این روز که با عنوان «روز ملی فناوری هسته‌ای» مزین شده یکی از مناسبت‌های کلیدی در حوزه علمی کشور است؛ روزی که نه تنها یادآور دستیابی به چرخه کامل سوخت هسته‌ای در سال ۱۳۸۵ است، بلکه فرصتی برای نمایش اقتدار علمی و توانمندی‌های بومی جمهوری اسلامی ایران در حوزه فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای نیز محسوب می‌شود.
رونمایی از ۶ دستاورد جدید صنعت هسته‌ای کشور
بر این اساس روز ملی فناوری هسته‌ای فرصتی است برای بازخوانی راهی که ایران برای رهایی از «وابستگی فناورانه» تا «اقتدار بومی» در این حوزه مهم طی کرده است. امسال نیز همزمان با بیستم فروردین از ۶ دستاورد جدید فناورانه سازمان انرژی اتمی ایران با حضور رئیس جمهور در محل این سازمان رونمایی شد. این دستاوردها حوزه‌های متنوعی از جمله چرخه سوخت هسته‌ای، تولید رادیودارو‌ها، صنایع بهداشتی و درمانی، و کاربردهای صنعتی فناوری هسته‌ای را در بر می‌گیرد.
در بخش سلامت از رادیوداروی تشخیصی «گالیوم فاپی» برای شناسایی بیش از ۳۰ نوع سرطان و رادیوداروی درمانی «لوتشیم فاپی» که در درمان هدفمند سرطان‌های پیشرفته کاربرد دارد، رونمایی شد. کرم پوستی «رنیوم-۱۸۸» که برای درمان سرطان‌های شایع پوستی تولید شده از دیگر محصولات نوآورانه معرفی شده بود. در بخش صنعت، چشمه کبالت ۵۷ ویژه چاه‌پیمایی که تاکنون در انحصار چند کشور معدود بود، برای نخستین بار به دست متخصصان داخلی تولید و به بهره‌برداری رسید. همچنین از محصول «متانول دوترهD۴»
مورد استفاده در صنایع پتروشیمی، داروسازی و تجهیزات پیشرفته تصویربرداری (ان ام آر) و ماده استراتژیک «دی‌اتیل هگزیل فسفریک اسید» (D2EHPA) به عنوان استخراج‌کننده فلزات ارزشمند نظیر اورانیوم، نیکل و کبالت نیز پرده‌برداری شد.
پزشکیان: هرگز به دنبال ساخت بمب اتم نبوده و نیستیم
رئیس‌جمهور در این مراسم در سخنانی با اشاره به اتفاق‌های پیرامون پرونده هسته‌ای و مذاکرات با دولت آمریکا گفت: ما صلح و امنیت می‌خواهیم و اهل گفتوگو هستیم اما با عزت و سربلندی از دستاوردهای خودمان کوتاه نخواهیم آمد و معامله نخواهیم کرد. مسعود پزشکیان با تأکید بر اینکه ما به دنبال بمب اتم نبوده و نیستیم، تصریح کرد: کسی بالاتر از رهبر معظم انقلاب در کشور ما وجود ندارد و ایشان به طور رسمی اعلام کرده‌اند ما بمب اتم نداریم. می‌توانید هزار بار راستی‌آزمایی کنید که ما بمب اتم نداریم اما به علم هسته‌ای و انرژی هسته‌ای نیاز داریم، هرگز دیگران نیاز ما را رفع نخواهند کرد.
پزشکیان با اشاره به فعالیت‌های دشمنان که ایران را منشأ ناآرامی در منطقه می‌خوانند، بیان کرد: ما در حال نابودی شهرها و ترور هستیم؟ آیا ما هواپیماهای بمب‌افکن را در منطقه مستقر می‌کنیم؟ آیا ما همچنان کشورهای منطقه را تجهیز می‌کنیم و به جان هم می‌اندازیم تا منابع و تجهیزات خودمان را به فروش برسانیم؟ این‌هایی که ادعای تمدن، امنیت و صلح دارند دنیا و منطقه را به جنگ و خون‌ریزی می‌کشانند.
در مسیر تحقق اقتصاد هسته‌ای
رئیس سازمان انرژی اتمی نیز در این مراسم با اشاره به پیشرفت‌های هسته‌ای گفت: امروز وارد فاز سوم توسعه صنعت هسته‌ای می‌شویم که فازی طلایی، قدرت‌ساز و اقتدارآفرین است. «محمد اسلامی» با بیان اینکه در سه سال گذشته و به شکرانه لطف الهی، این سازمان به طور دائم هر سال حدود ۱۵۰ دستاورد فناوری و صنعتی بدست آورده است، افزود: نکته‌ای که برای ما بسیار مهم است، حرکت سازمان بر اساس برنامه‌محوری و در مسیر تحقق اهداف و سیاست‌هایی است که در کشور تعیین و ابلاغ می‌شود. سازمان باید تلاش کند با تحقق اقتصاد هسته‌ای، زنجیره‌ای از ارزش را فعال کند که بار اضافی بر دوش کشور نباشد و به اقتصاد ملی نیز کمک کند. این رویکرد موجب فرصت‌آفرینی برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی شده است.
رئیس سازمان انرژی اتمی خاطرنشان کرد: امروز در راستای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری، ما در سه بخش فعالیت‌های انحصاری یا مقدماتی کار را دنبال کرده‌ایم؛ مسیر اول به سرمایه‌گذاری در حوزه بهداشت و درمان مرتبط می‌شود که به تولید رادیودارو اختصاص دارد. ما در حال حاضر ۶۸ دارو توزیع می‌کنیم که ۲۰ رادیودارو در فاز آزمون‌های بالینی داریم و سه مورد از آن‌ها هم اکنون به مرحله بعدی رسیده و امروز رونمایی می‌شود. اسلامی ادامه داد: همچنین پروژه مرکز تتراک که به تولید و توسعه رادیودارو اختصاص دارد به زودی تکمیل خواهد شد؛ به طوری که ظرفیت تولید ما پنج تا هفت برابر افزایش می‌یابد و ما به یک قطب جهانی در این زمینه تبدیل خواهیم شد.
معاون رئیس جمهور در ادامه گفت: بخش دوم از فعالیت‌های ما به امنیت غذایی و بهره‌وری مرتبط می‌شود. استفاده از پرتوها در این راستا کمک خواهد کرد تا ۱۳۰ میلیون تن محصول کشاورزی که در کشور تولید می‌شود مسیر سلامتی را تا عرصه نهایی طی کند و از ضایع شدن زودهنگام آن‌ها جلوگیری کنیم و بهره‌وری آن را افزایش دهیم.
اسلامی: امروز وارد فاز سوم توسعه صنعت هسته‌ای می‌شویم
وی بیان کرد: محور سوم فعالیت ما در زمینه استراتژی شامل دو فاز است که یک فاز ورود به صنعت هسته‌ای و دیگری ایجاد ظرفیت برای غنی‌سازی است. امروز ما نوزدهمین سال غنی‌سازی را جشن می‌گیریم و بحمدالله از مرحله تحقیقات و صنعتی شدن عبور کرده‌ایم و به یک سطح پایدار در بحث ماشین‌سازی و زیرساخت‌های غنی‌سازی دست یافته‌ایم. رئیس سازمان انرژی اتمی در ادامه افزود: فاز دوم قدرت طراحی و ساخت رآکتور تحقیقاتی و طراحی و تولید سوخت است. ما در حال حاضر وارد این مرحله شده‌ایم و امروز به صورت رسمی ورود به فاز سوم را اعلام می‌کنیم. اسلامی خاطرنشان کرد: امروز با اذن پروردگار وارد فاز سوم توسعه صنعت هسته‌ای خواهیم شد که البته این فعالیت‌ها را از حدود یک دهه پیش شروع کردیم، ولی امروز وارد فاز صنعتی می‌شویم و فاز سوم ما فاز طلایی و اصلی قدرت‌زا و اقتدارآفرین برای کشور است که به آن ورود پیدا کردیم.
معاون رئیس جمهور خاطرنشان کرد: در طول دو سال گذشته با مشارکت بخش خصوصی دارای اهلیت و توان مالی کافی، حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان در حوزه معدن سرمایه‌گذاری انجام شده است. همچنین طی سه سال آینده، ۲۰۰ هزار میلیارد تومان دیگر توسط همین گروه‌ها که شامل حدود ۱۵ شرکت معتبر در عرصه‌های صنعتی و معدنی هستند، سرمایه‌گذاری خواهد شد. اسلامی خاطرنشان کرد: در پرتو این سرمایه‌گذاری‌ها، فراوری مواد معدنی و عناصر همراه با مواد پرتوزا نیز در دستور کار قرار گرفته و ما فعالیت‌های مرتبط با تولید کیک زرد را نیز در همان مناطق توسعه خواهیم داد به نحوی که بتوانیم سوخت مورد نیاز برای رآکتورهای تحقیقاتی و نیز رآکتورهای قدرت کاملاً ایرانی را تأمین کنیم. امروز ما به مرحله صنعتی شدن این مسیر پا گذاشته‌ایم.
فناوری هسته‌ای در خدمت خودکفایی کشور
روز فناوری هسته‌ای که به عنوان نماد استقلال و خودکفایی کشور در عرصه هسته‌ای به حساب می‌آید از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و سیاست‌های سلطه‌طلبانه کشورهای انحصارگر دانش هسته‌ای را به چالش می‌کشد.
در همین راستا فریدون عباسی، رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی هم در گفتوگو با قدس درباره دستاوردها و پیشرفت‌های کشور در حوزه هسته‌ای معتقد است: کشور در حوزه غنی‌سازی و تولید سوخت تقریباً در تمامی مراحل اعم از اکتشاف، استخراج، تولید کیک زرد و انواع مواد هسته‌ای به خودکفایی رسیده و ما اکنون می‌توانیم انواع سوخت‌های رآکتورهای هسته‌ای را تولید کنیم و جزو معدود کشورهای تولیدکننده انواع مختلف سوخت هستیم. در عرصه کاربرد پرتوها در زندگی مردم هم اقدام‌های خوبی صورت گرفته و کشور در به کارگیری کاربردهای هسته‌ای در زمینه‌های مختلف پزشکی، کشاورزی و صنعتی در حال فعالیت است. در همین راستا، سال 90 معاونتی ایجاد شده که در نتیجه آن وزن و اهمیت کاربرد پرتوها در انرژی اتمی جدی‌تر پیگیری می‌شود.
رئیس کمیسیون انرژی مجلس افزود: با وجود موانع و تحریم‌هایی که توسط دشمنان ایجاد شده، کشورمان رشد معقولی در حوزه‌های مختلف هسته‌ای داشته و توانسته این موانع را با اتکا به استعدادهای داخلی پشت سر بگذارد. برای تولید حداقل 30 هزار مگاوات برق هسته‌ای نیز ما ابتدا باید ساختارهایی که نیاز است رآکتورها در آن قرار بگیرد را مشخص کنیم. البته از حدود 14سال پیش مطالعات لازم در این باره صورت گرفته و خاستگاه‌های مناسب هم مشخص شده تا همزمان با فعالیت‌ها در بوشهر و دارخوین خوزستان، نقاط مناسب دیگری هم برای ساخت مجموعه رآکتوری شناسایی شده و کارهای اجرایی در حال پیگیری است. متأسفانه تنها مشکل اولیه که در این باره وجود دارد، کمبود منابع مالی است. باید درآمدهای کشور افزایش یابد تا تولیدات بالا رفته و شرایط هسته‌ای کشور بهتر شود.
اهمیت جایگاه ایران در میان 15 کشور عضو باشگاه هسته‌ای
از سوی دیگر حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل بین‌الملل نیز در گفتوگو با قدس بیان کرد: کشوری که توانسته فناوری هسته‌ای را بومی کند، بدون شک جایگاه تعریف شده و پرنفوذی در صحنه روابط بین‌الملل دارد. بدین ترتیب باید گفت کشورهای عضو باشگاه هسته‌ای حدوداً 15کشور هستند که این فناوری را در اختیار دارند و از میان اعضای باشگاه هسته‌ای هم حدود هفت یا هشت کشور هستند که از توانایی و قابلیت چرخه کامل هسته‌ای برخوردارند. این بدان معناست که می‌توانند از مرحله سنگ اورانیوم تا غنی‌سازی و استفاده از پسماند و بازفراوری آن فعالیت داشته باشند. ایران جزو همین معدود کشورهایی است که توانسته صنعت هسته‌ای را عملیاتی و بومی کند. در نتیجه همین موضوع موجب شده از منظر سیاسی میزان تأثیرگذاری کشور در معادلات مختلف بالا برود. از سوی دیگر، چون در مرحله‌ای قرار دارد که اگر اراده کند می‌تواند کابردهای مختلفی از صنعت هسته‌ای داشته باشد، بنابراین امکان و فرصت تثبیت بازدارندگی از این جنبه هم برای کشورمان فراهم است.
فناوری برای زندگی
با توجه به موارد گفته شده باید اذعان کرد اگر روزگاری تنها شاخص صنعت هسته‌ای، غنی‌سازی اورانیوم بود، امروز فناوری هسته‌ای در ایران به حوزه‌هایی وارد شده که مستقیماً روی زندگی مردم اثر می‌گذارد. تحقق چنین امری البته مطالبه صریح رهبر معظم انقلاب است. حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای 20 خرداد دو سال پیش، پس از بازدید 1/5 ساعته از نمایشگاه دستاوردهای هسته‌ای در عرصه‌های کشاورزی، پزشکی و سلامت، صنعت، محیط زیست، آب و ساخت نیروگاه؛ این صنعت «آبروبخش» را کلید پیشرفت ایران در بخش‌های مختلف خواندند و خواستار ملموس شدن تأثیر پیشرفت‌های هسته‌ای بر زندگی مردم شدند.
مسیر تقریباً 20ساله طی شده در حوزه صنعت هسته‌ای هم البته گواه برنامه‌ریزی برای نمود فعالیت‌ها بر زندگی جاری مردم است. تولید رادیوایزوتوپ‌ها برای درمان سرطان، پرتوگیری مواد غذایی برای سلامت مصرف‌کننده، کمک به مدیریت منابع آب با استفاده از فناوری‌های نوین هسته‌ای، فناوری پلاسما، لیزر و فناوری‌های کوانتومی و شتاب‌دهنده‌های صنعتی، نشان از یک بلوغ تمدنی و راهبردی در سیاست‌گذاری هسته‌ای ایران دارد.
این در حالی است که دستاوردهای کشور در حوزه فناوری هسته‌ای در دو سه سال اخیر رشد شتابانی به خود گرفته است که آثار آن را می‌توان در عرصه‌های مختلف از جمله تولید بیش از 20 رادیودارو برای درمان سرطان و بیماری‌های خاص مشاهده کرد. بر همین اساس محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی نیز سه روز پیش در اظهارنظری درباره عملکرد سازمان انرژی اتمی در سال 1403 بیان کرد: «در حوزه کوانتوم، سازمان انرژی اتمی ایران توانست با توجه به تسلطی که بر این فناوری دارد، به دستاوردهای چشمگیری در بخش ارتباطات، رمزنگاری، کامپیوتر و حسگر‌ها برسد. همچنین در حوزه گداخت که منبع نوین انرژی در جهان محسوب می‌شود و بسیاری از کشورها در این زمینه در حال رقابت هستند صنعت هسته‌ای ایران توانست حرکت خود را استمرار بخشد و به شکل نتیجه‌گرا حرکت کند». صنعت هسته‌ای ایران در دو دهه گذشته نه تنها توانست چرخه سوخت را به صورت کامل بومی‌سازی کند، بلکه عملاً با تمرکز بر گسترش کاربردهای صلح‌آمیز، از یک توان دفاعی به یک ابزار توسعه‌ای بدل شد. این‌ها دستاوردهایی هستند که نه در سکوت، بلکه در سایه شدیدترین فشارهای سیاسی، تحریم‌های بانکی و حتی ترورهای هدفمند نخبگان علمی حاصل شده‌اند. این اتفاق صرفاً ابزار توسعه داخلی نیستند، بلکه بخشی از سرمایه نرم جمهوری اسلامی است که قدرت چانه‌زنی در عرصه‌های بین‌المللی را افزایش داده و ایران را به‌عنوان یک بازیگر مؤثر علمی در جهان معرفی کرده و نگرانی دشمن در همین‌باره است. همین واقعیت است که ایالات متحده را برای جلوگیری از پیشرفت‌های صنعتی ایران به تکاپو واداشته و در آخرین مورد روز گذشته و همزمان با روز ملی فناوری هسته ای جمهوری اسلامی نیز وزارت خزانه‌داری آمریکا، ۵ شرکت مرتبط با سازمان انرژی اتمی و شرکت فناوری سانتریفیوژی ایران را در فهرست تحریم قرار داد.
خبرنگار: خالدی - افرازه