سرویس تاریخ خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - طاهره مهری؛ کتاب از اَرتَّ تا جیرفت از راه مرهشی تالیف سید منصور سید سجادی در ۲۱۷ صفحه و ۵۲ لوحه رتگی توسط انتشارات دادکین به بهای ۸,۸۰۰,۰۰۰ ریال منتشر شد.
در مقدمه کتاب آمده که کشفیات تمدن حوزه هلیلرود که با نامهای جیرفت و کنار صندل نیز شناخته شدهاند باعث ایجاد تغییرات شگفتانگیزی در تاریخ باستانشناسی خاورمیانه شد. این کشفیات همراه با کاوشهای شهر سوخته باعث شد تا در مسایل و پرسشهای مرتبط با دوران آغاز شهرنشینی فرضیات جدیدی پیش کشیده شود و صرفنظر از اثبات یا انکار این فرضیات، نفس وجود چنین تمدنهایی در جنوب شرقی ایران خط بطلانی بر روی نظریههای باستانشناسانی که فلات ایران را تنها یک دالان ارتباطی بین شرق و غرب میانگاشتند، کشید. اهمیت این کشفیات تا جایی رسیده که بنا به گفته نخستین کاوشگر این محوطه، یوسف مجیدزاده امروزه دیگر اصطلاحاتی چون "سبک بین فرهنگی، ماورای – ایلامی یا ایلام بیرونی و خارجی" را باید به فراموشی سپرد و باید از این فرهنگ و سبک خاص با نام فرهنگ یا سبک هلیلرود / جیرفت نام برد.
تپههای کنارصندل جنوبی و شمالی نخستینبار در سده گذشته میلادی توسط اورل اشتین باستانشناس انگلیسی و سپس در دهه پنجاه شمسی توسط سید سجادی به دنیای باستانشناسی معرفی شد اما به دلیل عدم توجه مسئولان وقت باستانشناسی کشور توجهی به آنها نشد تا اینکه سیلهای سال ۱۳۷۹ هلیلرود منجر به تخریبهای وسیعی شده و با جابهجا شدن لایههای رسوبی چند هزار ساله گورهایی در عمقهایی ۳ تا ۵ متر ظاهر شدند و اشیاء بینظیری مربوط به یک تمدن ناشناخته و یا کمشناخته شده هزاره سوم پ.م. از زیر خاک بیرون آمد و غارت شد.
شدیدترین ویرانیها در ۵ محوطه گورستانی علاءالدینی، کنار صندل، ریگ انبار، محطوطآباد و نظمآباد در فواصل ۲۸ تا ۵۳ کیلومتری جیرفت اتفاق افتاده است. داستان این غارت و کوششهای بعدی دولت در دادگاههای اروپایی جهت استرداد بخشی از این اشیا برای استرداد آنها در انتشارات گوناگونی آمده است با توجه به اهمیت این یافتهها پژوهشکده باستانشناسی و پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری جهت جلوگیری از تداوم فاجعه غارت و تخریب آثار باستانی موجود در این دشت، گروهی از کارشناسان و باستانشناسان را تحت رهبری یکی از باستانشناسان ایرانی یعنی یوسف مجیدزاده مامور کاوش و پژوهش در این محوطههای باستانی کرد و این گروه به مدت ۶ فصل تا سال ۱۳۸۶ کاوش درتپه های این دشت را دنبال کرد و مجموعههایی از مقالات علمی مرتبط با این کاوشها را در در نشریات معتبر ایرانی و غیر ایرانی منتشر کردهاند. پس از وقفهای طولانی که منجر به وارد شدن صدمات جبرانناپذیری به این محوطههای دشت جیرفت شد، در سال ۱۴۰۲ مجدداً کار کاوش و پژوهش در این تپهها آغاز شد.
در سال ۱۳۸۲ یوسف مجیدزاده نخستین کتاب مرتبط با محوطههای باستانی جیرفت را با نام جیرفت کهنترین تمدن شرق و سپس نتایج فنی بدست آمده از کاوشهای علمی تپههای کنار صندل را در مقالات و کتب چندی منتشر کرد.
کتاب حاضر تنها به معرفی یافتههایی پرداخته که بعد از پایان کار کاوشهای مجیدزاده از سال ۱۳۸۷ به بعد توسط نیروهای انتظامی و یا یگان حفاظت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایران کشف و مصادره شده و در موزه های باستانشناسی جیرفت، موزه باغ هرندی کرمان و موزه منطقهای جنوب شرق ایران در زاهدان نگهداری میشوند، پرداخته است. در این کتاب پس از مقدمهای کوتاه و شرحی موجز درباره دشت جیرفت و معرفی تپههای کنار صندل شمالی، کنارصندل جنوبی و گورستان مطوط آباد مواد فرهنگی یافتههای جدید دشت جیرفت شامل اشیاء سفالی، فلزی، مرمری و کلریتی / سنگ صابونی معرفی شدهاند. در این کار شکل اشیا و سبک ساخت آنها با جزئیات آمده و سپس به شرح و تفسیر نقوش و صحنههای موجود در روی این اشیا پرداخته شده است.
نام باستانی این ایالت مناطق شرقی ایران همواره مورد بحث دانشمندان باستانشناس بوده است. جزئیاتی از این مبحث تحت عنوان ارتَّ یا مرهشی بخش دیگری از کتاب حاضر را تشکیل داده است که بر طبق نظر نویسنده این هر دو نام صحیح بوده و در حقیقت ارتَّ لقبی برای مرهشی بوده مانند عنوان دارالخلافه که لقبی برای پایتخت یا در حقیقت تهران بوده است.
آخرین بخش کتاب را مجموعهای از پیوستها با عناوین اشیاء تقلبی، گاهنگاری، بازسازی ماکت نقش برجسته و شواهد جغرافیای تاریخی دشت جیرفت تشکیل داده است. منابع و ماخذ استفاده شده نیز در دو شکل مجزای منابع تصویری و منابع مکتوب آمدهاند.
∎