خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها: تصور کنید روزی نقاشی‌های صفوی و عکس‌های قاجاری از مجالس باشکوه تعزیه شاه‌طهماسب و تکیه دولت تهران دوباره جان بگیرند آن‌هم با همان سنت، شعر، میدانگاه و طراحی صحنه و دستگاه‌های آوازی تا مجلس تاریخی تعزیه در حصارخروان قزوین به ذهن مجسم شود با این تفاوت که این بار خبری از شاه و ارکستر فرانسوی حاشیه میدانگاه تعزیه نیست.
روستای حصار خروان در حاشیه اتوبان قزوین، تهران حدفاصل نیروگاه شهید رجایی و شهر محمدیه قرار دارد و حسینیه محل اجرای تعزیه نیز درست در میانه این روستا واقع است.
تعزیه سنتی روستای حصارخروان قزوین یکی از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین مجالس تعزیه ایران و به‌طورکلی حوزه کشورهایی است که تعزیه در آن‌ها رواج دارد و این میراث گران‌قدر امروز به همان سبک و سیاق با کمترین تغییرات محتوایی سالانه برای هزاران نفر از علاقه‌مندان هنر و فرهنگ شیعی ایران درحسینه این روستا اجرا می‌شود.
به‌گونه‌ای که هرسال در ایام محرم مشتاقان تعزیه از شهرها و استان‌های هم‌جوار برای مشاهده مراسم تاریخی و مذهبی تعزیه، مشتاقانه خود را به این منطقه می‌رسانند تا به یاد مظلومیت سالار شهیدان در سوگ بنشینند و خاطرات آن نهضت را تجسم کنند.
قزوین، مهد تعزیه ایران
تعزیه به هنری نمایشی و آیینی در بازسازی زندگی و شهادت شخصیت‌های دینی (عموماً اهل‌بیت و امام سوم شیعیان) اطلاق می‌شود که در تشریح سرچشمه‌های آن روایت‌های متنوعی از داستان اسطوره‌ای سوگ سیاوش تا علاقه پادشاهان صفوی برای تجسم حادثه کربلا مطرح‌شده است بااین‌حال گذشته از این روایت‌های متکثر و متنوع حیطه جغرافیایی قزوین به همراه شهرستان‌های این استان در طول تاریخ همواره یکی از مهم‌ترین و غنی‌ترین مهدهای تعزیه ایران بوده است.
تا جایی که بسیاری از اساتید درجه‌یک آواز قزوین و ایران از تعزیه‌خوانان به نام این گستره جغرافیایی بوده‌اند چنانکه مرحوم اقبال آذر استاد مسلم آواز ایرانی و موسیقی سنتی و جناب قزوینی از دیگر اساتید آواز ازجمله این تعزیه‌خوانان بود.
دراین‌بین تعزیه‌های شهرستان بوئین‌زهرا، تاکستان، البرز و قزوین با برخورداری از نسخه‌هایی اصیل، تسلط تعزیه‌خوانان و بانیان آن بر اجرای این هنرنمایشی و آیینی متمایزتر از سایر نواحی این استان و کشور هستند.
تعزیه در قزوین از روزگاران قدیم به دو زبان ترکی آذری و فارسی اجرا می‌شود چنانکه بسیاری از نسخه‌های تعزیه که به این زبان نگاشته شده‌اند از قدمت‌های چندین قرنی برخوردارند و از سویی نیز تعزیه این استان دارای برخی ویژگی‌های اختصاصی در نوع روایت مصائب کربلا، اجرای نقش‌ها و سایر مورد سبکی است.
بر همین اساس تعزیه روستای حصار خروان قزوین در میان تمام اجراهای تعزیه در مهد این هنر آیینی و مذهبی، موقعیت منحصربه‌فردی دارد تا جایی که این روستا در روزهای دهه اول محرم میزبان جمع کثیری از علاقه‌مندان این هنر آیینی و عزاداران حسینی است که از شهرها و استان‌های دور و نزدیک خود را به حصار رسانده‌اند.
روستایی که صادرکننده فرهنگ تعزیه به سراسر ایران است
دقیقاً مشخص نیست که اجرای تعزیه از چه زمانی در روستای حصار آغازشده است بااین‌حال مطابق با روایت‌های شفاهی کهن‌سالان روستا، باید پیشینه این هنرنمایشی را در حصار دست‌کم به ۵ قرن پیش رساند. زمانی که روستای حصار در جوار و هماهنگ با پایتخت قلمرو وسیع حکومت صفوی یعنی شهر قزوین یکی از شکوهمندترین دوره‌های هنر و تمدن اسلامی را تجربه می‌کرد. بر همین اساس حصار نیز از میان هنرهای اسلامی که در پایتخت صفویه شکوفا می‌شد میراث دار هنرنمایشی شیعه یعنی تعزیه یا شبیه‌خوانی شد.
بعدها از عصر صفویه تا روزگار معاصر ما روستای حصار همواره مهد پرورش بهترین تعزیه‌خوانان ایران بوده است به‌گونه‌ای که عصری و دوره‌ای نیست که طی آن استادی از اساتید مسلم تعزیه‌خوانی از این روستا و یا مناطق هم‌جوار آن‌که بیش از هرجایی متأثر از حصار بوده‌اند برنخواسته باشد.
همچنین نوع ساخت حسینیه‌ای که محل اجرای این تعزیه است مشابهت بسیار زیادی به تکیه دولت تهران در زمان قاجار دارد چنانکه می‌توان با تعبیه میدان گاه، سکوهای حضار، ساخت طبقه بالای سراسر که مخصوص خانم‌ها بوده است و سایر المان‌هایی ازاین‌دست این حسینیه را با تشابه خیره‌کننده به تکیه دولت نوعی مکان تخصصی اجرای تعزیه قلمداد کرد.
از دیگر نکاتی که در رابطه بافرهنگ تعزیه این روستا وجود دارد این است که حصار علاوه بر برپایی یکی از باشکوه‌ترین مجالس تعزیه، باتربیت تعزیه‌خوان‌های مسلط بر آواز، نسخه و اجرا یکی از مراکز صدور فرهنگ تعزیه به اقصا نقاط ایران بوده است به‌گونه‌ای که بسیاری از تعزیه‌خوان‌های حصاری بعدها خود بانیان تعزیه در دیگر نقاط کشور به‌ویژه قزوین، تهران، کرج و اراک شدند.
تعزیه‌خوان‌های حصار از بهترین‌های کشور هستند
رمضان علی تقی زاده امام‌خوان تعزیه حصار در مورد خصوصیات تعزیه حصار به خبرنگار مهر می‌گوید: قدمت و اصالت تعزیه حصار یکی از بارزترین ویژگی‌های این مراسم آیینی در این مکان است.
وی ادامه می‌دهد:یکی دیگر از ویژگی‌های ممتاز تعزیه حصار مکان اجرای تعزیه است که از دهه‌های پیش مخصوص اجرای این هنرنمایشی، آیینی و متناسب با نیازها و از آن مهم‌تر مفاهیم آن طراحی و ساخته‌شده است.
تقی زاده همچنین در رابطه با بانیان این مراسم می‌گوید: یکی دیگر از ویژگی‌های تعزیه حصار در این است که این مراسم بانی مشخصی دارد و موجبی شده مراسم از نظم و ترتیب مثال‌زدنی برخوردار باشد.
امام‌خوان تعزیه حصار در رابطه باکیفیت فنی بازیگران این نمایش آیینی و هنری اظهار می‌دارد: غالب تعزیه‌خوان‌هایی که در این مجلس حضور دارند از بهترین تعزیه‌خوان‌های کشور هستند و تسلط کاملی بر اجرای خود در ابعاد مختلف موسیقایی و حرکات بدنی دارند.
تعزیه حصار پس از تعزیه خوانسار دومین تعزیه مطرح کشور
علاءالدین قاسمی از بنام‌ترین تعزیه‌خوانان کشور و دیگر امام‌خوان تعزیه حصار نیز در رابطه با ویژگی‌های اختصاصی تعزیه این مکان به خبرنگار مهر می‌گوید: این تعزیه طی سالیان متمادی برگزاری و ریشه دوانیدن فرهنگ تعزیه در میان مردم به یکی از کانون‌های اصلی تعزیه ایران تبدیل‌شده است.
وی در رابطه با جایگاه تعزیه حصار در میان تعزیه‌هایی که سالانه در سراسر ایران برگزار می‌شود می‌گوید: می‌توان گفت تعزیه حصار پس از تعزیه خوانسار که بزرگ‌ترین کانون تعزیه ایران است دومین تعزیه بزرگ و مطرح ایران محسوب می‌شود.
قاسمی با اشاره به نقش این روستا در احیای فرهنگ تعزیه بیان کرد: تعزیه حصار می‌تواند به‌عنوان دومین مرکز تعزیه ایران پایگاه خوبی برای منطقه باشد و سایر نقاط نیز از آن الگو بگیرند و تعزیه را به سبک قزوین زیبا و اصیل اجرا کنند البته باید در این مسیر همه شرایط به نحو مطلوبی فراهم باشد.
توجه افراطی به خوشنویسی، تعزیه حصار و ارداق را به محاق کشانده است
سید ابراهیم ابو ترابی از تعزیه‌خوانان پیشکسوتان استان قزوین در هنرنمایشی شیعه معتقد است که مسئولان قزوین آن‌گونه که بایدوشاید به تعزیه استان به‌ویژه در دو منطقه حصار و ارداق توجه ندارند و همه فرهنگ قزوین را تنها منحصر در فرهنگ اهالی دو یا سه محله قزوین کرده‌اند و سایر فرهنگ‌های اصلی و غنی قزوین را نمی‌خواهند ببینند.
وی می‌گوید: شکوه و عظمت تعزیه حصار و یا تعزیه ارداق هیچ ارتباطی به حمایت مسئولان ندارد و این تعزیه توسط بانیان آن یعنی خاندان سادات تقوی و مردم حصار شکل‌گرفته و بانظم و زیبایی هر چه تمام‌تر اداره می‌شود و دراین‌بین مسئولین فرهنگی قزوین کمترین نقشی در این شکوه ندارند و از مردم در تولید و عرضه فرهنگ عاشورایی جامانده‌اند.
وی با اشاره به این موضوع که توجه افراطی به خوشنویسی، تعزیه حصار و ارداق را به محاق کشانده است، بیان می‌دارد: تعزیه قزوین کم از خوشنویسی نیست و چه‌بسا که بالاتر از آن‌هم باشد چراکه تعزیه جامع چندین هنر و چندین مهارت ازجمله تسلط کامل بر تعداد زیادی از گوشه‌ها و دستگاه‌های آوازی ایران، بازیگری بسیار دشوار تئاتری و آیینی، طراحی صحنه و لباس و البته روانشناسی مخاطب است.
در حال حاضر برای برگزاری دوسالانه‌های خوشنویسی هزینه‌های میلیونی شده درحالی‌که خوشنویسی قلم، دوات و کاغذ است اما وقتی تعزیه در چند مورد خلاصه می‌شود تعزیه حصار هم ضعیف و بی‌رمق خواهد شد.
ضمن اینکه عرضه این هنر به مردم نیز هزینه سنگین و انرژی بسیاری را می‌طلبد بنابراین مسئولان فرهنگی استان باید ضمن حمایت از خوشنویسی از حمایت‌های افراطی و اغراق‌شده از آن بپرهیزند و باقی هنرهای سنتی و آیینی قزوین را نیز در متن حمایت‌های هنری که وظیفه ذاتی آن‌هاست وارد سازند.
مرکز حمایت و پژوهش تعزیه در اداره ارشاد قزوین تشکیل شود
فرهاد اسماعیل‌پور کارشناس پژوهش هنر و هنرهای آیینی وزارت فرهنگ و ارشاد در رابطه با ضرورت حمایت و معرفی تعزیه حصار به‌کل ایران می‌گوید: با توجه به پیشینه بسیار غنی استان‌هایی چون اراک، اصفهان و به‌ویژه قزوین در برخورداری از غنای فرهنگ ناب تعزیه باید بیش‌ازپیش به این استان‌ها توجه شود و در معرفی تعزیه نیز باید به‌مثابه میراثی گران‌بها که در طول قرن‌ها از پدران ما به ارث رسیده است در این استان‌ها به‌صورت جدی مورد ملاقه، پژوهش و حمایت قرار بگیرد.
وی افزود: جای تأسف دارد که نسل آینده قزوین و کشور را از مشاهده تعزیه حصار و ارداق محروم کنیم و این مسئله تا حد بسیار زیادی به خود ما بستگی دارد.
اسماعیل‌پور ادامه می‌دهد: در اولین گام می‌توان تمامی نسخه‌های فارسی و ترکی تعزیه قزوین را جمع‌آوری و به‌صورت مدون چاپ کرد پس‌ازآن از تمامی مجالس تعزیه قزوین به‌ویژه ارداق و حصار فیلم تهیه کرد البته می‌توان در گام‌های بعدی از تعزیه‌خوانان حمایت‌های مالی و بیمه‌ای به عمل آورد و کاری کرد تا بهترین تعزیه‌خوان‌های ایران پس از اعلام فراخوان برای علاقه‌مندان این هنر در قزوین دوره‌های تجربی و آموزشی برپا دارند.
تعزیه قزوین بر اساس الگوی حصار احیا شود
متأسفانه طی سالیان اخیر در مراسم دهه اول محرم به‌ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا معضلات متعدد و جدی را در نحوه برخورد برخی با عزای امام حسین (ع) شاهدیم و تبدیل‌شدن عزای عاشورایی به خودنمایی‌ها، غلبه تماشاچیان بر سینه‌زنان، ظهور حرکات ناهنجار و خارج از عرف و سایر مواردی ازاین‌دست از جدی‌ترین موارد تهدیدکننده فرهنگ عاشورا در شهر قزوین است.
این انحرافات در شرایطی عزای حسینی را تهدید می‌کند که فرهنگ عزاداری محرم تا دهه‌های پیشین در شهر قزوین با تنوع و اصالت بسیار زیبا و موقری برگزار می‌شد که در این میان تعزیه قزوین باسابقه چندین قرنی یکی از این آیین‌های ارزشمند و اصیل عزاداری در شهر محسوب می‌شد که با ظهور موج‌های جدیدی از تهران به عزاداری‌های شهرستان‌ها، رو به افول نهاد و امروز به برگزاری در چند سالن ورزشی محدودشده است.
دراین‌بین تعزیه حصارخروان گذشته از تداوم سنتی بسیار ارزشمند و نادر در فرهنگ شیعی ایران می‌تواند الگوی بسیار مناسبی برای احیای تعزیه در شهر قزوین و استان‌های پیرامونی باشد که از این منظر نیز ارزش این آیین هنری دوچندان می‌شود.