چند روز قبل، تصویر عجیبی در فضای مجازی دست به دست شد که بیشتر ایرانی ها را حیرت زده کرد. تصویر مجسمه ای از ابوعلی سینا، حکیم و فیلسوف بزرگ ایرانی در یکی از بیمارستان های زیرمجموعه دانشگاهی در ترکیه که به عنوانِ یک حکیم ترک زبان معرفی شده بود! این تصویر که بوعلی سینا را حکیم، دانشمند، فیلسوف و شاعر ترکیه ای معرفی می کرد، در حالی در شبکه های مجازی دست به دست می شود که بررسی ها نشان می دهد از وقوع چنین رخدادی در شهر آنکارا و کشور ترکیه، سال ها می گذرد و حالا به مدد فضای مجازی است که مردم و مسئولان ایران در جریان آن قرار گرفته اند.

هرچند حدود پنج سال قبل هم، شبکه «تی آر تی» ترکیه در برنامه ای تحت عنوان «شخصیت های ماندگار ترک در تاریخ» ابوریحان بیرونی، فارابی و ابن سینا را زاده آن کشور و از مشاهیر ترکیه معرفی کرد. جالب این که علاوه بر ترکیه، کشور ازبکستان هم ابن سینا را ازبک می خواند و چندی قبل، شبکه انگلیسی بی بی سی نیز در یکی از برنامه هایش، از عنوان «دانشمند عرب» برای ابن سینا استفاده کرد. این ها همه در حالی است که مرور زندگی نامه این دانشمند بزرگ ایرانی، ثابت می کند او به گواه تاریخ، هیچ ارتباطی به این کشورها ندارد.

حکیم ابوعلی سینا در سال ۹۸۰ میلادی در بخارا متولد شد و پدرش از صاحب منصبان حکومت سامانیان بود که البته اصالتی بخارایی نداشت و زاده شهر بلخ بود. هر دو شهر بخارا و بلخ در آن تاریخ، جزو قلمرو جغرافیایی ایران و در هر دو، زبان فارسی فراگیر بود و به همین دلیل نمی توان ایرانی و فارسی زبان بودن ابن سینا را انکار کرد. اگرچه او بیش از ۴۵۰ کتاب نوشته که بیشتر آن ها به زبان عربی است، اما بیش از ۳۰ کتاب هم به زبان فارسی دارد و دلیل نوشتن بیشتر کتاب هایش به زبان عربی، حاکم بودن این زبان در قلمروهای اسلامیِ آن زمان بوده است.

اکنون و با همه اسناد تاریخی روشنی که نشان می دهد این دانشمند بزرگ، ایرانی تبار و فارسی زبان بوده، اقدام ترک ها در نصب چنین مجسمه ای بسیار عجیب است و ماجرا وقتی مهم تر می شود که بدانیم ترکیه، یکی از مدعیان جدی مالکیتِ ابوعلی سینا به عنوان یکی از میراث های معنوی و ناملموس این کشور و پیگیر ثبت این چهره به نامِ ترکیه، در فهرست جهانیِ یونسکو است.

ثبت میراث ملموس و ناملموس

سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد را به طور خلاصه «یونسکو» می نامند. یونسکو در سال ۱۹۴۵ میلادی تاسیس شد و یکی از موسسات وابسته به سازمان ملل است. این سازمان با هدف کمک به صلح و امنیت جهان تشکیل شده است. آن هم به شکلِ یک همکاری بین المللی در زمینه های آموزشی، فرهنگی و تربیتی. مفاهیمی که بر اساس منشور حقوق بشر قرار است باعث افزایش احترام به عدالت و قانون مداری شود.۱۹۵ کشور جهان از جمله ایران، عضو یونسکو هستند و مقر اصلی این سازمان در پاریس، واقع در کشور فرانسه است.

بخش میراث جهانی یونسکو، هرسال مجموعه ای از مکان های تاریخی و طبیعی یا مفاهیم معنوی را توسط کمیته ای، برمی گزیند و در فهرست میراث جهانی قرار می دهد. برخی آثار، جزو «میراث ملموس» هستند؛ مثل آثار و اماکن تاریخی یا طبیعی و برخی هم جزو «میراث ناملموس یا معنوی» مثل رسم و رسوم، هنر، آداب خاص و متفاوت و حتی چهره های تاثیرگذار تاریخی. با ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو، توجه و حمایت های جهانی به سوی اثرِ ثبت شده معطوف می شود.

آثاری که در این فهرست قرار می گیرند، بر اساس کنوانسیون حفاظت از میراث جهانی، متعلق به تمام انسان های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص محسوب می شوند و دولت ها موظف به حفظ و نگهداری این آثار هستند. بر پایه این کنوانسیون، کشورهای عضو یونسکو می توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود یا مفاهیم و چهره های معنوی سرزمین شان را نامزد ثبت به عنوان میراث جهانی کنند. حفاظت از این آثار پس از ثبت در عین باقی ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوط، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود.

این هویت ماست

بد نیست بدانید ادعای ترکیه درباره ابوعلی سینا، اتفاق استثنایی و تازه ای نیست و در یک دهه اخیر، دعواهای زیادی بر سر مالکیت برخی میراث معنوی و چهره های تاریخی، میان ایران و کشورهای دیگر درگرفته است؛ به طور ویژه از وقتی سازمان جهانی یونسکو تصمیم گرفت میراث معنوی را هم در فهرست جهانی خود قرار دهد، یعنی سال ۲۰۰۶ میلادی.

و برخی از این دعواها تا جایی پیش رفت که تعدادی از این آثار و شخصیت ها، به عنوان میراث مشترک به ثبت رسید و حتی برخی کشورها توانستند آن ها را به نام خود ثبت کنند. در ادامه، ضمن مرور فهرست وار برخی از مهم ترینِ این آثار و چهره ها، بد نیست به مسئولانِ میراث فرهنگی کشورمان یادآور شویم تک تکِ این میراث، بخش های مهمی از پازل تاریخ و ملیت ما هستند که هویت مان را شکل داده اند. ای کاش در حفظ و حراست و ثبت و نگهداری شان، دلسوزتر و پرتلاش تر باشیم.

آذر صدارت