صاحب‌خبر -

يكي از شايع‌ترين بيماري‌هايي كه بسياري از افراد جامعه با آن دست به گريبانند، درد كمر است. گسترش روزافزون فناوري، تغيير شيوه زندگي، كم تحركي، نشستن و ايستادن در وضعيت‌هاي نامناسب و... باعث ضعف ماهيچه‌هاي بدن به ويژه نواحي اطراف ستون فقرات شده و مي‌تواند اثرات جانبي زيادي برسلامت جسمي و روان افراد بگذارد.
گرچه اين عارضه ممكن است درهرسني اتفاق بيفتد، اما بيشتر در افراد بالاي 45 سال ديده مي‌شود. بسياري از اوقات يك حركت اشتباه و ناگهاني باعث التهاب كمر شده و درد آن زندگي ما را مختل مي‌كند. اسپاسم عضلات، ديسك كمر، تنگي كانال ستون مهره كمري و... ازجمله بيماري‌هاي شايع در ناحيه كمر است.
دكتر"كاظم عباسيون"، جراح و متخصص مغز و اعصاب و عضو هيأت مديره جامعه جراحان مغز و اعصاب ايران از درد كمر و راه‌هاي پيشگيري آن مي‌گويد.
اين روزها كمر درد بيشتر در جامعه شايع شده، دليل آن چيست؟
شيوع كمردرد به اين علت است كه افراد به دنبال اين نيستند كه ورزش كنند، براي حفظ عضلات اطراف ستون فقرات، (عضلاتي هستند كه باعث تحرك ستون فقرات در جهات مختلف جلو، عقب، طرفين و... مي‌شوند)، اين عضلات را بايد تقويت كرد. ورزش‌هايي كه معمولاً اين عضلات را تقويت مي‌كند، شنا، راهپيمايي در سطح صاف و دوچرخه ثابت هستند. اين ورزش‌ها كمك مي‌كنند عضلات بازسازي شده و قوي ‌بمانند. در نتيجه تحرك زياد، بار و فشاري كه روي كمر مي‌آيد، دردي ايجاد نمي‌كند.
چه گروه‌هايي به لحاظ شغلي و سني بيشتر دچار كمردرد مي‌شوند؟
معمولاً كمردرد را در دهه‌هاي اول و دوم زندگي كمتر مشاهده مي‌كنيم، براي اين كه بچه‌ها در دهه اول و دوم زندگي روپا هستند و دائم فعاليت ورزشي مي‌كنند. اين باعث مي‌‌شود عضلات خوب ساخته شود، كساني كه در دهه‌هاي اول و دوم زندگي درد كمر دارند بايد متوجه باشند كه وجود نقايص تشكيلاتي استخوان‌هاي كمر و لغزندگي مهره‌ها روي هم موجب اين كمر درد شده است. بنابراين توصيه مي‌كنم جوان‌هايي كه در دهه اول و دوم زندگي از كمردرد شكايت دارند بهتر است قبل از اين‌كه بخواهند هزينه‌هاي زيادي كنند، يك عكس ديناميك ساده در حال خم شدن به جلو و به عقب بگيرند تا ببينند اين مهره‌ها روي همديگر لغزندگي دارد يا نه. در دهه‌هاي بالاتر معمولاً مشكلات ديسكي زياد اتفاق مي‌افتد، به اين معني كه ممكن است هنگام جا به جا كردن يك جسم سنگين در اثر فشار زيادي كه به ستون فقرات وارد مي‌آيد يكي از ديسك‌ها پاره شود و يك تكه از آن داخل كانال برود و باعث ايجاد دردكمر شود.
وقتي اين درد ايجاد شود اگر زير ريشه عصب رفته باشد، درد كمر همراه با دردي مي‌شود كه از ناحيه سرين پشت، ران، پشت ساق و روي پا و بغل و... است، بسته به اين دارد كدام ريشه عصب تحت فشار قرار گرفته كه به اين درد، درد سياتيك مي‌گويند. اگر درد سياتيكي ايجاد شد بايد بيمار بررسي شود، كه اولين مرحله معاينه به‌وسيله پزشك است تا تشخيص دهد كه ضايعات ديگر مانند ضايعات عروقي و... باعث بروز اين دردها نشده باشد. پزشك وقتي معاينه را انجام داد و مطمئن شد كه علائم، علائم سياتيكي است، بيمار به چند روز استراحت نياز دارد. استراحت هم بايد طوري باشد كه فرد فعاليت فيزيكي نداشته و بيشتر در رختخواب باشد، همين رختخواب‌هاي معمولي براي استراحت كافي است، اگر با داروهاي ضد درد بهتر نشد، آن وقت ديسك بايد بررسي شود درآن صورت ام.آر.آي يا سي‌تي‌اسكن‌هاي مخصوص انجام مي‌دهند تا محل در رفتگي و وسعت ديسك را روشن كند. كساني كه مشكل ديسك كمر دارند، به هيچ عنوان نبايد روي تردميل بروند، چون وقتي روي تردميل بروند، ديسك‌ را مي‌كوبد و مشكل آنها را تشديد مي‌كند. حتي آنها از وزنه هم نبايد استفاده كنند، تنها مي‌توانند به‌صورت خوابيده روي ميز بدنسازي از وزنه‌هايي مثل‌ هالتر براي تقويت عضلات بالاتنه استفاده كنند.
اما مسأله‌اي كه مي‌ماند، اين است، سن افراد در دهه‌هاي شش و هفت زندگي مقدمه‌اي براي شروع آرتروز است، آرتروز صدمات تحليل رونده‌اي است كه به ديسك وارد شده و عكس‌العمل‌هاي استخواني مهره بالايي و پاييني رشد استخواني و ديسكي به‌وجود مي‌آورند كه باز خود اين مي‌تواند به داخل كانال فشار بياورد.
اگر در چند سطح باشد ممكن است كانال را تنگ كند، اين تنگي كانال در دهه‌هاي بالا مشكلاتي به‌وجود مي‌آورد. در آن صورت است تنگي كانال را بايد جراحي كرد.
آيا اشخاصي كه تنگي كانال نخاعي درستون مهره كمري دارند حتماً بايد جراحي شوند يا روش‌هايي وجود دارد كه بدون نياز به جراحي درمان شود؟
بدون شك درمان‌هاي دارويي وجود دارد، درمان‌هايي كه بيماري پيشرفت نكند، ورزش‌هايي مثل شنا كه قبلاً اشاره شد ممانعتي ندارد، بيمار اگر شنا كند و عضلات كمر خود را تقويت كند از فرسايشي كه روي ديسك‌ها در اثر راه رفتن طولاني ممكن است به‌وجود آيد، جلوگيري مي‌كند.
از سوي ديگر،آنهايي كه تنگي كانال نخاعي درستون مهره كمري دارند، نبايد كوهنوردي كنند. اگر كوهنوردي هم مي‌كنند، زمان بالا رفتن مشكلي ندارد ولي هنگامي كه مي‌خواهند پائين بيايند با‌يد با بالابر‌هايي كه وجود دارد پايين بيايند، تأكيد مي‌كنم، اگر بالابر نباشد مي‌توانند به همان مدت زماني كه از كوه بالا رفته‌اند پايين بيايند. به عبارتي يواش آرام آرام بيايند تا فشار به كمرشان نيايد.
بيماري كه كمردرد دارد براي تشخيص آن بايد به متخصص مغز و اعصاب مراجعه كند يا ارتوپد؟
اصولاً عمل جراحي‌ ديسك كمر در اختيار جراحان مغز و اعصاب است، ولي در بعضي از كشورهاي مترقي جراحان استخوان يا جراحان ارتوپد ديسك را هم جراحي مي‌كنند. به‌همين دليل اگر دقت كرده باشيد همكاران ما كه جراح مغز و اعصاب هستند در تابلوي آنها مي‌نويسند "جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات" اين بخشي از تخصص شان است، ولي همكاران ارتوپد هم اين توانايي را دارند كه اين عمل را انجام دهند. در مواردي هم كه مشكوك مي‌شوند كه مريض ممكن است لغزندگي داشته باشد بايد در حين عمل جراحي تصميم ‌گرفت كه مهره‌ها را جوش بدهند يا نه، در آن صورت بهتر است اين تيم آماده باشد.
تنگي كانال نخاعي درستون مهره كمري چه زماني بايد جراحي شود؟
اگر علائم عصبي پيش رونده در پاها پيدا شود بخصوص ضعف عضلات پا. حال اگر شست پا ضعيف شده باشد اشكالي ندارد، ما مي‌گوييم آنهايي كه تنگي كانال درستون مهره كمري دارند منتظرند ببينند چه بلايي سرشان مي‌آيد. به محض اين كه نقص حركتي در اندام‌هاي پايين پايشان پيدا شود بايد جراحي شوند.
دررفتگي ديسك كمر چيست و چه نشانه‌هايي دارد؟
كمر پنج مهره دارد، مهره‌هاي يك تا پنج و بعد دنبالچه ‌است كه به آن خاجي مي‌گويند. ديسك‌هاي يك و دو يعني مهره يك و دو، صفحه غضروفي هستند كه قابل ارتجاع و تغيير بوده و محتواي آنها جابه‌جا مي‌شود. اين ديسك‌ها به صورت عدسي بين دو مهره قرار گرفته‌اند و ارتفاع خاصي دارند. در اندازه‌هاي بالا شانس اين كه در بروند خيلي كم است، بيشتر دررفتگي‌ها در مهره‌هاي پايين، بين مهره چهار و پنج و يك قرار مي‌گيرد.
چه عاملي باعث دررفتگي ديسك كمر مي‌شود؟
سن كه بالا مي‌رود، ديسك هم مثل نقاط ديگر بدن تغييرات تحليل رونده "مسن شدن" پيدا مي‌كند كه به آن "دژنر تيو" مي‌گويند. ديسكي كه دژنره مي‌شود ممكن است در اثر فشار يك چيز سنگين، خم و راست زياد يا تصادف ناگهاني پاره شود، اين پارگي، ممكن است به طرف پشت شكم در برود و يك درد نامشخص بوجود ‌آورد كه به مرور زمان خوب مي‌شود. وقتي ديسك پاره مي‌شود آن موقع مهم است كه به كانال مهره بيايد، حال اگر "تكه" بزرگي در برود ممكن است تمام رشته‌هاي عصبي (شاخه‌هاي دم اسبي) و هرچه عصب آنجا هست تحت فشار قرار بگيرند. درنتيجه ‌دو پا ممكن است حالت فلج پيدا كند و يا ممكن است اختلال، مثانه مريض را از نظر كنترل به هم بزند، چون آنها هم به‌وسيله همين عصب‌ها كنترل مي‌شود ولي اين خيلي نادر است. اگر چنين اتفاقي بيفتد بايد در اسرع وقت اين ديسك را درآورد و فشار را از روي آن برداشت.
ديسك كمر چه روش‌هاي درماني دارد؟
در وهله اول، كلينيكي است. پزشك، مريض را معاينه مي‌كند اگر بيمار نقص عصبي نداشته باشد و حركات پا، حس و رفلكس خوب باشد عجله‌اي در انجام عمل جراحي نيست، مي‌توان مريض را استراحت داد. وقتي كه ديسك درمي‌رود و يك تكه آن به كانال مي‌رود، نسوج نرمي كه اطراف آن كيسه نخاعي هستند ملتهب شده و فشار ايجاد مي‌كنند. در اين زمان از داروهايي مثل "ژلوفن" استفاده مي‌شود كه هم ‌خاصيت ضددرد و هم ضد التهابي دارد، بعد اگر درد از بين رفت بايد مريض ازطريق فيزيوتراپي باز‌سازي شود كه بهترين آن ورزش شناست، البته كارهايي كه فيزيوتراپ‌ها مي‌كنند براي اين است كه بهبودي سريع‌تر انجام شود.
فتق ديسك چيست و چگونه اتفاق مي‌افتد؟
فتق يعني بيرون زدن يك جسمي از يك سوراخ يا جايي، بنابراين فتق ديسك هم همين است، جايي كه نبايد باشد، فشار آن به داخل كانال مي‌آيد و برجسته مي‌شود، يك موقع "تكه‌اي" از ديسك به علت فشار زياد كنده مي‌شود و اين تكه كه آزاد است به كانال مي‌آيد و به آن "اكس ترودد" مي‌گويند. اينها جراحي شان بايد سريعتر از كسي كه يك برجستگي ديسك يا فتق ديسك به طرف كانال پيدا كرده انجام شود.
چه موقع بيمار نياز به جراحي دارد؟
اگر ديسك فقط درد داشته باشد، ابتدا بايد درمان طبي شود. اگر درد كمر و درد سياتيكي دارد ولي نقص عصب به‌وجود نياورده، باز هم بايد درمان طبي شود. درمان طبي هم شامل استراحت، داروي ضد التهاب، ضد درد و صبر است. ممكن است فرد يك هفته بخوابد و ببيند 80 درصد دردش از بين رفته، بعد از آن بايد احتياط كند كه خم نشود و وسيله سنگين بلند نكند تا درد دوباره تشديد نشود. سپس با ورزشي مثل شنا بتوانند عضلات را تقويت كنند تا ستون فقرات را محكم نگه دارد.
اما زماني كه دررفتگي ديسك كمر باعث شد كه در اندام‌هاي تحتاني، گزگز و كرختي، بعد بي‌حسي ايجاد شد و قدرت عضله كاهش پيدا كرد، سريعاً بايد تحت عمل جراحي قرار گيرد و تكه ديسك را دربياورند. خوشبختانه سلول‌هاي ديسكي كه باقي مي‌مانند قدرت بازساخت دارند، در نتيجه اگر ديسك تخليه شود و مقداري سلول باقي بماند، مقداري از ديسك را باز‌سازي مي‌كند ولي هيچ وقت، ارتفاع اين ديسك با ارتفاع ديسك‌هاي بالا و پايين، يكي نخواهد بود و كمتر مي‌شود.
عمل جراحي ديسك چه زماني باز و چه موقع بسته انجام مي‌شود؟
ما يك سري ديسك‌ داريم كه اينها به دليل تحليل رفتگي درد كمر ايجاد مي‌كنند، اين ديسك‌ها را كه در آن نسوج تحليل رفته و تخريب شده مي‌توان با ليزر تبخير كرد. در خيلي از موارد اين مؤثر است، ولي اين كه مي‌گويند ديسك را با استفاده از ليزر درمي‌آورند، اين دروغ گفتن به جامعه است.
آيا نوع ديسك كمر، تنگي كانال درستون مهره كمري و كمردردها در خانم‌ها و آقايان متفاوت‌ است؟
در خود ديسك نه، خانم‌ها حسن‌شان اين است كه وقت زيادتري دارند تا به ورزش بپردازند. اگر ورزش‌هايي مثل شنا، راهپيمايي در سطح صاف، دوچرخه ثابت و حتي نرمش‌ و... براي عضلات كمر آگاهانه انجام شود، باعث تقويت عضلات كمر شده در نتيجه شانس دررفتگي ديسك در خانم‌ها كمتر خواهد شد.
از نظر تنگي كانال هم مردها به علت كار فيزيكي سنگيني كه انجام مي‌دهند احتمال بيشتري براي ابتلا به آرتروز كمر دارند.
آيا ژنتيك هم در ديسك كمر و يا كمردردهاي عمومي نقش دارد؟
بدون تأثير نيست. اين را به تجربه مي‌گويم. هنوز به طور علمي‌مشخص نشده كه بگويند ژنتيك اثر دارد ولي ما به تجربه مشاهده كرديم. مريضي كه براي نخستين بار به من مراجعه مي‌كند وقتي از او مي‌پرسم كه آيا در فاميل شما كسي ديسك كمر دارد، تأييد مي‌كند. مثلاً پدر، برادر و... آنها هم ديسك دارند.
برخي بيماران وقتي به پزشك مراجعه مي‌كنند، مي‌گويند اسپاسم عضلاني داريم، اسپاسم عضلاني چگونه پيش مي‌آيد؟
اسپاسم عضلاني زماني به وجود مي‌آيد كه مريض يك حركت ناگهاني در كمر انجام داده باشد، مثلاً فرد تصادف كرده يا يك جسم سنگين را برداشته باشد، شيء سنگين را كه بلند كرده عضلات اطراف ستون فقرات، آزرده شده است. اين آزردگي به صورت اسپاسم است كه اگر يك طرفه باشد حالت كجي هم در ستون فقرات موقتاً به وجود مي‌آورد. بنابراين، فرد وقتي اسپاسم مي‌شود ستون فقرات يك حالت قوس طبيعي براي جبران كردن آن به خودش مي‌گيرد.
زيادي وزن، چقدر در ديسك كمر نقش دارد؟
بدون شك، در بروز و پيشرفت علائم آرتروز كمر بدون تأثير نيست.
ماساژ درماني و طب سوزني چقدر دركاهش دردكمر نقش دارد؟
طب سوزني يك جنبه رواني دارد و ديسك و كمر درد هم يك جنبه رواني ديگر. خيلي ساده است. من مي‌توانم بگويم كمرم درد مي‌كند و از يك سري فعاليت‌ها معذور شوم، نمي‌تواني ثابت كني كه من كمردرد دارم يا نه. بنابراين اگر مريض فكر مي‌كند كه با طب سوزني بهتر مي‌شود برود انجام دهد. ما با طب امروز نمي‌توانيم به او قول بدهيم هر كمردردي را بهبود مي‌بخشيم، ما تعداد زيادي‌ را با اين امكانات درماني، دارويي، جراحي و... مي‌توانيم تسكين دهيم، ولي عده‌اي مي‌مانند كه درد دارند. اگر اين فرد فكر مي‌كند طب سوزني در او اثر دارد، برود انجام دهد. از نظر روحي رواني به او كمك مي‌كند و هيچ بحثي در آن نيست.
ماساژ درماني هم در واقع همان فيزيوتراپي است، ماهيچه‌اي كه به اسپاسم رفته، روي آن كار مي‌شود و اسپاسم از بين مي‌رود. بقيه فيزيوتراپي اين است كه به فرد ورزش‌هايي بدهند كه عضلات قوي شوند، ولي در مورد اسپاسم بدون شك نقش دارد.
براي پيشگيري از كمردرد شما چه راهكاري را توصيه مي‌كنيد؟
افراد در هر سني كه هستند براي اين‌كه استرس زيادي به كمر وارد نشود، به صورت خميده جسم سنگين بلند نكنند، شيء را بغل كرده و با پا بلند شوند و از عضلات قوي پا استفاده كنند.
براي افراد مسن هم راهپيمايي در سطح صاف و شنا را توصيه مي‌كنم، البته نه اين‌كه براي آب درماني بروند و فقط در جكوزي بنشيند. اگر شنا بلد نيستند از كساني كه آنجا هستند، بخواهند به آنها شنا ياد دهند تا عضلاتشان را تقويت كنند.
هشدارهاي كمردرد چيست؟
به نظر من، كساني كه كمردردهاي كوچك دارند بايد يك بررسي از ستون فقرات داشته باشند كه شامل گرفتن يك عكس ساده است بعد اگر لازم شد‌ ام‌آرآي. مريض كه به مطب من مي‌آيد، مي‌بينم در يك سال سه بار ام‌آرآي انجام داده است. ام‌آرآي درمان نيست، ام‌آرآي تشخيص است. حتي اگر مريض ديسك داشته باشد، ام‌آرآي يك بار لازم است آنهم با توصيه پزشك كه دقيقاً بنويسد مريض چه نوع بيماري‌اي دارد.
∎​