دیدهبان ایران؛ محمدحسین خودکار: مسأله انباشت «کوه زباله» در منطقه سراوان رشت مربوط به امروز و دیروز نیست و از ابتدای دهه ۱۳۶۰ تا امروز، این محل بهعنوان مرکز اصلی دفع زبالههای شهرستانهای رشت، صومعهسرا، فومن و خُمام تعیین شده است و هر روز صدها تُن زباله به این مرکز منتقل و در آن دفع میشود. دفع زبالهها در سایت سراوان بدون رعایت استانداردهای محیطزیستی و انجام عملیات بهداشتی پردازش پسماند صورت میگیرد و به عبارت دیگر، زبالهها در این سایت فقط روی هم انباشته میشوند، بدون این که تفکیک، امحا یا سوزانده شوند یا از آنها کمپوست تولید شود یا حتی شیرابههای حاصل از آنها تصفیه شود. این در حالی است که سایت پسماند سراوان در دل جنگلهای ارزشمند هیرکانی قرار گرفته است و شیرابه حاصل از آن بهطور مستقیم وارد جنگل میشود.
از ابتدای دهه ۱۳۸۰ با هدف کاهش حجم زبالههای ورودی به سایت سراوان، سایت پردازش پسماند لاکان که به کارخانه کود آلی گیلان هم معروف است، راهاندازی شد که در ابتدا دو خط بازیافت زباله داشت و در سال ۱۴۰۱، دو خط بازیافت دیگر هم به این مجموعه اضافه شد. اما با وجود فعالیت این کارخانه، همچنان روزانه حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ تُن از زبالههای رشت و اطراف آن، به سایت سراوان میآید و در آنجا دفع میشود، زیرا امکان مدیریت و پردازش آنها در سایت لاکان وجود ندارد. انباشت مداوم زبالهها در طول بیش از چهار دهه در سایت سراوان باعث شده است که ارتفاع توده پسماندهای موجود در این محل به حدود ۱۱۰ متر برسد.
روی هم تلنبار شدن این حجم از زباله، پیامدهای جدی محیطزیستی و بهداشتی برای استان گیلان به همراه داشته است؛ از جمله این که شیرابههای سمی حاصل از تجزیه زبالهها به رودخانههای سیاهرود، گوهررود و زرجوب سرازیر میشود و همراه با فاضلاب شهری وارد تالاب انزلی و دریای خزر میشود. همچنین بوی تعفن ناشی از سایت پسماند سراوان و گسترش حشرات موذی در این محل، موجب ناراحتی شدید ساکنان اطراف آن شده و گزارشهایی از افزایش بیماریها بهویژه بیماریهای گوارشی در میان محلیهای نزدیک به این سایت منتشر شده است. در طول سالهای اخیر، وضعیت فاجعهبار انباشت زباله در سایت سراوان بارها اعتراضات و تجمعات مردم محلی را نیز به همراه داشته است.
در این میان، دولتهای گوناگون در طول سالهای گذشته چندین مرتبه برای بهبود وضعیت سایت پسماند سراوان رشت وعده دادهاند. استانداران و نمایندگان مجلس گیلان در دورههای متفاوت، وعدههایی مبنی بر انتقال محل دفع زبالههای رشت، راهاندازی تصفیهخانه شیرابه، احداث زبالهسوز و توقف انتقال پسماندها به سراوان را مطرح کردهاند. حتی سید ابراهیم رئیسی، رئیسجمهور فقید در بهمنماه ۱۴۰۰ در سفر به استان گیلان وعده داد که مشکل سایت سراوان «طی یک سال» حل خواهد شد، اما تا پایان دولت قبل، اگرچه مسئولان دستگاه اجرایی از پیشرفت ۸۴ درصدی پروژه ساماندهی سایت پسماند سراوان، پیشرفت ۲۰ درصدی پروژه زبالهسوز رشت و انعقاد قرارداد با پیمانکار برای احداث تصفیهخانه شیرابه در این سایت خبر دادند، اما هیچگاه این پروژهها به سرانجام نهایی نرسید.
در دولت چهاردهم نیز پروژههای مربوط به بهبود وضعیت سایت پسماند سراوان رشت ادامه یافته است، اما اغلب این پروژهها بهکُندی در حال اجرا هستند؛ به گونهای که با وجود احداث دو حوضچه تصفیه شیرابه در این سایت، هنوز بخش عمده شیرابههای این مرکز بدون تصفیه شدن وارد جنگل میشود. همچنین پروژه زبالهسوز رشت نیز همچنان فاصله بسیاری با مرحله بهرهبرداری دارد. البته طرح ایجاد لندفیل که شامل ایجاد پوشش بهداشتی با استفاده از خاک و پوشش گیاهی روی زبالههای انباشتهشده در این محل است، نسبت به سایر پروژههای مربوط به سایت سراوان بیشتر پیشرفت کرده و آخرین خبرها از این حکایت دارد که تا کنون ۱۵ هکتار از این پهنه ۱۹ هکتاری، پوشش داده شده است.
آخرین خبر درباره سایت پسماند سراوان رشت اما به جلسه اخیر کارگروه ملی مدیریت پسماند مربوط میشود که ۲۶ آذرماه امسال برگزار شد و در آن، محمدجعفر قائمپناه، معاون اجرایی رئیسجمهور، شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیطزیست، مسعود نصرتی، رئیس سازمان شهرداریها و دهیاریها و هادی حقشناس، استاندار گیلان حضور داشتند. در این جلسه، معاون اجرایی رئیسجمهور بر ضربالاجل سههفتهای دولت برای تعیین تکلیف پسماندهای استان گیلان و لزوم بهروزرسانی طرح جامع مدیریت پسماند توسط استانداری تأکید کرد، اما استاندار گیلان اعلام کرد که راهحل اصلی استانداری برای این وضعیت، متوقف کردن ورود زبالههای رشت و اطراف آن به سایت سراوان و انتقال این پسماندها به محلی دیگر است؛ براساس اظهارات حقشناس و دیگر مسئولان استان گیلان در جلسه کارگروه ملی مدیریت پسماند، ظاهراً محلی برای احداث سایت جدید مدیریت پسماندهای رشت و اطراف آن در مرز دو استان گیلان و قزوین جانمایی شده و برنامه استانداری این است که این زبالهها را با استفاده از قطار به این محل انتقال دهد.
دیدهبان ایران در همین راستا برای پی بردن به جزئیات برنامه استانداری گیلان برای انتقال زبالههای رشت، صومعهسرا، فومن و خُمام به خارج از این استان و آخرین وضعیت ساماندهی سایت پسماند سراوان با هادی حقشناس، استاندار گیلان گفتوگو کرده است که مشروح آن را در ادامه میخوانید.
مشکل مهم زبالههای ریجکتی سایت لاکان با حجم ۳۰۰ تا ۴۰۰ تُن در روز
هادی حقشناس، استاندار گیلان در ابتدای اظهارات خود در گفتوگو با خبرنگار دیدهبان ایران درباره علت تصمیم استانداری برای انتقال زبالههای رشت و اطراف آن به محلی دیگر، توضیح داد: روزانه حدود ۲۲۰۰ تُن پسماند در استان گیلان تولید میشود که در ایام حضور گردشگران، این میزان به ۲۶۰۰ تُن هم میرسد. بخش قابل توجهی از این پسماندها مربوط به رشت و شهرهای اطراف آن است، به نحوی که میتوان گفت روزانه بهطور متوسط حدود ۱۰۰۰ تن زباله در رشت، صومعهسرا، فومن و خُمام تولید میشود. این زبالهها به سایت پسماند لاکان منتقل میشوند و در این محل، بخش قابل توجهی از پسماندها یا به کمپوست تبدیل میشوند یا به شکل دیگری پردازش میشوند. ولی مشکل اصلی ما مربوط به زبالههای ریجکتی سایت لاکان است که به حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ تُن در روز میرسد و اکنون به سایت سراوان منتقل میشوند.
ارشدترین مقام اجرایی استان گیلان ادامه داد: مشکل زبالههای شرق و غرب استان گیلان قابل حل است و با کمکهای مالی که وزارت کشور در یک سال اخیر انجام داده است، چشمانداز روشنی از آینده سایتهای مدیریت پسماند در این مناطق وجود دارد و انشاءالله در آینده نهچندان دور، تمام مشکلات مربوط به زبالههای شرق و غرب استان حل خواهد شد. اما معضل بزرگ مربوط به زبالههای ریجکتی سایت لاکان است که به شهر رشت و شهرهای اطراف آن مربوط میشود. این پسماندها را یا باید دفن کنیم، یا بسوزانیم یا منتقل کنیم. این در حالی است که امکان دفن این زبالهها در استان ما وجود ندارد، زیرا وضعیت اقلیمی گیلان به گونهای است که به دلیل بارندگیهای زیاد، سطح منابع آب زیرزمینی در آن بسیار بالا است، به نحوی که در استان ما اگر یک متر حفر کنیم، به آب میرسیم؛ بنابراین امکان دفن این حجم از زباله در گیلان وجود ندارد.
وی در ادامه تأکید کرد: با توجه به عدم امکان دفن زباله در استان گیلان، دو راه یعنی یا سوزاندن پسماندهای ریجکتی یا انتقال آنها پیشِروی ما قرار دارد. برای سوزاندن پسماندها باید دستگاه زبالهسوز تهیه کنیم که پول آن را دولت باید به ما بدهد. متأسفانه در گذشته تجربههای ناموفقی از احداث دستگاه زبالهسوز در استان ما وجود دارد؛ از جمله این که در سال ۹۲ شهرداری رشت قراردادی را در این زمینه با یک شرکت داخلی منعقد کرد که ارزش آن، ۴۰ میلیون دلار بود. با وجود این که شهرداری ۱۰ میلیون دلار از این مبلغ را هم پرداخت کرد، اما شرکت مربوطه پروژه را نیمهکاره رها کرد. اگر امروز بخواهیم قرارداد خرید زبالهسوز منعقد کنیم، حتماً رقم آن از ۴۰ میلیون دلار ۱۲ سال قبل، بیشتر خواهد شد؛ بنابراین اساساً درباره خرید زبالهسوز مشکلات زیادی وجود دارد.
انتقال زبالهها نسبت به خرید زبالهسوز عملیتر است
حقشناس با بیان این که راهکار انتقال زبالهها نسبت به راهکار خرید زبالهسوز عملیتر به نظر میرسد، گفت: درخواست مشخص ما از دولت این است که به ما کمک کند تا بتوانیم زبالههای ریجکتی سایت لاکان که حجم آن به حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ تُن در روز میرسد را به نقطهای دیگر منتقل کنیم. اگرچه هنوز هیچ محلی برای انتقال این زبالهها بهصورت قطعی مشخص نشده است، اما یکی از محلهای پیشنهادی، در مرز استانهای گیلان و قزوین قرار دارد که منطقه مسکونی نیست و عمق آبهای زیرزمینی در آن بسیار زیاد است. در آنجا میتوانیم یک شهرک بازیافت ایجاد کنیم و زبالهها را بهصورت کاملاً علمی و بهداشتی پردازش کنیم. حتی اگر قرار باشد زبالهسوز هم نصب کنیم، میتوانیم در همان محل نصب کنیم.
استاندار گیلان تأکید کرد: با توجه به این که هیچ راهکار مؤثر دیگری برای مدیریت این حجم از پسماندها وجود ندارد، درخواست ما از دولت صدور مجوز و کمک به اجرای راهکار انتقال زبالههای ریجکتی سایت لاکان است. اگر این معضل به شکل دیگری قابل حل بود، دولتهای قبلی توانسته بودند این مسأله را حل کنند. مزیت نسبی ایران، داشتن مکانهایی بیابانی است که اگر دفن پسماند در آنها با رعایت استانداردهای بهداشتی و محیطزیستی انجام شود، مشکلی ایجاد نمیشود. این در حالی است که ما در استان گیلان امکان دفن زباله نداریم، اما بهراحتی امکان انتقال این پسماندها با استفاده از قطار وجود دارد، فقط دولت باید لوکوموتیو و واگنهای لازم برای انجام این کار را به ما بدهد.
برنامه قطعی استانداری، بستن سایت سراوان است
حقشناس در پاسخ به این پرسش که در حال حاضر مشکل خود سایت پسماند سراوان رشت چه تغییری نسبت به گذشته کرده است، توضیح داد: در سالهای اخیر اقدامات گوناگونی در سایت سراوان انجام شده است که باعث شده این سایت تفاوت معناداری نسبت به گذشته خود پیدا کند. اکنون پروژه لندفیل (ایجاد پوشش خاکی و گیاهی) در سایت سراوان پیشرفت بسیاری کرده است و اگر تصمیم بگیریم، میتوانیم تا چند ماه دیگر این سایت را بهطور کامل ببندیم و تمام این محدوده را با فضای سبز پوشش دهیم.
استاندار گیلان ادامه داد: بخشی از زبالههای رشت و اطراف آن مثل پسماندهای همه مناطق دیگر، زباله خشک است که امکان تفکیک و بازیافت آن وجود دارد و بخشی از آن هم قابلیت تبدیل شدن به کمپوست را دارد که با استانداردهایی که تعریف میشود، میتوانیم از کمپوست تولیدی حاصل از این زبالهها در بخش کشاورزی استفاده کنیم. مسأله اصلی اما بر سر حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد زبالههای رشت و اطراف آن است که روزانه به حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ تُن میرسد و نمیتوان از طریق بازیافت یا تولید کمپوست، آنها را مدیریت کرد.
وی در پایان در پاسخ به این سؤال که آیا سایت پسماند سراوان در آینده نزدیک بسته خواهد شد یا خیر، گفت: برنامه قطعی ما این است که این سایت را ببندیم، اما این که این کار در آینده نزدیک انجام شود یا در آینده دور، بحث دیگری است. مشکل زبالههای انباشتشده در سایت سراوان نیز با تکمیل سیستم لندفیل بهداشتی حل خواهد شد. البته مسأله دیگر این است که اکنون بخش کمی از شیرابههای ناشی از زبالههای موجود در این سایت تصفیه میشود و ما به دنبال افزایش ظرفیت تصفیهخانه شیرابه سایت پسماند سراوان هستیم.
منبع: دیدهبان ایران