خبرگزاری قدس (قدسنا)

رویکرد به جهاد در جهان اسلام از گذشته تا کنون وجود داشته و عمده ترین مخاطبان این امر جوانانی بوده اند که شوق جهاد و شهادت در دل آنها همانند آتشفشانی همواره در حال جوش و خروش بوده است. اما در برخی از مواقع مغرضین و دشمنان اسلام و مسلمانان، سعی کرده اند جریان های پر انگیزه برای امر جهاد را به روشهای مختلفی سرکوب و یا منحرف کرده و این پتانسیل که می توانسته جهان اسلام را از دست رژیم های استکباری  و استعماری خارج سازد، به عاملی علیه خود مبدل کنند. یکی از مهم ترین این جریانات که دارای انگیزه بالایی نیز بوده جریان های تکفیری است که سعی دارند جوانان اهل سنت را از بدنه  جهان اسلام جدا نموده و در دام اندیشه تکفیر گرفتار کنند.   

در شرایط کم رنگ شدن گفتمان جریان اصیل اسلامی که شاخصه اصلی آن نبرد بین جبهه  استکبار و استضعاف است، پدیده  تکفیر فرصت عرض اندام می یابد. امروزه دو بعد تسنن و تشیع جریان مقاومت در جهان اسلام خود را به شکل مبارزه در برابر استکبار، استعمار و ارتجاع نشان می دهند و در مبارزه مقدس با مصادیقی چون آمریکا، اسرائیل و برخی کشورهای غربی و عربی قرار دارند که دنیای اسلام را سال های سال است که با زر و زور و تزویر در چنگال خود اسیر کرده اند.

در واقع دشمنان جهان اسلام سعی می کنند با جهت دهی جوانان پرانگیزه مسلمان به سمت دو راهی سکولاریسم یا تکفیر، انرژی آن ها را از بین ببرد و آن ها را از سر راه خود بردارند. در واقع سکولاریسم تفریطی است که افراط گرایی تکفیر را به دنبال دارد و تکفیر افراطی است که به تفریط سکولاریسم منتج می شود. در حقیقت جریان سکولاریسم و تکفیریسم دو روی یک سکه و دو لبه یک قیچی اند، یعنی سکولاریسم و لیبرال مسلکی موجب تجمع عقده دینی جوانان مسلمان شده، که معمولا خود را به شکل افراط گرایی و تکفیر نشان می دهد.

از این رو می بینیم جریان تکفیر به روش های مختلفی بسیاری از جوانان اهل سنت را به خود جذب نموده، که تعداد قابل توجهی از آنها با انگیزه های گوناگون مانند بازیابی هویت اسلامی خود، اسلام خواهی و اسلام گرایی، انجام تکلیف، جلب رضایت خداوند، عشق به جهاد، بی عدالتی، ظلم حاکمان، وجود نظام های سیاسی غیر اسلامی در جهان اسلام، حضور قدرتهای بیگانه و... به این جریان خطرناک پیوسته اند. و متاسفانه از گذشته تا کنون جریان تکفیر فرصتی برای حرکت استکبار و استعمار جهانی بوده تا جهان اسلام را به خود مشغول کرده و آن را از درون دچار فرسایش نماید.

هرچند که تفکر تکفیر به تاریخ دور بر می گردد و آن را به رویکرد خوارج در زمان امام علی (ع) نسبت می دهند، اما در سال های اخیر نسخه جدید این جریان بعد از حمله  1979 ارتش سرخ شوروی به افغانستان شکل گرفت و ایالات متحده که در رقابت با شوروی از هیچ امری فروگذار نبود، سعی کرد افغانستان را ویتنام شوروی کند و با همکاری برخی کشورها مانند عربستان و پاکستان، القاعده را شکل داد.

 القاعده نیز با گفتمان دشمن دور (مانند شیعیان) و دشمن نزدیک (مانند شوروی بعدا آمریکا و...) سالها با چنین اولویتی حرکت نمود، اما می بینیم پس از بیداری اسلامی در برخی از شاخه های القاعده مانند داعش با یک پوست اندازی گفتمانی جایگاه دشمن دور و نزدیک جابجا می شود و عملا جریان مقاومت که علیه مستکبرین و حامی مستضعفین است را در اولویت مبارزه خود قرار می دهند و بی محابا به سمت جنگ شیعه - سنی  به پیش می روند.

اگر نبود هوشمندی و درایت جریان مقاومت در منطقه، افق فکری استراتژیست های جریان استکبار و استعمار یعنی پروژه احیای جنگ های مذهبی سی ساله اروپایی اینبار در دنیای اسلام محتمل می گردید. به هر روی هرچند که این اتفاق خطرناک شکل نگرفت اما استفاده از جریان تکفیر توانست هزینه سنگینی را بر دنیای اسلام به ویژه جریان مقاومت در منطقه تحمیل کند. به گونه ای که سوریه به عنوان بازوی محور مقاومت را به تلی از خاک تبدیل کرد و نزدیک بود با سقوط سوریه انشقاق در محور مقاومت را موجب شده و یکی از مخالفین دیرینه رژیم صهیونیستی را بدون هزینه ای برای این رژیم از پیش رو بردارند.

همچنن درست است که با همت محور مقاومت خلافت داعش و دیگر گروه های هم شکل آن در ظاهر از بین رفتند، اما اندیشه ی تکفیر داعشیان از بین نخواهد رفت بلکه مانند آتش زیر خاکستر باقی خواهد ماند. البته مبارزه نظامی با داعش و دیگر جریانات تکفیری اقدامی لازم بوده لکن کافی نخواهد بود و مبارزه نظامی به تنهایی، مسکنی است که این چالش را می تواند برای مدت زمانی کنترل و مهار کند اما نمی تواند درمانی پایدار و قطعی در بلند مدت تلقی شود. بعد از مدتی این جریان می تواند به شکل و اسمی جدید و در نقطه ای دیگر سر باز کند، از این رو باید در کنار مبارزه نظامی- امنیتی به راههای اساسی تر و ریشه ای تر مانند مبارزه فکری و اندیشه ای با آن نیز توجه داشت.

در حقیقت جنس جریان تکفیر اندیشه و باورهایی است که هویت آنها را شکل می دهد از این رو تنها سلاح مبارزه با یک اندیشه فقط اندیشه خواهد بود، آنهم اندیشه ای جایگزین که پاسخگوی خواستها و نیاز های یک مسلمان معتقد باشد. یعنی دارای ویژگی های از جمله: عدالت خواهی، اسلام گرایی، جهاد، مبارزه با ظلم، مبارزه با شرک و طاغوت باشد، همچنین این اندیشه به نفع دنیای اسلام و ملتهای منطقه بوده و نیز اولویت آن مبارزه با استکبار و استعمار باشد که نماد بارز آن در منطقه آمریکا و رژیم صهیونیستی است.

در واقع وقتی عده ای به دلیل فرار از جریان سکولاریسم به دام تکفیر و عده ای به دلیل فرار از رویکرد تکفیر به دام سکولاریسم می افتند، اینجاست که تفکر و «گفتمان مقاومت» به عنوان راه سومی خود را نشان می دهد و این گفتمان که عقلانیت دینی در آن حاکم است به دلیل پتانسیل و توان بالای عقلانی خود می تواند بسیاری از جوانان جهان اسلام به ویژه آنهای که به دام تکفیر می افتند را به خود جذب کند.

داشتن انگیزه  الهی، عدالت خواهی، عشق به جهاد و مبارزه با ظلم و شرک، همان چیزی است که سراب تکفیر به بسیاری از جوانان اهل سنت وعده داده و این تشنگی فقط در اندیشه و حرکت در مسیر جریان مقاومت قابلیت برطرف شدن دارد.

 از این منظر فرض کنید بسیاری از جوانان اهل سنت که با انگیزه  دینی و برای امر جهاد به گروه های تکفیری مانند داعش پیوسته اند گفتمان گروههای مقاومتی اهل سنت چون جهاد اسلامی و حماس را بهتر درمی یافتند و خوب می شناختند، آن وقت جهاد خود را نه در سوریه و علیه جهان اسلام و یا محور مقاومت، بلکه در فلسطین و علیه اسرائیل تعریف می کردند، که در این صورت می توانست موازنه قدرت در منطقه تغییر کند و سرنوشت برخورد استکبار صهیونیستی با استضعاف فلسطینی به گونه ای دیگر رقم بخورد.

بر این اساس جریان استکبار و استعمار نمی توانست به راحتی بر سرنوشت ملتهای منطقه حاکم شود و آنان را تحت فشار قرار دهد. در هر صورت جریان مقاومت فرصت را بیش از این نباید از دست بدهد و اجازه ندهد که غیبت و کم رنگ بودن حضور گفتمانی اش در جهان اسلام به ویژه در بین جوانان با انگیزه اهل سنت؛ بسیاری از این جوانان در دام تکفیر گرفتار شوند و خود و دیگران را به ورطه  نابودی بکشانند.

این جوانان بجای آنکه الگوی خود را افرادی چون اسامه بن لادن، ایمن الظواهری، ابوبکر البغدادی و یا ابومصعب الزرقاوی تعریف کنند، از اندیشمندان مجاهدی همچون شیخ احمد یاسین، فتحی شقاقی، رمضان عبدالله شلح یا عبدالعزیز الرنتیسی الگو برداری کنند، تا بجای اینکه زندگیشان را صرف دفاع از استکبار و صهیونیزم در منطقه کرده و در پروژه آنها ایفای نقش کنند، به دفاع از جریان مقاومت و استضعاف فلسطینی همت گمارده و جهان اسلام را از شرارت های رژیم صهیونیستی و آمریکا خلاص کنند و جوامع اسلامی را هرچه بیشتر به سمت امت واحده سوق دهند.

و عشق به جهاد در راه آرمان فلسطین را می توان در برخی از افرادی که فریب جریان تکفیر را خوردند و به آن پیوستند، مشاهده کرد. کتاب «سفر به پایتخت داعش» به یکی از این افراد به نام «محمد الفاهم» جوانی تونسی – آلمانی می پردازد که با تحمل شکنجه های سخت در زندان های تونس و با عبور طاقت فرسا از بیابان های تونس و لیبی بالاخره خود را از مسیر ترکیه به خلافت داعش در شام می رساند، اما پس از مدتی با دیدن رفتار های متناقض آنها پشیمان شده و با دشواری فراوان از خلافت داعش فرار می کند، وی در این کتاب شوق پیوستن خود به خلافت داعش در ابتدا را بدین گونه بیان می کند:

    «همه  مشکلات در مقایسه با فاصله چند متریمان با گام زدن در سرزمین شام ناچیز و حقیر جلوه می کرد. من تنها چند گام دیگر با تحقق وعده ام فاصله داشتم. همان وعده ای که در مساجد تونس شنیده و حفظ کرده بودم: خوشا به حال شام... خوشا به حال شام. در حدیثی دیگر خوانده بودم بر شما باد شام».

    «ما از آن سیم های خاردار عبور کردیم و به مسیر خود ادامه دادیم تا اینکه مطمئن شدیم که وارد اراضی دولت اسلامی شده ایم. در آن لحظه احساس افتخار و شوق سراپای وجودم را فرا گرفته بود. فکر می کنم ذوق و شوقم بسیار فراتر از همراهانم بود. با وجود طولانی بودن مسیر؛ سرما و سنگینی کفش های گلی ام را دیگر احساس خستگی نمی کردم».

او بعد از مدتی با دیدن رفتارهای متناقض و عملکرد ناصواب خلافت داعش بیان می کند:

    «ما همگی در جستجوی حقیقت بودیم و احساس می کردیم که راه مان را اشتباه پیموده ایم، هر چند، در گردابی از تاریکی غرق شده بودیم و نمی دانستیم در پایان، کارمان به کجا ختم خواهد شد. ولی با این وجود تصمیم نهایی و قطعی خود را گرفته و در صدد خروج از قلمرو دولت اسلامی بودیم. ما باید در میان این گرداب و ظلمت بی پایان، راهی برای خروج خود پیدا می کردیم».

    «تردید نداشتم که جوان های دیگری نیز در دولت اسلامی به سرنوشت من دچار شده و تنها به این دلیل که جرات و قدرت ترک ظلمت سرای دولت اسلامی را نداشتند، خونشان بیهوده هدر رفته بود».

محمد الفاهم سپس در رابطه با علاقه قلبی خود نسبت به فلسطین می گوید:

    «ما به هیچ جریان دینی وابسته نبودیم. نقطه ی مشترک ما نماز و محبت خداوند، و عشق جهاد و فلسطین بود که البته دغدغه ی غالب جوانان تونس نیز به شمار می رفت. همزمان با شعله ور شدن انتفاضه ی دوم فلسطین در نخستین سال های هزاره میلادی که به نام انتفاضه ی مسجد الاقصی مشهور شد، من به عنوان کودکی ۱۰ ساله، ظلم رفته بر فلسطینیان از جانب اشغالگران اسرائیلی را پیگیری و می پرسیدم: پس چرا عرب ها به یاری فلسطینی ها بر نمی خیزند؟ چرا فتوای جهاد در فلسطین صادر نمی شود؟ هر بار که از طریق شبکه الجزیره و سایر شبکه های تلویزیونی درگیری فلسطینی های بی دفاع با اشغالگران اسرائیلی را مشاهده می کردم غرق در غم و اندوه می شدم».

    «سال های آخر کودکی و ابتدای مرحله ی نوجوانی ام سرشار از عشق به فلسطین و داستانهای جهاد رسول خدا و صحابه ی او بود. خاطرات نوجوانی ام به عشق جهاد در فلسطین گذشت. در آن مرحله سرشار از شور ریشه کن ساختن ظلم اعمال شده بر این امت بودم. ولی چه شد که جهاد در فلسطین تبدیل به جهاد در سرزمین دیگری شد؟ این خود داستان دیگری دارد».

    «وقتی در رقه بودی با صدها جوان دیگر مواجه می شدی که دغدغه های نوجوانی شان شبیه تو بود. آنها نیز مانند تو با اندوه فلسطین زندگی کرده و انتفاضه ی فلسطین به سرچشمه ی الهام آنان تبدیل و شور جنگ و جهاد را در سر آنان افکنده بود. در آن مرحله همگی شما درباره ی اشغال عراق از سوی آمریکایی ها و اقدامات مزدوران صهیونیسم در بستن مرزها و ممانعت از ورود به فلسطین و جهاد در آن سخن می گفتید. شما نسلی بودید که همواره حسی از ظلم و مظلومیت وجودتان را در بر گرفته بود».

    «ولی چه شد بعد از همه ی این شور و شوق به جهاد در فلسطین و سال ها جلسات و نشست های معصومانه ی بی پیرایه، به یکباره سر از دولت اسلامی در آوردیم؟ برای پاسخ به این سوال باید بسیار سخن گفت ولی مطمئنا همه ی آن شور و انگیزه تبدیل به جزئی از شخصیت و سرآغازی برای اتفاقات بعدی زندگی ما شده و این شوق به جهاد تا لحظه ی کشته شدن دوستش «رفیق الغول» در ریف حلب و فرار من از دولت اسلامی ادامه یافت».

وی در ابطه با رفیق الغول می گوید:

    «رفیق الغول به کسانی که از فلسطینی ها و به ویژه جنبش حماس انتقاد می کردند دشنام می داد. او همانقدر که از یهودیان و هم پیمانان آنان خشمگین بود، شور و شوق وصف ناپذیری به آرمان فلسطین و بن لادن و موضوعاتی مانند جهاد ابراز می داشت».

در واقع می بینیم برخی از جوانانی که مشتاق جهاد در راه فلسطین بوده اند چگونه منحرف شده و به دام تکفیر می افتند و آن شور و علاقه بسیار خود به امر جهاد را در پیوستن به عنصری مانند داعش جستجو می کنند. هرچند که با دیدن رفتارهای متناقض داعش تصورات بسیاری در آنها رنگ می بازد، اما بسیاری از افراد فریب خورده که جذب گروههای تکفیری شدند به گمان انجام تکلیف و جهاد، دست به کشتارها و جنایت های دهشتناک بسیار زدند. در حقیقت می توان گفت جریان تکفیر شباهت های قابل توجهی به جریان منافقین ایران دارد که بسیار ایدئولوژیک بوده و توانست افراد بسیاری را که مبارزه طلب و  آرمان خواه بودند به خود جذب کرده و عملا به آلتهای قتاله تبدیل کند. 

مقام معظم رهبری در مورد مسیر انحرافی منافقین می فرمایند: «ما در اوایل انقلاب جوانهایی را داشتیم که اینها مردمان مسلمانی بودند و برای اسلام وارد میدان شده بودند امّا چون مبانی معرفتی‌شان ضعیف بود، پایه‌های معرفتی‌شان محکم نبود -حالا به هر دلیلی محکم نبود- اینها جذب گروه‌های التقاطی شدند و از یک جوان مؤمن سالمِ اسلام‌طلب و مؤمن تبدیل شدند به کسانی که بر روی هم‌میهن خودشان اسلحه کشیدند، جوان را، پیر را، کاسب بازاری را هدف قرار دادند و آماج حمله‌ی خودشان قرار دادند و آن فجایع را، آن جنایات را به وجود آوردند؛ به خاطر ضعف مبانی معرفتی جذب آن گروه‌های ناسالم شدند و به این راه‌ها کشانده شدند؛ آخر هم سر از زیر پرچم صدّام درآوردند؛ یعنی آخرش هم کارشان به اینجا رسید؛ منشأ همه‌ی اینها همان عدم استقرار فکری بود». ۱۳۹۹/۰۲/۲۸

نتیجه گیری

باتوجه به گفتمان و روند حرکتی جریانات تکفیری از القاعده تا داعش و احتمالا آینده نیز جریاناتی دیگر، این موضوع گویای آن است که هرچه زمان بیشتر به جلو می رود، روند خشن تر و افراطی تر شدن جریانات تکفیری افزایش می یابد و این احتمال وجود دارد که در آینده جریان استکبار و استعمار با توجه به شرایطی جدید بخواهد از نسخه  جدید تر و افراطی تر از داعش رونمایی کند. همچنین این جریانات با وجود قلّت افراد، اما می توانند بسیار اثر گذار بوده و مانند اتفاقات سوریه جریان مقاومت را درگیر خود کرده و بسیار هزینه زا باشند.

 از منظری دیگر می بینیم بسیاری از افرادی که به گفتمان و جریان تکفیر پیوسته اند یا خواهند پیوست مانند محمد الفاهم هایی دیگر، آنهم به ویژه قبل از عضویت در این جریانات، ظرفیت و پتانسیل پیوستن به جریان جهادی مقاومتی را نیز داشته اند. این موضوع اولا نشان دهنده وجود نقاط ضعفی در عملکرد جریان مقاومت و ثانیا تلاش، تبلیغات و هزینه بسیار برخی قدرت های استکباری و عوامل آنها بوده که موجب جذب این جوانان رها شده، به جریانهای دُگمی مانند داعش گردیده است.

از این رو اگر محور مقاومت می خواهد در آینده نه چندان دور با چنین جریاناتی روبرو نشود یا حداقل کمتر مواجه شود، باید گفتمان بخش جهادی مقاومتی اهل سنت خود را در بین جوانان سنی مذهب بیش از گذشته تبلیغ، ترویج و فعال کند. در واقع عقلانیت بیان می کند که یک اندیشه غلط را فقط می توان با یک اندیشه درست از میدان به در کرد و بر آن فائق آمد.

 بنابراین «گفتمان جهادی مقاومتی» جایگزینی قدرتمند و دارای ویژگی های عقلانیت دینی با رویکردی فطری و انسانی در برابر «گفتمان تکفیری» خواهد بود گفتمان تکفیری که در غیاب گفتمانی جهادی مقاومتی عرض اندام نموده و تفکری بسیار متحجرانه، غیر منطقی، غیر فطری و با تناقضات فراوان عقلی بوده است.

همچنین محور مقاومت نباید اجازه دهد که به راحتی بسیاری از جوانان اهل سنت که می توانند در راستای محور مقاومت (مانند جوانان حماس و جهاد اسلامی) به جهاد بپردازند، در تور جریانات تکفیری افتاده و موجبات تضعیف محور مقاومت و تقویت رژیم صهیونیستی و جریان استکبار در منطقه گردند. یعنی اجازه ندهد «اژدهای هفت سر تکفیر» بسیاری از جوانان جهان اسلام را ببلعد و آنان را به نیروهای ویرانگر و مخرب بر علیه محور مقاومت و جهان اسلام تبدیل کند.

بنابراین «جریان جهادی مقاومتی» می تواند با توجه به اعمال محدودیت های رسانه ای و تبلیغاتی در برخی از جوامع اسلامی، از بستر «شبکه های اجتماعی» برای ترویج هرچه بیشتر و بهتر تفکر جهادی مقاومتی استفاده کرده و جوانان اهل سنت را با اندیشه ی بزرگانی چون شیخ احمد یاسین، فتحی شقاقی، عبدالعزیز الرنتیسی، رمضان عبدالله شلح و بزرگانی از این دست، آشنا کند و آنان را به این مسیر هدایت و امر وحدت و یکپارچگی جهان اسلام را هرچه بیشتر تقویت و افزایش دهد.

•    کارشناس ارشد روابط بین الملل
انتهای پیام/م.ت/