همایش بین‌المللی «شهرنامه‌نویسی در تاریخ ایران» با محوریت بزرگداشت صدمین زادروز دکتر محمدابراهیم باستانی پاریزی، روز سه‌شنبه ۲ دی‌ماه با حضور جمعی از استادان، دانشجویان، مسئولان استان کرمان و اعضای خانواده ایشان، در تالار فردوسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران برگزار شد. این همایش یک‌روزه در قالب چند پنل تخصصی برگزار شد که در ادامه، گزیده‌ای از سخنان برخی از سخنرانان آن ارائه می‌شود.

ویژگی ممتاز باستانی پاریزی، الهام بخشی با بهره‌گیری ظریف و هنرمندانه از زبان شاعرانه است

جواد اصغری، رئیس دانشکده ادبیات و علوم انسانی در ابتدای همایش گفت: مایه افتخار است که امروز در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران آیین بزرگداشت صدسالگی یکی از برجسته‌ترین چهره‌های تاریخ نگاری و نثر معاصر گرد هم آمدیم استادی که نام او نه تنها در فضای علمی ایران بلکه در چشم انداز مطالعاتی ایران شناسی هم جایگاه ممتاز دارد. باری استاد باستانی پاریزی یک مورخ دانشگاهی بود، اما فراتر از آن ساکن ساده دل کوی امیرآباد میانجی خردمندی در میان تاریخ تخصصی و حافظه فرهنگی جامعه ما است. ویژگی ممتاز او الهام بخشی با بهره‌گیری ظریف و هنرمندانه از زبان شاعرانه است اگر این شاعرانگی نبود این باستانی، باستانی نبود. این زبان بود که از او نویسنده‌ای منحصر به فرد و بی‌نظیر ساخته بود. همین زبان است که امکان گفت و گوی مانی فرهنگی را در آثار او پدید آورده است.

اصغری: او تاریخ ایران را نه از منظر روایت‌های خشک، تقلیل یافته و سیاست زده یا از منظر تحولات سیاسی صرف بلکه به مثابه زیسته یک ملت روایت می کرد. تاریخی که سیاست، اقتصاد، فرهنگ، ظنز و امید در هم تنیده‌اند.

اصغری در ادامه توضیح داد: باستانی پاریزی تاریخ ایران را نه از منظر روایت‌های خشک، تقلیل یافته و سیاست‌زده یا از منظر تحولات سیاسی صرف بلکه به مثابه زیسته یک ملت روایت می‌کرد. تاریخی که سیاست، اقتصاد، فرهنگ، ظنز و امید در هم تنیده‌اند. در آثار پر شمار او با شیوه‌ای از تاریخ نگاری رو به رو هستیم که برخوردار از نثر زنده، روایت محور و انسانی است. شیوه‌ای که می‌تواند برای خوانندگان جهان تصویری واقعی و چند لایه از ایران ارائه نماید. استاد با تکیه با طنزی ظریف اما نقدی منصفانه که می‌توان تاریخ را جدی نوشت بی آنکه عبوس بود. می‌توان نقاد بود بی آنکه از دایره انصاف و اخلاق خارج شد. این منش فکری امروزه نیز در فضای دانشگاهی و آموزشی ما آموزنده است.

استاد پاریزی نسل دوم بنیانگذاران تاریخ نگاری جدید در ایران بود

منصور صفت گل، استاد تاریخ دانشگاه تهران و دبیر علمی همایش اظهار داشت: دکتر باستانی پاریزی یکی از ستاره‌های درخشان و بلکه خورشید تابان در عرصه تاریخ نگاری در آسمان علمی، فرهنگی و تمدنی ایران است. با اینکه تمرکز تحقیقاتی استاد بیشتر بر حسب علاقه بر تاریخ کرمان بود، اما از این استاد مطالعه تاریخ کرمان حلقه‌ای از ادوات تاریخ ملی ایران به شمار می رفت. همانطور که خود ایشان نوشته‌اند و همواره می‌فرموده‌اند دلبستگی‌شان به تاریخ کرمان عمیق و ریشه‌دار بود، اما زمینه و بستری برای فهم تاریخ ایران بود و کرمان را همیشه در بستر تاریخی ایران در نظر می‌‍گرفت.

صفت گل در ادامه افزود: در تاریخ معاصر و تاریخ‌نگاری ایرانی می‌توان یک دسته بندی از ادوات تاریخی ایران انجام داد. اصولا می‌توان گفت بخشی از تاریخ‌نگاران پیش از دوره جدید مورخان پاره وقت بودند. به این معنی که مورخان قدیم عموما چند شغله بودند و از جمله مهارت‌هایشان تاریخ نویسی بود. تقریبا در یکصد سال اخیر و خصوصا از زمان تاسیس دانشگاه تهران است که دسته جدیدی یا گروه جدیدی از مورخان پدیدار می‌شوند که می‌توان به آنها مورخان تمام وقت گفت. یعنی غیر از پژوهش‌ها و تحقیقات تاریخی به کار دیگری نمی‌پردازند. این محصول علم جدید و دسته بندی و فعالیت‌های علمی جدید بود و دانشگاه تهران بنیان گذار علم جدید در ایران به شمار می‌رود.

دبیر علمی همایش توضیح داد: همپای تحولات تاریخ معاصر ایران، دانشگاه تهران بازیگر عمده تغییر و تحولات تاریخ معاصر ایران در تمام زمینه‌ها و از جمله تحقیقات علمی تاریخ نگاری بود. جای خوشبختی است که بنیانگذاران دوره جدید علم تاریخ در ایران از پیشکسوتان و بنیانگذارن علم تاریخ به شمار می‌روند و استاد پاریزی نسل دوم بنیانگذاران تاریخ نگاری جدید در ایران بود. ایشان از محضر استادان بزرگی مانند وحیدالملک شیبانی، غلامرضا رشید یاسری، منظر نصرالله فلسفی، سعید نفیسی و زنده یاد عباس اقبالی آشتیانی بهره بردند و خود نسل دوم تایخ نگاران شدند.

باستانی پاریزی، کرمان را به یک مساله تاریخی و فرهنگی در سطح ملی تبدیل کرد

محمدعلی طالبی، استاندار کرمان سخنران دیگر نشست بود که یادآور شد، استاد باستانی پاریزی مورخی از جنس مردم بودند و شاید یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های ایشان این بود که تاریخ را به متن زندگی مردم آورد و با زبان شیرین روایت‌گر تاریخ بود. ایشان نقش بسیار زیادی در تقویت هویت استان کرمان داشت و در ایجاد پیوند بین هویت محلی و ملی، امروز کرمان مدیون تلاش‌های ایشان است. همانطور که کرمان هم منبع الهام اندیشه‌های ایشان بود و خود زیست بوم کرمان نقش ویژه‌ای در شکل‌گیری شخصیت استاد پاریزی داشته است.

طالبی ادامه داد: خدمت بزرگ ایشان به کرمان این بود که کرمان را به یک مساله فرهنگی و تاریخی در سطح ملی تبدیل کرد و ما شاهد بودیم با آثار و تلاش ایشان روایت جایگاهی در ادبیات تاریخی کشور پیدا کرد. امروز هم بخش مهمی از آنچه تاریخ اجتماعی فرهنگی و سیاسی کرمان می‌دانیم مدیون پژوهش‌ها و روایت‌های استاد باستانی پاریزی است. از روایت‌های ایشان در خصوص رجال کرمان تا روایت فرهنگ عامه و الگوسازی خوبی را برای نخبگان بومی داشتند. به این معنا که فردی می‌تواند از روستایی کوچک و یا شهری کوچک بلند شود و به قله مرجعیت علمی و فرهنگی یک کشور برسد بدون اینکه پیوندش با زادگاهش را جدا کند.

در نوشته پاریزی هم مرزها در هم شکسته می‌شود، اما نظم فکری خواننده به هم نمی‌خورد

ژاله آموزگار، استاد پیشکسوت دانشگاه تهران گفت: من خوشبختانه جزو سعادتمندانی هستم که در دورانی زیستم که سده زرین بزرگان تکرارنشدنی بود. دانشکده ادبیات که جزو قدیمی‌ترین دانشکده‌های دانشگاه تهران است، محل کار و عرصه فعالیت تعدادی از آنان بوده است و استاد باستانی پاریزی یکی از آنان است. استادی با اطلاعات بسیار وسیع، تاثیرگذار و پرکار و البته با سبکی مخصوص به خود و بی همتا. با همه این اوصاف انسانی بود متواضع، فروتن و با رویی خوش و سخنانی دلپذیر. من متخصص علم تاریخ نیستم و از روش‌های مطالعاتی این رشته چندان اطلاعی ندارم، اما به نوشته‌های تاریخی بسیار علاقمندم. می‌دانم که در دنیای امروز مورخان به رویدادهای تاریخی بیشتر با نظر تحقیقی می‌نگرند و پس و پیش حوادث را سبک و سنگین می‌کنند و به مطالعه تطبیقی می‌پردازند.

آموزگار ادامه داد: استاد باستانی پاریزی در نوشته‌هایش از همین روش پیروی کرده است، اما با سبک خاص خود. یعنی سبک باستانی پاریزی که در زیر مجموعه هیچکدام از تئوری‌های علم تاریخ قرار نمی‌گیرد. او قلم شیرینی داشت و این قلم شیرین خواننده‌ها را در نوشته‌هایش با اشتیاق به دنبال می‌کشید. به نظر من او تاریخ را پروانه ای کرد و به میان جمع برد و گروه زیادی را به تاریخ علاقمند کرد.

استاد پیشکسوت دانشگاه تهران توضیح داد: سبک شیوای باستانی پاریزی بسیاری از کتاب گریزان‌ها را کتاب خوان کرده است. نوشته‌هایش ساده و روان است، اما در لابه لای این نثر ساده و روان، خواننده به اطلاعات دست اول و درست دست می‌یابد. نثر او سهل و ممتنع است، اما به هیچ وجه سطحی نیست. مهارت خاص دیگری دارد که استادانه به سده‌های پیش می‌رود و بازمی‌گردد و خواننده هیچ دست‌اندازی را احساس نمی‌کند.

وی اظهار داشت: طبع شاعرانه و حافظه ادبی باستانی پاریزی باعث شده که ابیاتی نادر اما مطابق با موضوع در لا به لای نوشته‌هایش بگنجاند. به نظر من نوشته‌هایش سبک نگارش کتاب‌های تاریخ قدیم مانند طبری و مسعودی را به خاطر می‌آورد که در آنها غالبا مرز اسطوره و روایت‌های تاریخی و تاریخ واقعی در هم می‌آمیزد. در نوشته پاریزی هم مرزها در هم شکسته می‌شود، اما نظم فکری خواننده بهم نمی‌خورد. واقعیت با تخیل نمی‌آمیزد و با استناد می‌آورد. نوشته‌های باستانی آیینه تمام نمای از تاریخ اجتماعی ایران معاصر است. در ایران کتاب‌های تاریخی گذشته جزیی از داستان‌های ادبی ایران است که نمونه بارز آن تاریخ بیهقی است که تاریخی است مستند و قابل ارجاع و اثری ادبی است و جزو درس‌های اصلی گروه ادبیات فارسی است. با توجه به این مقوله باستانی پاریزی مورخی ادیب و سرآمد این مکتب بود و در نوع خود بی نظیر بود. زیرنویس‌های استان پاریزی هم در نوع خود بی‌نظیر است.

آموزگار: سبک شیوای باستانی پاریزی بسیاری از کتاب گریزان‌ها را کتاب خوان کرده است. نوشته‌هایش ساده و روان است، اما در لابه لای این نثر ساده و روان، خواننده به اطلاعات دست اول و درست دست می‌یابد.

آموزگار یادآور شد: این گستردگی و چند بعدی بودن مطالعات معمولا به استادان قدیم تعلق دارد. استادان نسل جدید که پذیرش‌گران هستند غالبا نوشته‌هایشان یک بعدی هستند و شاید استدلال و دانشمندان جدید این باشد که این روش را روش علمی نمی‌دانند، اما به نظر من چنین روشی خصوصا در کلاس‌های درسی سبب می‌شود از یکنواختی و سنگینی کلاس بکاهد و استادی در کلاس‌هایش موفق‌تر است که سخنانش را با حاشیه‌های مربوط همراه و پذیرا کند. من بیشتر آثار استاد پاریزی را با علاقه خواندم و شخصا به جز احترام، ارادت و محبتی عمیق به شخص ایشان داشتم. کسانی که او را میشناختند به جز تکریم دانش او، خاطره‌های شیرین و دلپذیری را هم به یاد دارند.

باستانی پاریزی بر وحدت ملی تاکید داشت

محمدحسین امید، رئیس دانشگاه تهران گفت: بنده با دکتر باستانی پاریزی سال‌ها رفاقت، آشنایی و همکاری داشتم. رشته من مهندسی است و با ادبیات و تاریخ آشنایی ندارم، اما دیشب که فکر می‌کردم امروز درباره دکتر باستانی پاریزی چه بگویم جمله‌ای به ذهنم رسید که «استاد فرزانه با قلب مردم دوست» بود. تلاش ایشان این بود که تاریخ و تاریخ خوانی جذاب و همگانی و مردم پسند ایجاد کند که به نظر من در این زمینه موفق هم بود. ایشان فردی طنزگو بود و با لطیفه‌های ایشان لذت می بردیم و زندگی می‌کردیم و در واقع باستانی پاریزی تاریخ را با ادبیات و طنز تلفیق می‌کرد.

رئیس دانشگاه تهران در ادامه توضیح داد: باستانی پاریزی در عمق جان یک کشور همه ما را با آثار خود همراه کرد و من توصیه می‌کنم دانشجویان آثار ایشان را بیشتر مطالعه کنند و لذت ببرند و درس بگیرند و در آینده نه چندان دور باستانی‌های بسیاری را تربیت کنیم. من چند درس از رفتار استاد باستانی و آثار ایشان استخراج کردم که برای نسل جدید مفید است. ایشان می‌گفتند تاریخ ما تلخی‌های بسیاری دارد و خیلی اوقات این تلخی‌ها کام ما را تلخ می‌کند، اما نگاه امیدوارانه و طنز آمیز داشت و مرور تاریخ را لذت بخش می‌کرد. ایشان بر وحدت ملی تاکید داشت و آشنایی کامل با فرهنگ کهن ایران و فرهنگ بومی مناطق مختلف داشت و اعتقد داشت این فرهنگ‌ها در کنار هم ایران را ساختند. ویژگی دیگر نوشته‌های باستانی پاریزی در ساده نویسی است. نثرش ساده و روان است بطوریکه موضوعات تحصصی و عمیق را با زبان ساده بیان می‌کند.