سرویس دینواندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): سوم رجب سالروز شهادت امام علینقی (ع) دهمین امام همام شیعیان جهان است که همچون پدر در سنین کودکی به امامت رسید. ایبنا بدین مناسب، بهسراغ «سیره عملی اهلبیت (ع): امام علینقی (ع)» نوشته سیدکاظم ارفع رفته که در سال ۱۳۸۵ بههمت نشر تربت: فیض کاشانی منتشر شده است. این اثر که با زبانی ساده و مستند، زندگی دهمین امام شیعیان را روایت میکند، تنها به توصیفات تاریخی اکتفا نکرده، درسهای عملی از رفتار امام (ع) در برابر حاکمان جور و حفظ میراث شیعه را برجسته میسازد.
سیدکاظم ارفع با رویکردی عملی و کاربردی، کتاب را به گونهای نگاشته که خواننده عادی نیز بتواند از آن بهره ببرد. کتاب با ۶۴ صفحه، کوتاه اما پرمحتواست. ارفع در آغاز، به اهمیت سیره عملی اهلبیت (ع) اشاره میکند و تأکید دارد که زندگی امامان (ع) نهتنها الگویی تاریخی، بلکه راهنمایی برای رفتار روزمره است. او مینویسد که: «امام هادی (ع) در شرایطی که عباسیان شیعیان را تحت فشار قرار داده بودند، با تدبیر و دانش، جامعه را حفظ کرد».
از جمله بخشهای کتاب، «چگونگی ولادت» امام (ع) است. ارفع روایت میکند که امام علی نقی (ع) در سال ۲۱۲ ق در مدینه متولد شد. پدرش امام جواد (ع) بود و مادرش سمانه. ولادت امام (ع) در دورانی رخ داد که عباسیان، بهویژه مأمون، تلاش میکردند ائمه (ع) را تحت کنترل درآورند. ارفع با استناد به روایات، تأکید میکند که از کودکی، نشانههای علم و کرامت در امام (ع) آشکار بود. برای مثال، امام جواد (ع) در سنین کم، امامت را بر عهده گرفت و امام هادی (ع) نیز در هشت سالگی به امامت رسید، که این نشاندهنده هدایت الهی است. این بخش، خواننده را با زمینه تاریخی آشنا میکند و نشان میدهد چگونه امام (ع) در کودکی، با دانش الهی، به سؤالات پیچیده پاسخ میداد.
بخش اصلی کتاب، «سیره عملی امام (ع)» نام دارد. ارفع با روایات متعدد، رفتار امام (ع) را در ابعاد مختلف توصیف میکند. امام هادی (ع) در دوران شش خلیفه عباسی – از معتصم تا معتز – زندگی کرد و اغلب تحت فشار بود. با این حال، سیره عملیاش بر پایه صبر، حکمت و حفظ شیعه بود. یکی از داستانهای برجسته، ماجرای متوکل است که امام (ع) را به سامرا تبعید کرد تا تحت نظر باشد. ارفع نقل میکند که متوکل، برای تحقیر امام (ع)، او را در کاروانسرایی فقیرانه اسکان داد، اما امام با آرامش برخورد کرد؛ روایتی که درس بزرگی از تواضع به مخاطب میدهد.
ارفع در بخش دیگری از کتاب، به رفتار امام (ع) با مردم عادی اشاره میکند. امام (ع) همیشه به فقرا کمک میکرد و حتی در سامرا که تحت کنترل بود، شبکهای از وکلا برای توزیع اموال به شیعیان ایجاد کرد. مثال جالب، داستان مردی است که از امام (ع) کمک خواست. امام (ع) فرمود: «اگر ایمان داری، خدا روزی میرساند»، سپس معجزهوار، کمک رسید. این داستانها نشان میدهد که امام (ع) چگونه توکل را آموزش میداد. ارفع همچنین به مبارزه امام (ع) با انحرافات فکری میپردازد، مانند رد غلو و افراط در میان برخی شیعیان. امام (ع) فرمود: «ما انسانهای معمولی هستیم که خدا به ما علم داده، نه خدا هستیم».
«شاگردان ممتاز امام (ع)» بخش دیگر کتاب است که ارفع در آن، پنج شاگرد برجسته را معرفی میکند. عبدالعظیم حسنی که از نوادگان امام حسن (ع) بود، در ری پناه گرفت و امام او را تأیید کرد. ارفع نقل میکند که عبدالعظیم عقایدش را برای امام (ع) خواند و امام (ع) فرمود: «این عقیده ماست». ابنسکیت، ادیب مشهور، در دربار متوکل بود اما به خاطر دفاع از امام (ع)، زبانش بریده شد. ابوهاشم جعفری، حسین بن سعید اهوازی و خیران الخادم نیز از شاگردان وفادار بودند که احادیث بسیاری نقل کردند. این بخش نشان میدهد چگونه امام (ع)، در شرایط سخت، شاگردان را تربیت کرد و دانش را حفظ نمود.
ارفع در «آثار امام (ع)»، به سه اثر مهم اشاره میکند. نخست، «رسالهای بر رد اهل جبر و تفویض» که پاسخی به پرسشهای مردم اهواز است. امام (ع) در این رساله، توازن بین جبر و اختیار را توضیح میدهد: «نه جبر است و نه تفویض، بلکه چیزی میان این دو». ارفع متن کامل رساله را آورده که بحثی فلسفی اما کاربردی است. دوم، «جامعه کبیر»، زیارتی جامع برای همه ائمه (ع) که ارفع آن را بهترین زیارت میداند. این زیارت، توصیفی عمیق از مقام امامان (ع) است و درس توحید و ولایت میدهد. سوم، «کلمات حکمتآمیز» که جملات کوتاهی مانند «دنیا بازاری است که برخی سود میبرند و برخی زیان» در آن آمده است.
در نهایت، «شهادت امام (ع)» توصیف میشود. ارفع نقل میکند که امام (ع) در سال ۲۵۴ هجری، در ۴۲ سالگی، توسط معتز مسموم شد. تنها امام حسن عسکری (ع) بر بالینش بود و مراسم تشییع با معجزاتی همراه بود، مانند خنک شدن هوا در گرمای شدید. ارفع تأکید میکند که شهادت امام (ع)، ادامه راه کربلا بود.
این کتاب، با تمرکز بر جنبههای عملی، خواننده را به زندگی امام (ع) نزدیک میکند. ارفع با زبانی روان و بهرهگیری از منابع معتبر مانند «بحارالانوار» نشان میدهد امام هادی (ع) چگونه در خفقان، شیعه را حفظ کرد.
«سیره عملی اهلبیت (ع): امام علینقی (ع)» نوشته سید کاظم ارفع در ۶۴ صفحه بههمت نشر تربت: فیض کاشانی منتشر شده است.
∎