با گذشت بيش از يك ماه از زمين لرزه كرمانشاه، فرصت خوبي است به آسيب هاي زيست محيطي اين واقعه تلخ بپردازيم؛ نگاهي ويژه به آنچه كه در منطقه رخ داده است و بسياري از آن غافل هستند. با توجه به پنداشت‌های يك فعال محيط زيستي در اين گزارش سعي داريم به‌عنوان عضوی از اهالی خانواده محیط زیست، ضرورت حضور در منطقه و بررسی موضوع را از دیدگاه اجتماعی علم اکولوژی مورد نقد تخصصي قرار دهيم تا شايد با ارائه واقعیتی از چک لیست معضل‌هاي این حوزه، رهیافتی درخور را به همراهی دیگر اعضای خانواده محیط زیست معرفی كنيم.آنچه‌كه در اين گزارش به نگارش درآمده، همه آن چيزي است كه در يك ماه گذشته شاهد آن بوده ايم.

یکشنبه، ۲۱ آبان حوالی ساعت ۲۲، زمین لرزه‌ای در مناطق کرد‌نشین ایران و عراق به مرکزیت شهر ازگله (کانون اصلی) رخ داد که نه تنها وسعت و گستردگی آن، بلکه پس لرزه‌های بعد از آن نیز هم‌اکنون منحصر بودن این حادثه را تایید می‌کند. گفته می‌شود که زمین لرزه بر اثر حرارت زیاد در داخل لایه‌های زمین و عدم تحمل حرارت پنج تا 6 هزار درجه سانتیگرادی همپوشانی اعماق پوسته زمین است. کنکاش در دلایل، موارد و همچنین چگونگی ایجاد آن، مورد بحث ما نیست و آنچه را که باید بررسی کرد، حادثه ناگواری است که تاکنون چه در این مورد و چه در موارد همگون آن، تنها وجه اشتراک عدم مدیریت راهبردی صحیح این قضایاست.

گذشت زمان، عواقب تخريب محيط زيست را نمايان كرد

در بدو اتفاق و در راستای وظایف کمیته‌های بحران، تیم‌های مقابله با بحران در ساعات اولیه صبح روز ۲۲ آبان، رهسپار منطقه شده تا با بررسی وضع موجود، نیاز سنجی‌های ممکن در ساعات اولیه، گزارش وضعیت را به اطلاع مسئولان مربوطه برسانند تا در سريع‌ترين زمان ممکن اقدام‌هاي مناسب صورت گیرد . اقدامات اولیه انجام شد و به تبع آن سایر نیروهای مردمی نیز بیش از حد توان خود حماسه‌ای از جنس همزیستی و باهم بودن را با به اشتراک گذاشتند تا به واژه اتحاد، صداقتي مثال زدني ببخشند. با گذشت زمان، وجود ضایعات، لطمه‌هاي انسانی، معضل‌هاي اقتصادی و اجتماعی قابل لمس‌تر و واقعی‌تر شدند. آنچه که می‌شد با توجه به عواقب ناگوار آن در نظر داشت، توجه به مسائل محیط زیستي بود.

مرگ، سرنوشت محتوم آبزيان

بدون شک، عوارض انسانی این رخداد بیش از هر چیز حايز اهمیت است اما این به آن معنا نیست كه به تشریح تاثیرات مخرب زلزله بر موجودات زنده به‌عنوان بخش طبیعی محیط زیست که خود می‌تواند در مناطق زلزله زده تبعات اکولوژیک برجای بگذارد، چشم‌پوشی کرد. به‌خصوص جانداران آسیب‌پذیر اکوسیستم‌های آبی که در زمان وقوع زلزله هیچ‌گونه راه فراری ندارند و مرگ سرنوشت محتوم آنان است.

افزایش آلاینده‌های آب‌های سطحی و زیرزمینی

در بخش انسانی محیط زیست نیز آلودگی‌های زیست‌محیطی همچون افزایش آلاینده‌های آب‌های سطحی و زیرزمینی، دفع غیراصولی پسماندهای ویژه صنعتی، آلودگی ناشی از زباله‌های عفونی (به‌خصوص در زمان مدیریت بحران) و مهم‌تر از همه ،خطرهاي بالقوه نخاله‌های ساختمانی که به‌طور حتم واجد پسماندهای خطرناک هستند، می‌تواند از تهدیدهاي مناطق زلزله زده به شمار آید.

توجه به ابعاد بهداشتی زندگي ساكنان

باتوجه به توضیحات عنوان شده، در حال حاضر توجه به ابعاد بهداشتی زندگي ساكنان،حرف اول را می‌زند و در صورت تداوم چنین شرایطی (عدم مدیریت صحیح) زلزله‌زدگان در مناطق زلزله‌زده در معرض یک سری خطرات بهداشتی قرار دارند. این خطرها شامل بیماری‌هایی هستند که ممکن است به صورت همه‌گیر و اپیدمیک بروز پیدا کنند.

از جمله این تهدیدها می‌توان به بیماری وبا اشاره کرد. به هر حال منطقه‌ زلزله زده، محل گذر زوار بوده و بیماری وبا به صورت تک‌گیر در این منطقه وجود داشته است. بر این اساس در حال حاضر یکی از نگرانی‌های ما، شیوع بیماری وبا در مناطق زلزله‌زده است. همچنین نگرانی دیگری که وجود دارد نگرانی از اپیدمیک شدن بیماری هپاتیت E است که در صورت عدم رعایت ملاحظات بهداشتی و عدم کنترل بالا آمدن سطح آب‌ها به دلیل بارندگی، هپاتیت E یکی از تهدیدهایی خواهد بود که می‌تواند در این منطقه دامن‌گیر مردم شود.

از طرفی دیگر عفونت‌های روده‌ای (عدم وجود مکانی مناسب براي تخلیه مواد زاید انسانی) نیز یکی از تهدیدهای بهداشتی در مناطق زلزله‌زده محسوب می‌شود. نبايد فراموش كرد كه اگر سرویس‌های بهداشتی به درستی لحاظ شود، می‌توان از عفونت‌های روده‌ای، بیماری حصبه و... نیز جلوگیری كرد.امري كه همچنان با مشكل مواجه است و ساكنان با كبود فضاي اينچنيني دست و پنجه نرم مي‌كنند.

در ادامه نیز با شدت یافتن سرما در این فصل که فصل شیوع آنفلوآنزاست،بايد اشاره كرد زيرا سلامت زلزله‌زدگان تحت تاثیر آن قرار دارد. در عین حال بیماری‌های پوستی نظیر شپش و بیماری گال نیز می‌تواند بر سلامت زلزله‌زدگان اثر منفی بگذارد و اگر ما به طور مناسبی برای پیشگیری از این تهدیدات برنامه‌ریزی نکنیم، ممکن است دامنگیرمان شود.

ايجاد چادر ها روي مخروبه‌ها ،كار امداد رساني را سخت كرد

البته همه این موارد جزو تهدیدهای سلامتی و بهداشتی در این منطقه محسوب می‌شود. در حال حاضر ما باید برای پیشگیری از بروز این تهدیدات، برنامه‌ریزی کنیم و شاید مهم‌ترین اقدامی که باید در این زمینه انجام شود، ساماندهی و اسکان زلزله‌زدگان است. در حال حاضر در مناطق زلزله‌زده می‌بینیم که مردم آسیب دیده چادر‌های‌شان را روی خرابه‌های خانه‌ها و یا نزدیک به آن‌ها برپا کرده‌اند و این موضوع حالتی نامنظم ایجاد کرده و دسترسی به چادر‌ها به‌گونه‌ای بوده که امکان ارائه خدمات به طور مناسب، امکان جمع‌آوری زباله‌ها و... را با مشکلاتی مواجه كرده است.

بنابراین یکی از مهم‌ترین اقداماتی که باید برای پیشگیری از بروز تهدیدات بهداشتی انجام دهیم، بازنگری در زمینه اسکان زلزله‌زدگان است. به این‌صورت که مردم زلزله‌زده باید در یک محل صاف اسکان داده شوند که در معرض آبگرفتگی ناشی از باران نباشند و چادر‌ها به صورت منظم برپا شود؛ به ‌گونه‌اي‌که بتوان به خوبی به آن‌ها خدمت ارائه داد. همچنین چادرهای محل ارائه خدمات، چادر جمع‌آوری زباله و چادر محل نگهداری پتو، البسه و مواد غذایی باید به صورت مشخص و جدا از هم قرار گیرند.بي نظمي در ارائه خدمات ناشي از اين نوع خلأها بوده‌است.

براي رفع همه اين ايرادها، سازمان هاي مردم نهاد فعال در بحش محيط زيست به كمك آمدند و

با توجه به حضور تعداد بسياري از سازمان‌هاي مردم نهاد در منطقه، درمرحله اول با حضور جمعیتی بیش از ۳۰۰ نفر در جمعه، سوم آذر با آموزش چهره به چهره به همراه تیم‌های مختلف مددکاری و تیم پزشکی در مناطق روستایی دشت ذهاب (زهاو) براي ساماندهي كمك ها وارد عمل شدند. تداوم چنين حضور هاي برنامه‌ريزي شده و هدفمندي مي‌تواند از اثرهاي منفي زيست محيطي حوادث در بلاياي طبيعي بكاهد ؛ به خصوص اكنون كه در مرحله سخت پس از زلزله قرار داريم و بازماندگان حادثه مجبور به ادامه زندگي در منطقه اي هستند كه شايد تا مدت ها با مشكلات زيست محيطي درگير خواهد بود.