مرتضی مکی، کارشناس مسائل اروپا در تشریح دلایل و پیامدهای استقرار موشکهای اورشنیک روسیه در بلاروس در گفتوگو با ایلنا عنوان کرد: واقعیت این است که جنگ اوکراین در تمامی حوزهها با تحولات پرشتاب و پیچیدهای مواجه شده است. همزمان با تحرکات سیاسی ایالات متحده و اروپا درباره چگونگی مواجهه با روسیه، پایان دادن به جنگ اوکراین و تداوم یا کاهش کمکهای مالی و نظامی به کییف، در عرصه نظامی نیز شاهد تشدید تحرکات هستیم. روسیه در حالی از آمادگی برای مذاکره و گفتوگو سخن میگوید که بهصورت موازی، اقدامات نظامی خود را نیز شدت بخشیده است. استقرار و استفاده از موشکهای پیشرفته و تقویت ظرفیتهای نظامی، نشاندهنده این پیام است که مسکو در صورت شکست مذاکرات، تداوم جنگ را کاملاً جدی میبیند. در مقابل، اوکراین آنگونه که در ماههای گذشته انتظار میرفت، موفق به جلب همراهی کامل و یکپارچه دولتهای اروپایی نشده است. موضوع «صلح در برابر زمین» همچنان یکی از بزرگترین چالشهایی است که دولت زلنسکی با آن مواجه است. از سوی دیگر، دولتهای اروپایی در زمینه تأمین کمکهای مالی و تسلیحاتی با مشکلات و محدودیتهای جدی روبهرو هستند. آنها بهخوبی میدانند که توان پر کردن خلأ نظامی و مالی اوکراین در صورت کاهش یا توقف حمایت آمریکا را ندارند.
وی ادامه داد: حتی موضوع مصادره داراییهای روسیه در اروپا نیز با اختلافات عمیق میان کشورهای اروپایی مواجه شده است. ابتکارهایی که برای توقیف داراییهای روسیه در بانکهای اروپایی مطرح شد، با موانع حقوقی و سیاسی قابل توجهی روبهرو شده و در ماههای اخیر، برخی دولتها (بهویژه بلژیک) نسبت به پیامدهای میانمدت و بلندمدت چنین اقداماتی و واکنش احتمالی روسیه ابراز نگرانی کردهاند؛ چراکه این کشورها بیم آن دارند که در صورت مصادره داراییها، هدف فشارهای سیاسی، اقتصادی و حتی امنیتی مسکو قرار گیرند. مجموع این تحولات نشان میدهد که جنگ اوکراین همچنان با آیندهای مبهم روبهروست. اگرچه تقریباً همه بازیگران بر ضرورت پایان یافتن این جنگ تأکید دارند، اما در عمل، ارادهای منسجم و قدرتمند در مسیر اوکراین و اروپا برای تحقق این هدف دیده نمیشود، یا دستکم این اراده بهشدت تضعیف شده است؛ ضعفی که ریشه اصلی آن را باید در ناتوانی اروپا برای تداوم کمکهای مالی و تسلیحاتی گسترده به اوکراین جستوجو کرد.
این تحلیلگر مسائل سیاسی تصریح کرد: در این میان، ایالات متحده نیز تحرکات سیاسی خود را ادامه میدهد و سناریوهای مختلفی درباره آینده نقش آمریکا در این جنگ مطرح است. تحلیلهایی در اروپا وجود دارد که اگر طرحهای پیشنهادی ترامپ برای پایان جنگ به نتیجه نرسد، واشنگتن ممکن است شیوه کنشگری خود را تغییر دهد؛ تغییری که میتواند حتی به کنار کشیدن آمریکا از روند مذاکرات منجر شود. همین نگرانیها باعث شده دولت اوکراین با احتیاط عمل کند و از اتخاذ تصمیمات پرریسک خودداری کند. در عین حال، هیأتهای اوکراینی همچنان در تماس و مذاکره با مقامهای آمریکایی هستند. حتی گمانهزنیهایی مطرح شده مبنی بر اینکه طرف آمریکایی از دولت اوکراین خواسته گفتوگوهای مستقیم با روسیه را آغاز کند. با این حال، به نظر نمیرسد چنین گفتوگوهایی بدون انعطاف اساسی در مواضع اوکراین و دولتهای اروپایی، بهویژه در مسأله «صلح در برابر زمین»، به نتیجه ملموسی برسد. طرحهایی که از سوی اروپا و اوکراین مطرح شدهاند، به دلیل همپوشانی محدود و فقدان بنیانهای مشترک، هنوز قادر نیستند خواستهها و مطالبات اصلی اوکراین برای پایان آبرومندانه جنگ را تأمین کنند.
وی افزود: از سوی دیگر، مطرح شدن احتمال مذاکره مستقیم میان امانوئل ماکرون و ولادیمیر پوتین نشان میدهد که اروپاییها بهشدت نسبت به طرحهای صلح پیشنهادی آمریکا، بهویژه طرحهای منتسب به ترامپ، احساس نارضایتی و بیاعتمادی دارند. اروپا امیدوار است از مسیر گفتوگوی مستقیم با مسکو به دستاوردی مستقل دست یابد. با این حال، بعید به نظر میرسد پوتین در شرایطی که شکاف عمیقی میان آمریکا و اروپا درباره جنگ اوکراین شکل گرفته، تمایل داشته باشد امتیازات قابلتوجهی به دولتهای اروپایی بدهد. تحرکات دیپلماتیک اروپا برای مذاکره مستقیم با پوتین را میتوان تلاشی برای ایفای نقش مستقل در روند پایان جنگ دانست؛ نقشی که به آنها امکان دهد در صورت تحقق صلح، این صلح بهطور یکجانبه به نفع آمریکا مصادره نشود. در این چارچوب، پرسشهایی درباره واکنش ناتو و اتحادیه اروپا به تحرکات نظامی روسیه (بهویژه استقرار سامانههای پیشرفته و موشک مافوق صوت اورشنیک در مناطق حساس مانند بلاروس) مطرح میشود. در حال حاضر، به نظر میرسد رویکرد غالب ناتو و اروپا «رصد و صبر استراتژیک» باشد. بعید است دولتهای اروپایی در شرایط کنونی بخواهند واکنش نظامی مستقیمی به اقدامهای روسیه نشان دهند. ناتو بدون آمریکا هویت و توان کنشگری مستقل ندارد و خود اروپاییها نیز به این واقعیت واقف هستند. از همین رو، نباید انتظار موضعگیریهای تند یا اقدامهای نظامی از سوی دبیرکل ناتو داشت.
مکی در پایان خاطرنشان کرد: دولتهای اروپایی در شرایطی که همچنان به دنبال مذاکره با آمریکا برای دستیابی به طرح اصلاحشده و مورد توافق طرفین هستند، تمایلی به تشدید تنش با روسیه ندارند. در نهایت، اختلافی بر سر اصل ضرورت پایان دادن به جنگ اوکراین میان اروپا و آمریکا وجود ندارد، بلکه اختلاف اصلی بر سر چگونگی و شرایط پایان دادن به این موضوع است. بسیاری بر این باورند که بدون بهرسمیت شناختن برخی واقعیتهای میدانی، احتمال پایان نظامی جنگ اوکراین بسیار ضعیف خواهد بود. در نهایت باید منتظر ماند و دید تحرکات سیاسی جاری در اروپا و رایزنیهای دیپلماتیک چه دستاوردی به همراه خواهد داشت و آیا طرحهای پیشنهادی میتوانند حداقل امتیازات امنیتی را برای اوکراین فراهم کنند یا نه؛ امتیازاتی که امکان خروج آبرومندانه از یک جنگ چندساله را فراهم آورد. در غیر این صورت، حتی در صورت اجرای توافقی ناقص، اوکراین با چالشهای جدی سیاسی در داخل و ابهامات عمیق در مسیر آینده خود مواجه خواهد شد.