به‌ویژه امام حسین(ع) را ستوده و از او به نیکی و بزرگی یاد کرده‌اند.

حضرت ام البنین(س) دارای فضائلی همچون صبر، ولایت مداری، فداکاری و… آنچنان که هم نزد اهل بیت علیهم السلام گرامی بود و هم الگویی شد برای زنان و مادران در طول تاریخ. همزمان با سالروز وفات این بانوی بزگ اسلام با حجت الاسلام والمسلمین «امیر علی حسنلو» مدیر گروه تاریخ وسیره مرکز مطالعات وپاسخگویی به شبهات حوزه های علمیه گفت و گویی ترتیب داده ایم تا بیشتر با ابعاد زندگی و حیات مبارک حضرت ام البنین سلام الله علیها  همسر امیرالمومنین و مادر حضرت عباس(علیه السلام) به عنوان یکی از زنان برجسته و تاثیرگذار در تاریخ شیعه آشنا شویم. در ادامه متن این گفت و گو قابل استفاده است.

به چه دلایلی حضرت ام البنین سلام الله علیها را در تاریخ شیعه به عنوان یکی از زنان برجسته و تاثیرگذار معرفی می کنند؟

زنان نیز مثل مردان می توانند به معنویت کامل ومراتب معنوی والا برسند؛ زنان در تاریخ نقش به سزایی ایفاء نمودند تا جائیکه نوشته اند هرجا مردی را در اوج قله های توفیق وپیروزی دیدار نمودید بی گمان پشت صحنه ی این توفیق بزرگ یک صحنه بزرگ وجود دارد ؛ چنانکه در انحراف مردان نیز زنان نقش آفرین هستند؛ چنانکه ام جمیل همسر ابو لهب در گراهی او نقش داشت؛ یکی از زنانی که در تاریخ اسلام، چهره درخشانی ازخودبجا نهاده و نماد ایثار و فداکاری و عشق به اهل بیت ـ علیهم السلام ـ بوده، ام البنین ـ سلام الله علیها ـ می باشد.

ام البنین از قبیله کلابیه و آباء و  اجدادش از پهلوانان عرب به شمار می روند که در جنگ های اعراب با ایران ذکر آن ها در اذهان مانده است. نام اصلی این بانو، فاطمه می باشد که بعد ها به «ام البنین» شهرت یافت. ایشان دختر حزام بن خالد بن ربیعه بن عامر (حبل) بن کلاب بن ربیعه بن عامر بن صعصعه می باشد.

نام مادرش ثمامه (لیلی) دختر سهیل بن عامر بن مالک بن جعفر بن کلاب است. عمویش «لبید» از شاعران بزرگ و قدیمی که صد و چهل سال و بلکه بیشتر عمر نموده است. او دوران ظهور اسلام را درک و مسلمان شده و جزء مهاجرین است که در خلافت عمر به کوفه آمد. تا این که در دوران معاویه وفات کرد. او ازشعراء دوران جاهلیت و صاحب معلقات و قصایدی می باشد.

این زن وفادار وبا شعور ومدیر ومدبر که زندگی خود را در خانه علی پس از وفات همسرش فاطمه آغاز کرد ونام او فاطمه بود به احترام فرزندان فاطمه از امام علی(ع) در خواست نمود که اورا به نام خود خطاب نکند تا دل فرزندان فاطمه دختر رسول الله که در کنار او زندگی می نمودند غمگین نشود .

از دوران کودکی و نوجوانی او اطلاعی دقیقی گزارش نشده است ولی نام او موقع ازدواج با علی ـ علیه السلام ـ در منابع زیادی گزارش شده  است. بعد از رحلت فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ در یازدهم هجری قمری، حضرت علی ـ علیه السلام ـ به عقیل برادرش که از نسب شناسان بوده فرمود زنی از خاندان های پهلوان عرب پیدا کن که از او فرزندی شجاع، دلاور با وفا تربیت کند. عقیل قبیله بنی کلاب را که  ام البنین در آن می زیست معرفی کرد و به برادرش عرض کرد که در عرب شجاع تر از پدران وی سراغ ندارم. و حضرت نیز با او ازدواج نمود. ام البنین یعنی مادر فرزندان (پسر). او یکی از همسران امام علی علیه السلام بود که فرزندانی تربیت کرد که در تاریخ ماندگار شدند و برای بشریت در وفاداری، ادب، شجاعت، سخاوت، و ایمان، واحترام به برادر و دفاع از ولایت وامام زمان خود بی مانند و الگو هستند.

 

در خصوص شیوه های تربیتی حضرت  ام البنین سلام الله علیها بفرمایید که چگونه بود؟

 

ام البنین مادر یگانه سقای تاریخ است که عباس نام دارد، عباس که نامش دل عارفان را صفا می بخشد و خاطر مومنان را از آن جهت که در کربلا ایثار نمود در پیشگاه برادر بزرگش، روشنی و آکنده از عشق به خدا می کند.بعد از شهادت امام علی ـ علیه السلام ـ و امامت امام حسن ـ علیه السلام ـ ، شاهد حضور ابا عبدالله و یاران باوفایش از جمله چهار فرزند ام البنین ، در صحنه کربلا هستیم.عباس (ابوالفضل) ـ علیه السلام ـ ، عبدالله، جعفر و عثمان، چهار فرزند دلاور ایشان در صحنه کربلا حاضر بودند که همگی در رکاب حضرت سید الشهداء شهید گشتند.

همچنین از جمله کارهای او که باعث تحسین همگان شده و بیانگر عشق و علاقه او به اهل بیت ـ علیهم السلام ـ است؛ وقتی با امیر المومنین ـ علیه السلام ـ ازدواج نمود و امام حسن و حسین ـ علیهما السلام ـ مریض بودند، از سر لطف و مهربانی با آن ها برخورد نمود و همچون پسران خویش از آن ها مراقبت و نگهداری کرد.

ام البنین بعد از فاطمه در واقع مادری فرزندان فاطمه را نیز عهده دار شد ومربی آنان بود . از جمله مقام و منزلتی که برایش نوشتند این است که، حضرت زینب ـ سلام الله علیها ـ بعد از ورود به مدینه به دیدارش رفته و شهادت فرزندانش را تعزیت و تسلیت گفتند.

یکی از تربیت شده های ام البنین عباس بود که امام سجاد او را چنین معرفی می کند «خداوند عمویم عباس علیه السّلام را مشمول رحمت خویش گرداند؛ او از خود ایثار و از خودگذشتگى نشان داد و از عهده امتحان الهى بر آمد؛ جان خود را فداى برادر نمود تا آنجا که دست‏هاى مبارکش از پیکر جدا شد، خداى عزّ و جلّ عوض دست‏ها به او دو بال عنایت فرمود که به وسیله آن‏ها به همراه فرشتگان در بهشت پرواز مى‏کند، چنان که به جعفر بن أبی طالب نیز دو بال عطا فرمود، عباس علیه السّلام در پیشگاه خداى تبارک و تعالى از مقام و جایگاهى برخوردار است که همه شهدا در روز قیامت به مقامش رشک مى‏برند». سرانجام  ام البنین (ع)در۱۳جمادی الثانی سال۶۱ ق با فاصله اندک از واقعه عاشورا ، براثر شدت مصیبت حادثه جانسوز کربلا درمدینه رحلت کرد وبه فرزندان خود پیوست ودر قبرستان بقیع مدفون گردید.

شکل سوگواری و روایت گری واقعه عاشورا توسط ام البنین چکونه بود؟

 

ام البنین در واقعه کربلا حضور نداشت. هنگامی که کاروان اسیران کربلا وارد مدینه شد، شخصی خبر شهادت فرزندانش را به او داد؛ اما او از سرنوشت امام حسین(ع) پرسید. ام البنین وقتی خبر شهادت چهار فرزندش و امام حسین(ع) را شنید، گفت:‌ «ای کاش فرزندانم و تمامی آنچه در زمین است فدای حسین می‌شد و او زنده می‌ماند.» این سخنِ او را برخی دلیل دلدادگی عمیق او به اهل بیت و امام حسین(ع) دانسته‌اند. بعد از حادثه کربلا و خبر شهادت چهار فرزندانش ، همچو کوهی استوار و شکیبا، از خود جزع و فزعی نشان نداد. بلکه گفت: «اینها همه فدای حسین ـ علیه السلام ـ باد». این امر حکایت از اخلاص کامل او به اهل بیت، بخصوص امام حسین ـ علیه السلام ـ دارد.

او را زنی ادیب و شاعری فصیح و اهل فضل و دانش دانسته اند. چنانچه از او قصاید و مرثیه هایی در مورد چهار فرزند خویش که در کربلا شهید شدند نقل شده است. ایشان بعد ازحادثه کربلا، به قبرستان بقیع رفته و چنان ناله و گریه سر می داد که حتی مروان بن حکم (والی مدینه) برای شنیدن مرثیه او می آمد و گوش فرا می داد.

اشعار نغزی در مورد حادثه کربلا و چهار فرزند رشید خویش دارد:

«دیگر مرا ام البنین (مادر چهار پسر؛ عباس، عبدالله، جعفر و عثمان) نخوانید و مادر شیران شکاری ندانید. مرا فرزندانی بود که به سبب آن ها مرا ام البنین می گفتند و اکنون صبح کردم که دیگر برای من فرزندی نیست…»

امّ البنین، پس از شهادت فرزندانش، مرثیه‌های بسیار سوزناکی می‌خواند و مردم مدینه نیز به ندبه و نوحه او گوش فرا می‌دادند تا جایی که مروان بن حکم –دشمن اهل بیت- نیز به نوحه‌خوانی او حاضر شده و می‌گریست.

در رثاء عباس ـ فرزند ارشدش ـ می گوید: «ای آن که عباس را دیدی، در حالی که بر گروه ضعیفان حمله می کرد، و دنبال او از فرزندان حیدر علی ـ علیه السلام ـ جنگاورانی بودند، که هر یک دارای یال و کوپالی بودند…»

ام البنین نیز با مرثیه هایش یکی از پیام رسانان بزرگ کربلا  وقیام عاشورا بود ؛ او با مرثیه هایش در پیام رسانی شریک زینب بود واین رسالت را داشت که پیامهای عاشورا را به هنر خود وبازبان شعر و گریه به مردم مدینه ابلاغ نماید واین وظیفه مهم را نیز انجام داد.

شیخ محمد سماوی می نویسد من هرگاه نوح ه‏سرایى فاطمه ام‏ البنین‏. که أبو الحسن اخفش آن را در شرح کامل خویش آورده- ملاحظه مى‏کنم، فوق العاده متأثّر مى‏شوم. وى مى‏گوید: أم‏ البنین‏ هر روز به اتفاق «عبید اللّه» فرزند عباس به بقیع مى‏رفت و براى آن حضرت نوحه‏ سرایى مىیکرد، مردم مدینه از جمله مروان حکم براى شنیدن نوحه ‏سرایى آن بانو، گرد مى ‏آمدند و از سوز و گداز آن نوحه‏ سرایى مى‏ گریستند، آنجا که مى ‏فرمود:

یا من رأى العبّاس کرّ

على جماهیر النقد

و و راه من أبناء حیدر

کلّ لیث ذى لبد

انبئت أن ابنى اصیب‏

برأسه مقطوع ید

و یلى على شبلى أما

ل برأسه ضرب العمد

لو کان سیفک فى ید

یک لما دنا [منک‏] أحد

یعنى: اى کسانى که عباس را دیده‏اید بر گله گوسفندان حمله مى ‏برد. و پشت سرش فرزندان حیدر هر یک به سان شیرى شجاع بودند. به من خبر دادند که گرز آهنین بر سر فرزندم زده ‏اند و دست‏هایش از بدن جدا شده بود. دل‏ها براى شیر بچه ‏ام بسوزد که عمود بر سرش نواختند.

عباسم! اگر شمشیر در دست داشتى، کسى جرأت نزدیک شدن به تو را نداشت.

و نیز مى ‏فرمود:

لا تدعونّى و یک امّ البنین‏

تذکّرینى بلیوث العرین‏

کانت بنون لى ادعى بهم‏

و الیوم اصبحت و لا من بنین‏

أربعه مثل نسور الربى‏

قد واصلوا الموت بقطع الوتین‏

تنازع الخرصان أشلائهم‏

فکلّهم أمسى صریعا طعین‏

یا لیت شعرى أ کما أخبروا

بأنّ عبّاسا قطیع الیمین‏

یعنى دیگر مرا ام البنین نخوانید که من را به یاد شیر بچه ‏هایم مى ‏افکنید. تا وقتى چهار پسر داشتم ام البنین بودم، ولى امروز دیگر پسرى ندارم که مرا ام البنین گویند. چهار پسر داشتم که چون ستاره مى ‏درخشیدند بر سر جنازه‏ هایشان نیزه‏ ها با یکدیگر در افتادند و همه آن‏ها از ضربت نیزه بر زمین افتادند و همه با قطع رگ‏هاى گردنشان به شهادت پیوستند. اى کاش مى‏ دانستم همان‏گونه که خبر دادند، آیا درست است که دست راست عباسم از بدن جدا شده است.

همچنین نوشته اند او در ابراز عواطف خود که در ضمن آن پیام مظلومیت وظلم واستبداد ستیزی شهدای کربلا را ابلاغ می نمود ؛ صورت چهار قبر را در بقیع درست می نمود وبر آن  مرثیه سرائی می نمود .

 

مادران چرا و چگونه می توانند به تاسی از حضرت ام البنین تربیت اسلامی را در فرزندان خود پی ریزی کنند؟

البته مادران زیادی درایران اسلامی از ام البنین الگو گرفتند وفرزندان خود را با عشق  به اسلام  برای  دفاع از سرزمین واستقلال وشرف وعزت ملت ایران وبرای جهاد در راه دین به فرمان ولی زمان گسیل نمودند .

درمکتب اهل بیت(ع) همه مادران چنین فرزندانی تربیت نمودن ؛ برخی از خانواده ها ومادران چندین فرزند خود را در راه دین فدا نموده وبرآن صبر وبردباری دراین مصیبت بزرگ وفقدان فرزندان نمودند وبرخی تنها فرزند خود را فدای امام حسین نمودند ؛ الگوی اینان بی تردید کربلا  و بانوی بزرگ ام البنین بود .

مادران را سزاوار است تربیت فرزندان را براساس اصولی چون آموزه های قرآن،‌ سنت وسیره نبوی،‌ سنت وسیره علوی وفرزتدان اهل بیت (ع) و مکتب عاشورا و مکتب حسینی و مهمتر از همه ولایت مدار و عاشق وفدائی ولایت پرورش دهند.

آموزش قرآن در دوران کودکی نقش مهمی در تربیت فرزند دارد،  مادران باید آموزش قرآن را دراولویت تربیت وآموزش فرزندان قرار دهند. پس از آن یاد دادن عشق حسین به فرزندان و شرکت دادن آنان در مراسم عزاداری امام؛ هریک از این اصول می تواند در تربیت فرزندان اثر مهمی داشته باشد.

بی گمان اگر اصول تربیت را در باره فرزندان مراعات نمایند به یقین فرزندانی پیرو اهل بیت (ع)خواهند داشت.

∎​