به گزارش ایرنا، فرش دستباف، هنر صنعتی ریشهدار در تاریخ، فرهنگ و معیشت مردم کردستان است، هنری که زمانی بخش مهمی از اقتصاد و معیشت خانوارهای شهری و روستایی این دیار را تامین میکرد.
در این استان برخلاف بسیاری از مناطق کشور، بخش قابل توجهی از بار تولید فرش دستباف بر دوش بانوان است، زنانی که با مهارت، دقت و دانش تجربی نقوش برخواسته از طبیعت، آیین ها و زیست بوم منطقه را بر تار و پود فرش نقش می زنند.اما مشکلات بیمه ای، نبود امنیت شغلی و صرفه اقتصادی این روزها موجب شده انگیزه بانوان بافنده کاهش یابد و سهم استان از تولید فرش دستباف نسبت به گذشته کم شود.کارشناسان معتقدند عقب ماندن از بازارهای جهانی، نبود زنجیره کامل تولید، ضعف در سرمایه در گردش و پراکندگی تشکل های مرتبط از مهمترین موانع پیش روی فرش دستباف کردستان است، چالش هایی که اگر برای آنها راهکارهایی اندیشیده نشود، به حذف تدریجی بافندگان و کمرنگ شدن جایگاه این هنر صنعت در استان منجر خواهد شد.
در راستای بررسی وضعیت کنونی فرش دستباف استان، ظرفیت های تاریخی و برندهای جهانی آن و چالش های تولید و صادرات با «افشین حبیبی، رییس انجمن فرش دستباف کردستان» گفت و گویی انجام داده ایم که شرح آن در ذیل می آید.
ابتدا بفرمایید وضعیت فعلی فرش دستباف در کردستان را چگونه ارزیابی میکنید؟
حبیبی: برای بررسی وضعیت امروز فرش دستباف، باید به ریشههای تاریخی و فرهنگی آن بازگردیم، فرش ایران یک هنر-صنعت چند هزار ساله است و نمونه شاخص آن فرش پازیریک با قدمت حدود ۲ هزار و ۵۰۰ سال است که اکنون در موزه آرمیتاژ سنپترزبورگ نگهداری میشود. المانهای بهکاررفته در این فرش، از جمله نقوش تختجمشید، سربازان هخامنشی و نمادهای منطقه ایلام، نشاندهنده هویت ایرانی آن است و برخی شواهد حتی آن را به فرهنگ کُردی نزدیک میدانند، این پیشینه نشان میدهد ما صاحب یک سرمایه فرهنگی بزرگ هستیم که به درستی از آن بهرهبرداری نشده است.
به نظر شما تحریمها چه تاثیری بر جایگاه جهانی فرش ایرانی گذاشته است؟
حبیبی: از دوره ریاستجمهوری آیتالله هاشمی رفسنجانی تا امروز، صادرات فرش دستباف با محدودیتهای جدی مواجه بوده است، چندین سال این تحریمها به نوعی داخلی هم بود؛ یعنی سیاستها به شکلی پیش رفت که خودمان فرش ایرانی را از بازار جهانی حذف کردیم و در همین فاصله، کشورهایی مانند چین، هند و پاکستان با جذب استادکاران ایرانی، مطابق تغییر سبک زندگی مردم دنیا و طراحی داخلی خانهها و تولیدات خود وارد بازار جهانی کردند.
جایگاه بافندگان ایرانی در این میان چیست؟
حبیبی: بافندگان ما کارگر ساده نیستند، آنها استادکارانی هستند که هنر را نسل به نسل منتقل کردهاند، زنان و مردان بافنده ما زمانی که نقشهای وجود نداشت، از دل طبیعت اطراف خود الهام میگرفتند، نقشههایی مانند خرسک، نمادهای عروسی، شبهای زمستان و آیینهای بومی، همگی حاصل خلاقیت و زیست فرهنگی بافندگان است، در حالیکه در سایر کشورها بافندگان نیروی کار و کارگر اند ولی مشکل کشور ما اینجاست که در سالهای تحریم، از سلیقه بازار جهانی عقب ماندیم.
اشاره کردید که سلیقه مصرفکنندگان جهانی تغییر کرده، این تغییرات چه بوده است؟
حبیبی: امروز خرید فرش بیشتر توسط طراحان داخلی انجام میشود، نه مشتریان فردی؛ آنها بر اساس طراحی خانه و فضا، فرش سفارش میدهند، بنابراین تولید باید مطابق رنگ سال، سبک معماری و نیاز بازار هدف باشد. تعداد خریدهای انفرادی به شدت کاهش یافته و خریدها توسط طراحان منازل انجام می شود و اگر این تغییر در تولید و صادرات لحاظ نشود، بازار را از دست میدهیم.
نقش آموزش و حضور در نمایشگاههای بینالمللی در این مسیر چقدر مهم است؟
حبیبی: بسیار حیاتی است. آموزش تنها راه بهروز شدن است، باید در نمایشگاههای خارجی شرکت کنیم تا سلیقه مشتریان را بشناسیم. خود من ۱۶ سال پیش در نمایشگاههای آلمان و ایتالیا شرکت کردم و یاد گرفتم که رنگ سال چگونه بر تولید اثر میگذارد، امروز نخستین عامل جذب مشتری، رنگ و لعاب فرش، سپس طرح و نقشه و در مرحله بعد، رِج و پشت فرش است.
با توجه به اینکه فرش دستباف کردستان دارای برندهای جهانی ثبت شده است و حدود ۲ سال از این ثبت می گذرد بفرمایید این برندها چه جایگاهی در بازار جهانی دارند و چه ظرفیت هایی برای آینده فرش استان ایجاد کردند؟
حبیبی: بله ما در استان 2 برند جهانی ثبتشده فرش دستباف داریم؛ یکی «تکپود سنندج» و دیگری «آهنین بیجار». هر کدام از این فرش ها ویژگی های منحصر به فردی دارند، فرش تکپود سنندج از نظر کیفیت، رنگ و حتی حملونقل، با فرش تمام ابریشم قم رقابت میکند، این فرش به «مسافربر» و «آنتیک» هم معروف است و ویژگی منحصربهفرد آن این است که با گذر زمان، نهتنها مستهلک نمیشود بلکه ارزشمندتر میشود، به شرط آنکه پشم دستریس منطقه و رنگ گیاهی داشته باشد.
وضعیت زنجیره تامین فرش در استان چگونه است؟
حبیبی: زنجیره فرش یعنی از خرید پشم تا ریسندگی، رنگرزی، بافت، شستوشو، پرداخت، دارکشی و عرضه نهایی در یک مجموعه منسجم انجام شود که متاسفانه در استان این زنجیره بهصورت پراکنده و انفرادی پیش میرود،در حالی که در شهرهایی مثل تبریز این زنجیره بهطور کامل شکل گرفته است.
چرا سهم تولید فرش در استان کاهش یافته است؟
حبیبی: در کردستان، بهویژه سنندج، بیشتر بافندگان زن هستند، این موضوع بر کمیت تاثیر منفی ندارد؛ هرچند دقت بانوان بالاتر است، اما از نظر سرعت تولید تاثیرگذار است، مهمتر از آن، مشکل بیمه است، بسیاری از بانوان انگیزه خود را از دست دادهاند چون بیمه آنها برقرار نیست یا قطع شده است و همین مسئله باعث کاهش تولید شده است.
دستمزد بافندگان امروز پاسخگوی معیشت آنها هست؟
حبیبی: تا یکونیم سال پیش، دستمزد بافندگی صرفه اقتصادی داشت اما با نوسانات شدید ارزی و ریالی، امروز چیزی برای بافنده باقی نمیماند، از طرف دیگر، تولیدکننده، بافنده و فروشنده مقابل هم قرار گرفتهاند، وقتی سرمایه در گردش نباشد، خرید از بافنده انجام نمیشود و این حذف تدریجی بافنده از چرخه تولید را منجر می شود.
چه راهکاری برای حل این مشکل پیشنهاد میکنید؟
حبیبی: این حوزه نیازمند ورود جدی دولت است، فرش دستباف سرمایهگذاری زودبازده نیست و بخش خصوصی بهتنهایی وارد آن نمیشود، اگر نهادهای دولتی یا صنایع بزرگ استان درصد کوچکی از منابع خود را به این حوزه اختصاص دهند، مشکل سرمایه در گردش حل میشود؛ بنابراین باید نمایشگاههای بینالمللی دوباره فعال شوند.
آیا نگرانی بابت از بین رفتن نسل بافندگان وجود دارد؟
حبیبی: ما در انجمن تلاش کردهایم نسل جدید را جذب کنیم، آموزشگاههای عضو انجمن فعال هستند و هرجا ۱۵ تا ۲۰ نفر متقاضی باشد، کلاس آموزشی برگزار میکنیم. خوشبختانه جوانان استقبال کردهاند و این یکی از اولویتهای ماست.
مهمترین مطالبه شما از مسوولان استان چیست؟
حبیبی: پراکندگی تشکلها، موازیکاری و تصمیمهای انفرادی به این هنر صنعت ضربه زده است، باید میز فرش بهطور منظم در استان تشکیل شود، پیشکسوتان در کنار تشکلها قرار بگیرند و سیاستگذاریها بهصورت متمرکز و هدفمند انجام شود، با یک تشکل و یک نفر، زنجیره فرش شکل نمیگیرد؛ این مسیر نیازمند همراهی همه است و امیدواریم مسئولان این مسائل را مدنظر داشته باشند و افزون براین یکی از مشکلات بخش بازار فرش دستباف به نبود سرمایه در گردش تجار این حوزه بر می گردد که اگر مدیران مربوطه کمک کنند می توانیم اقدام به خرید فرش های دستباف بیشتری از بافندگان کرده و اینگونه چرخه تولید در این عرصه را حفظ کنیم.
در این استان برخلاف بسیاری از مناطق کشور، بخش قابل توجهی از بار تولید فرش دستباف بر دوش بانوان است، زنانی که با مهارت، دقت و دانش تجربی نقوش برخواسته از طبیعت، آیین ها و زیست بوم منطقه را بر تار و پود فرش نقش می زنند.اما مشکلات بیمه ای، نبود امنیت شغلی و صرفه اقتصادی این روزها موجب شده انگیزه بانوان بافنده کاهش یابد و سهم استان از تولید فرش دستباف نسبت به گذشته کم شود.کارشناسان معتقدند عقب ماندن از بازارهای جهانی، نبود زنجیره کامل تولید، ضعف در سرمایه در گردش و پراکندگی تشکل های مرتبط از مهمترین موانع پیش روی فرش دستباف کردستان است، چالش هایی که اگر برای آنها راهکارهایی اندیشیده نشود، به حذف تدریجی بافندگان و کمرنگ شدن جایگاه این هنر صنعت در استان منجر خواهد شد.
در راستای بررسی وضعیت کنونی فرش دستباف استان، ظرفیت های تاریخی و برندهای جهانی آن و چالش های تولید و صادرات با «افشین حبیبی، رییس انجمن فرش دستباف کردستان» گفت و گویی انجام داده ایم که شرح آن در ذیل می آید.
ابتدا بفرمایید وضعیت فعلی فرش دستباف در کردستان را چگونه ارزیابی میکنید؟
حبیبی: برای بررسی وضعیت امروز فرش دستباف، باید به ریشههای تاریخی و فرهنگی آن بازگردیم، فرش ایران یک هنر-صنعت چند هزار ساله است و نمونه شاخص آن فرش پازیریک با قدمت حدود ۲ هزار و ۵۰۰ سال است که اکنون در موزه آرمیتاژ سنپترزبورگ نگهداری میشود. المانهای بهکاررفته در این فرش، از جمله نقوش تختجمشید، سربازان هخامنشی و نمادهای منطقه ایلام، نشاندهنده هویت ایرانی آن است و برخی شواهد حتی آن را به فرهنگ کُردی نزدیک میدانند، این پیشینه نشان میدهد ما صاحب یک سرمایه فرهنگی بزرگ هستیم که به درستی از آن بهرهبرداری نشده است.
به نظر شما تحریمها چه تاثیری بر جایگاه جهانی فرش ایرانی گذاشته است؟
حبیبی: از دوره ریاستجمهوری آیتالله هاشمی رفسنجانی تا امروز، صادرات فرش دستباف با محدودیتهای جدی مواجه بوده است، چندین سال این تحریمها به نوعی داخلی هم بود؛ یعنی سیاستها به شکلی پیش رفت که خودمان فرش ایرانی را از بازار جهانی حذف کردیم و در همین فاصله، کشورهایی مانند چین، هند و پاکستان با جذب استادکاران ایرانی، مطابق تغییر سبک زندگی مردم دنیا و طراحی داخلی خانهها و تولیدات خود وارد بازار جهانی کردند.
جایگاه بافندگان ایرانی در این میان چیست؟
حبیبی: بافندگان ما کارگر ساده نیستند، آنها استادکارانی هستند که هنر را نسل به نسل منتقل کردهاند، زنان و مردان بافنده ما زمانی که نقشهای وجود نداشت، از دل طبیعت اطراف خود الهام میگرفتند، نقشههایی مانند خرسک، نمادهای عروسی، شبهای زمستان و آیینهای بومی، همگی حاصل خلاقیت و زیست فرهنگی بافندگان است، در حالیکه در سایر کشورها بافندگان نیروی کار و کارگر اند ولی مشکل کشور ما اینجاست که در سالهای تحریم، از سلیقه بازار جهانی عقب ماندیم.
اشاره کردید که سلیقه مصرفکنندگان جهانی تغییر کرده، این تغییرات چه بوده است؟
حبیبی: امروز خرید فرش بیشتر توسط طراحان داخلی انجام میشود، نه مشتریان فردی؛ آنها بر اساس طراحی خانه و فضا، فرش سفارش میدهند، بنابراین تولید باید مطابق رنگ سال، سبک معماری و نیاز بازار هدف باشد. تعداد خریدهای انفرادی به شدت کاهش یافته و خریدها توسط طراحان منازل انجام می شود و اگر این تغییر در تولید و صادرات لحاظ نشود، بازار را از دست میدهیم.
نقش آموزش و حضور در نمایشگاههای بینالمللی در این مسیر چقدر مهم است؟
حبیبی: بسیار حیاتی است. آموزش تنها راه بهروز شدن است، باید در نمایشگاههای خارجی شرکت کنیم تا سلیقه مشتریان را بشناسیم. خود من ۱۶ سال پیش در نمایشگاههای آلمان و ایتالیا شرکت کردم و یاد گرفتم که رنگ سال چگونه بر تولید اثر میگذارد، امروز نخستین عامل جذب مشتری، رنگ و لعاب فرش، سپس طرح و نقشه و در مرحله بعد، رِج و پشت فرش است.
با توجه به اینکه فرش دستباف کردستان دارای برندهای جهانی ثبت شده است و حدود ۲ سال از این ثبت می گذرد بفرمایید این برندها چه جایگاهی در بازار جهانی دارند و چه ظرفیت هایی برای آینده فرش استان ایجاد کردند؟
حبیبی: بله ما در استان 2 برند جهانی ثبتشده فرش دستباف داریم؛ یکی «تکپود سنندج» و دیگری «آهنین بیجار». هر کدام از این فرش ها ویژگی های منحصر به فردی دارند، فرش تکپود سنندج از نظر کیفیت، رنگ و حتی حملونقل، با فرش تمام ابریشم قم رقابت میکند، این فرش به «مسافربر» و «آنتیک» هم معروف است و ویژگی منحصربهفرد آن این است که با گذر زمان، نهتنها مستهلک نمیشود بلکه ارزشمندتر میشود، به شرط آنکه پشم دستریس منطقه و رنگ گیاهی داشته باشد.
وضعیت زنجیره تامین فرش در استان چگونه است؟
حبیبی: زنجیره فرش یعنی از خرید پشم تا ریسندگی، رنگرزی، بافت، شستوشو، پرداخت، دارکشی و عرضه نهایی در یک مجموعه منسجم انجام شود که متاسفانه در استان این زنجیره بهصورت پراکنده و انفرادی پیش میرود،در حالی که در شهرهایی مثل تبریز این زنجیره بهطور کامل شکل گرفته است.
چرا سهم تولید فرش در استان کاهش یافته است؟
حبیبی: در کردستان، بهویژه سنندج، بیشتر بافندگان زن هستند، این موضوع بر کمیت تاثیر منفی ندارد؛ هرچند دقت بانوان بالاتر است، اما از نظر سرعت تولید تاثیرگذار است، مهمتر از آن، مشکل بیمه است، بسیاری از بانوان انگیزه خود را از دست دادهاند چون بیمه آنها برقرار نیست یا قطع شده است و همین مسئله باعث کاهش تولید شده است.
دستمزد بافندگان امروز پاسخگوی معیشت آنها هست؟
حبیبی: تا یکونیم سال پیش، دستمزد بافندگی صرفه اقتصادی داشت اما با نوسانات شدید ارزی و ریالی، امروز چیزی برای بافنده باقی نمیماند، از طرف دیگر، تولیدکننده، بافنده و فروشنده مقابل هم قرار گرفتهاند، وقتی سرمایه در گردش نباشد، خرید از بافنده انجام نمیشود و این حذف تدریجی بافنده از چرخه تولید را منجر می شود.
چه راهکاری برای حل این مشکل پیشنهاد میکنید؟
حبیبی: این حوزه نیازمند ورود جدی دولت است، فرش دستباف سرمایهگذاری زودبازده نیست و بخش خصوصی بهتنهایی وارد آن نمیشود، اگر نهادهای دولتی یا صنایع بزرگ استان درصد کوچکی از منابع خود را به این حوزه اختصاص دهند، مشکل سرمایه در گردش حل میشود؛ بنابراین باید نمایشگاههای بینالمللی دوباره فعال شوند.
آیا نگرانی بابت از بین رفتن نسل بافندگان وجود دارد؟
حبیبی: ما در انجمن تلاش کردهایم نسل جدید را جذب کنیم، آموزشگاههای عضو انجمن فعال هستند و هرجا ۱۵ تا ۲۰ نفر متقاضی باشد، کلاس آموزشی برگزار میکنیم. خوشبختانه جوانان استقبال کردهاند و این یکی از اولویتهای ماست.
مهمترین مطالبه شما از مسوولان استان چیست؟
حبیبی: پراکندگی تشکلها، موازیکاری و تصمیمهای انفرادی به این هنر صنعت ضربه زده است، باید میز فرش بهطور منظم در استان تشکیل شود، پیشکسوتان در کنار تشکلها قرار بگیرند و سیاستگذاریها بهصورت متمرکز و هدفمند انجام شود، با یک تشکل و یک نفر، زنجیره فرش شکل نمیگیرد؛ این مسیر نیازمند همراهی همه است و امیدواریم مسئولان این مسائل را مدنظر داشته باشند و افزون براین یکی از مشکلات بخش بازار فرش دستباف به نبود سرمایه در گردش تجار این حوزه بر می گردد که اگر مدیران مربوطه کمک کنند می توانیم اقدام به خرید فرش های دستباف بیشتری از بافندگان کرده و اینگونه چرخه تولید در این عرصه را حفظ کنیم.