به گزارش خبرگزاری حوزه، شب یلدا، به عنوان یکی از کهنترین و اصیلترین آیینهای ایرانی، نمادی از همبستگی خانوادگی، نشاط جمعی و پیوند نسلها است. در دنیای امروز که چالشهایی مانند پراکندگی خانوادهها، تأثیر فضای مجازی و محدودیتهای اقتصادی، پاسداری از این سنت زیبا را با دشواریهایی روبرو کرده، ضرورت بازتعریف و تبیین راهکارهای عملی برای حفظ این میراث فرهنگی بیش از پیش احساس میشود.
در این مصاحبه، حجتالاسلام علیاصغر کریم خانی، کارشناس امور خانواده با تأکید بر آموزههای دینی و فرهنگی، به پرسشهای کلیدی درباره چگونگی حفظ روحیه جمعی و صمیمیت یلدا، پاسخ میدهد. در ادامه، مشروح این گفتوگو تقدیم شما مخاطبین میگردد.
سوالات این گفتگو:
1. در دنیای امروز که خانوادهها پراکندهتر شدهاند، چگونه میتوانیم روحیه جمعی و صمیمیت شب یلدا را در خانوادههای گسترده حفظ کنیم؟
2. از آثار صله رحم و محبت در زندگی چیست؟
3. چگونه میتوان آیینهای یلدا را به گونهای به نسل جوان منتقل کرد که برایشان جذاب و معنادار باشد؟
4. به عنوان کارشناس خانواده و با توجه به آموزههای دینی، چه راهکارهایی پیشنهاد میکنید تا بتوانیم در آیینهایی مثل یلدا، هم اصالت فرهنگی را حفظ کنیم و هم بر محتوای معنوی و ارزشهای اخلاقی-دینی بیفزاییم؟
5. در شرایط اقتصادی کنونی، چگونه میتوانیم روحیه یلدا را بدون فشار مالی زیاد حفظ کنیم و بر معنویت و روابط تأکید بیشتری داشته باشیم؟
6. آیینهای جمعی مانند شب یلدا چه تأثیری بر کاهش احساس تنهایی و افزایش تابآوری روانی در جامعه امروز دارند؟
7. در عصر شبکههای اجتماعی و دنیای دیجیتال، چگونه میتوان بین مدرنیته و حفظ اصالت آیینهایی مثل یلدا تعادل برقرار کرد؟
از شام مفصل تا میوهٔ صمیمت؛ چگونه یلدا را به رسم نیاکانمان برگردانیم؟
امروزه به دلائل و عوامل مختلف مقداری خانوادهها از هم پراکنده و به تبع آن از هم دور شدهاند؛ با اینکه در گذشته ایرانی و اسلامی ما، همنشینی و رفتوآمد یا به اصطلاح دینی آن «صله رحم» از ریشهدارترین آداب و رسوم ایرانیان است. حتی امروزه برخی از برنامههایی که در شبکههای استانی ملاحظه میفرمایید و بنده توفیق حضور در این برنامهها را داشتم تحت عنوان «شب نشینی» نامگذاری شدهاند.
بازگشتن به سنتهای اصیل ایرانی و دور شدن از ریختوپاشها، چشموهم چشمیها و اسراف، اولین قدم و البته نیاز مهم در این مسیر است. همان روش سادهای که نیاکان ما برای حفظ این آداب و رسوم تا به امروز انجام دادهاند. مثلاً اگر بنا است چند خانواده دور هم جمع شوند، اولین قدم این است که از بحث شام صرفنظر شود یا به حداقلها و یک شام ساده و آماده بسنده شود. با توجه به زحمتی که برای خانم خانواده دارد و همچنین تنقلاتی که در شب یلدا نوشجان میشود، میتوان این شب را شبی صمیمی و زیبا برای تمام خانوادهها به یادگار گذاشت.
دو گوهر صلهرحم: الفتِ دلها، برکتِ روزیها
صله رحم دارای اهمیت فراوان و آثار فراوانی است که در این مجال به دو نمونه از این آثار اشاره میکنم:
۱. یکی از آثار مهم صله رحم، ایجاد انس و الفت بین خانوادهها و نزدیک شدن دلها به یکدیگر است (البته همانطور که بیان شد با پرهیز از مسائل حاشیهای و اختلافی) و محبت بین افراد را زیاد میکند. امام علی علیهالسلام نقل شده است که: «صلةُ الرحم تُوجبُ المَحَبَّةَ؛ پیوند با خویشاوندان، محبت میآورد».
۲. از آثار مهم دیگری که برخی به خاطر همین از رفتوآمد با یکدیگر پرهیز میکنند، افزایش رزق و روزی است. چنان که امام سجاد علیهالسلام در حدیثی از پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله نقل میکند: «هر کس دوست دارد خدا عمر او را دراز کند و روزیاش را توسعه دهد، باید صله رحم کند». برخی با این توجیه که نمیتوانند مهمانی بدهند و مشکل مالی دارند، از صله رحم و همنشینی با آشنا و فامیل پرهیز میکنند؛ درحالی که در روایت دیگری امام صادق علیهالسلام میفرماید: «صله رحم، عمر را زیاد میکند و فقر و پریشانی را از بین میبرد». پس با توجه به این توصیهها، صله رحم کنیم تا فقر از میان برود و روزیها افزونتر شود.
غنیسازی سفرهٔ یلدا با خوراک معنوی
برای انتقال این آیین به نسل جوان، با توجه به شرایط خانوادهها و مناطق مختلف و آداب و رسوم مختلفی که در استانهای مختلف وجود دارد متفاوت است. ولی اصل پایبندی به این آداب، با زیباسازی محیط خانه و سفرههایی که در عین سادگی میتواند زیبا جلوه کند و همچنین پرهیز از بحثها و گفتارهای اختلافبرانگیز و تفرقهآفرین، و همچنین محوریت دادن به عزیزانی که دارای قوه بیان خوب هستند بهویژه پدربزرگها و مادربزرگها در این شب، میتواند بر زیباییهای آن بیفزاید.
دادن هدیه در حد توان، حافظخوانی و تفألهایی که مرسوم است، منع نکردن جوانان از چیزهایی که واقعاً ضرورتی برای منع ندارد، و مواردی از این دست با توجه به سلیقه و شناخت از جوانان حاضر در جلسه میتواند بر جذابیت و انتقال این آیین به آنها کمک کند.
از صلهرحم تا شادابی دینی؛ چگونه یلدا را به مدرسهای اخلاقی تبدیل کنیم؟
همین که در این شب خانوادهها دور هم جمع میشوند و صله رحم که از مهمترین توصیههای دینی است به جا میآورند، خود گامی بزرگ در این مسیر است. یادآوری این مسئله بهویژه نسبت به والدین (که همه میدانیم در اسلام، در چند چیز شرط نیست؛ یعنی حتی اگر فرد مقابل کافر هم باشد، باید آداب دینی رعایت شود ادب و احترام و صله رحم با والدین از جمله آنهاست) و انتقال این ارزشها به جوانان، یک ارزش اخلاقی والا است.
حتی میتوان این روایات را به صورت فارسی و ساده در جلسه بیان کرد؛
مثلاً: «خداوند به موی سفید (کنایه از افراد پیر) در هر خانواده مانند یک نبی نگاه میکند و دعای او را دعای نبی قرار میدهد».
همچنین میتوان از داستانهای قرآنی و آموزههای اسلامی برای کودکان، جوانان و حتی بزرگسالان استفاده کرد. نشاط و شادابی که در این شب یلدا در دورهمیها و نشستهای صمیمی اتفاق میافتد، توصیه مهم اسلام است؛ چرا که وصف مؤمن را با نشاط، بشّاش و خندهرو بودن میداند و تأکید میکند که غمش در دلش باشد. البته در این شادابی باید از مسائل حرام و دورکننده از خداوند پرهیز کرد.
سادگی، شادی، تابآوری: سه رکن یلدای اصیل در روزگار اقتصادی دشوار
سادهکردن برگزاری این مراسم خیلی مهم است در این زمینه میتوان به چند نکته اشاره کرد:
- با تقسیم وظایف تهیۀ شام میان حاضرین از پخت برنج و خورش تا فراهمآوری میوه و تنقلات فشار برگزاری مراسم بر دوش یک نفر نخواهد بود و همگان بدون دغدغه و زحمت اضافی در کنار هم لحظاتی صمیمی را تجربه خواهند کرد.
حذف شام از مراسم؛ یعنی مراسم از ساعت ۸ شب و بعد از صرف شام خانوادهها در منزل شروع شود.
این رویکرد باعث میشود فشار از دوش یک نفر (که اتفاقاً خودش بهترین محبت و تأکید بر روابط است) برداشته شود و حتی زمینهساز برگزاری مراسم ماهانه یا چندوقتیکبار به این شیوه شود، که خود میتواند از برکات معنوی این شب نشینی زیبای یلدایی باشد.
زندهکردن آموزههای دینی در دل یک شب کهن
از مهمترین نکات در این شب، دوری از تنهایی و حضور در جمع و نشاط جمعی است که در حفظ سلامتی و تندرستی افراد نیز بسیار مؤثر است.
همین که فرد در جمع حضور پیدا میکند، طبیعی است که گفتوگو شکل میگیرد، نکاتی بیان میشود و فضای صمیمیای ایجاد میشود. با حضور مکرر در چنین مجالسی، علاوه بر نشاط و شادابی، تابآوری افراد نیز افزایش مییابد.
چرا که یکی از آثار صله رحم که در روایات بیان میشود «حسن خلق» است و از مهمترین و بارزترین ویژگیهای حسن خلق، تابآوری است. تا تابآوری و صبر در افراد نباشد، حسن خلقی شکل نمیگیرد.
دور هم بودن واقعی در عصر دیجیتال
امروزه یکی از مشکلات بشر در عین استفادههای مثبت و بهرهگیری از تکنولوژیهای روز مانند شبکههای اجتماعی، مشکلساز بودن این شبکههاست که باعث دوری افراد از یکدیگر میشود؛ گاهی تا حدی که ماهها یا حتی سالها خانوادهها تنها از طریق این شبکهها از حال یکدیگر با خبر میشوند.
لذا در شب یلدا باید بر این مسئله تأکید کرد که خانوادهها واقعاً با هم باشند نه اینکه چند خانواده دور هم جمع شوند و هر کس در گوشی و موبایل خود غرق شده و با دیگری ارتباط نداشته باشد. لازمه این «با هم بودن» واقعی، کنار گذاشتن گوشیها برای چند ساعت یا حداقل استفاده بسیار کم و تنها در حد ضرورت از این ابزار است؛ چرا که این ابزارها در عمل گاه باعث دوری افراد از هم میشوند.
ابتدا باید بزرگترها، پدران و مادران از خودشان شروع کنند تا بتوانند به جوانان و فرزندان عزیزشان نیز توصیهای برای همراهی با جمع و لذت بردن از این دورهمی زیبا ارائه دهند.