به گزارش خبرنگار اقتصادی رکنا، دکتر مهدی موحدی بکنظر، سخنگوی سازمان امور مالیاتی کشور ابتدا با اشاره به قدمت مالیات در تاریخ دولتها گفت: مالیات از همان آغاز پیدایش دولتها همراه آنها بوده است. در دولتهای سنتی، مالیات به صورت پرداخت بلاعوض از مردم اخذ میشد و دولت پاسخگویی نسبت به آن نداشت اما در دولتهای مدرن، که از حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ سال اخیر شکل گرفتهاند، حاکمیت برای انجام وظایف خود نیازمند منابع مالی است و مالیات ابزاری برای تأمین این منابع محسوب میشود. در این چارچوب، شهروندان نیز حق مطالبهگری و پیگیری نحوه هزینه مالیات خود را دارند.
مردم باید مطالبه گر باشند
وی افزود: مالیات، فراتر از کارکرد اقتصادی، نقش اجتماعی و سیاسی نیز دارد. وقتی مردم مالیات میپردازند، دولت موظف است در برابر آن پاسخگو باشد و این فرآیند موجب تقویت شفافیت، عدالت و دموکراتیزه شدن رابطه دولت و شهروندان میشود. متأسفانه در ایران، وابستگی دولت به درآمدهای نفتی، تحقق این رابطه طرفینی را محدود کرده است؛ زیرا بدون مالیات کافی، فشار مطالبهگری شهروندان کاهش یافته و استفاده بهینه از منابع عمومی با چالش مواجه میشود.
سخنگوی سازمان امور مالیاتی درباره میزان اتکا دولت به منابع مالیاتی توضیح داد: در حال حاضر کمتر از ۵۰ درصد منابع عمومی دولت از مالیات تأمین میشود و بخش باقیمانده از درآمدهای ناپایدار نفتی، اوراق و سایر منابع موهومی تأمین میشود. بنابراین یکی از اهداف ما حرکت به سمت اتکا بیشتر به مالیات و تقویت پاسخگویی حاکمیت است.
موحدی بکنظر در پاسخ به نگرانی مردم درباره نحوه مصرف مالیات اظهار داشت: مردم حق دارند بدانند مالیاتی که پرداخت میکنند چگونه هزینه میشود. ما در سالهای اخیر طرحی تحت عنوان «نشاندار کردن مالیات» را اجرا کردهایم که در آن مردم میتوانند محل هزینه مالیات خود را انتخاب کنند. برای مثال، در سال گذشته حدود ۸۸۱ پروژه با مجموع اعتبار ۱۸ هزار میلیارد تومان در حوزههای آموزش، بهداشت، حمل و نقل و انرژی برای انتخاب مردم فراهم شد.
وی ادامه داد: این پروژهها عمدتاً در مناطق محروم کشور اجرا شد تا هم شفافیت و هم مشارکت مردم در تخصیص منابع افزایش یابد. هدف ما ایجاد حس اعتماد و نشان دادن اینکه مالیات پرداختی شهروندان واقعاً در پروژههای ملموس هزینه میشود، است.
سخنگوی سازمان امور مالیاتی تأکید کرد: همچنین با اجرای نظام مالیاتهای ابرازی و سیستماتیک، شهروندان میتوانند با مدارک خود مالیات خود را محاسبه و پرداخت کنند و در صورت تمایل مورد رسیدگی قرار گیرد. این فرآیند به شفافیت، عدالت مالیاتی و اعتماد عمومی کمک میکند.
وی گفت: حرکت به سمت دولت مدرن و پاسخگو نیازمند اصلاحات مستمر است. ایجاد رابطه حسنه و متقابل بین حاکمیت و مردم، با بهرهگیری از ابزار مالیاتی، یکی از گامهای کلیدی در این مسیر است.
نظام مالیاتی و اثرات تحریمها در کشور
موحدی بکنظر در توضیح چرایی توجه دولت به مالیات گفت: با توجه به تحریمها و محدودیتهای ناشی از فروش نفت، دولت ناچار به توسعه درآمدهای مالیاتی شد. در گذشته، وابستگی به درآمدهای نفتی موجب میشد نیازی به جلب مشارکت مالیاتی مردم نباشد؛ اما اکنون شرایط تغییر کرده و اهمیت مالیات بیش از پیش آشکار شده است.
وی با اشاره به فرصت ایجاد شده از تحریمها افزود: تحریمها به نوعی زمینه اصلاح ساختارهای اقتصادی را فراهم کرده است. مانند خانوادهای که سرپرستش به درآمدهای اعتیادگونه وابسته است؛ وقتی منابع تمام شود، ناچار به تغییر رفتار است. درآمدهای نفتی در ایران مشابه این وابستگی است و محدودیتها فرصتی برای کاهش وابستگی به نفت و توسعه درآمدهای پایدار مالیاتی ایجاد کرده است.
به گفته سخنگوی سازمان، کشورهای موفق در مدیریت درآمدهای نفتی مانند نروژ، با اتکا به مالیات و نظارت عمومی، توانستهاند دولت خود را شفاف و کارآمد نگه دارند. مالیات ابزار نظارت و مشارکت مردم است. هرچقدر مردم مالیات پرداخت کنند، به همان اندازه نسبت به نحوه هزینهکرد آن حساسیت و مطالبه دارند و این خود موجب شفافیت و پاسخگویی دولت میشود.
انواع مالیات هایی که مردم با آن مواجه هستند
موحدی بکنظر در ادامه به انواع مالیاتهایی که مردم با آن مواجه هستند اشاره کرد و گفت:
مالیات بر حقوق: حقوقبگیران بخش خصوصی و عمومی، پیش از دریافت حقوق، مالیات آنها کسر و به دولت پرداخت میشود.
مالیات صاحبان مشاغل: مشاغل و اصناف موظفاند هر سال اظهارنامه مالیاتی عملکرد سال قبل خود را ارائه دهند. سازمان امور مالیاتی با استفاده از اطلاعات ثبتشده در سامانههای مالی، محاسبه مالیات این گروه را سادهتر کرده و در مواردی از کسبوکارهای کوچک، نیاز به ارائه اسناد و مدارک حذف شده است.
مالیات نقل و انتقال املاک، مالیات بر ارث و مالیات بر عایدی سرمایه: این مالیاتها عمدتاً صاحبان داراییهای بزرگ و معاملات مکرر را شامل میشوند و بخش محدودی از جامعه را تحت پوشش دارند.
مالیات بر ارزش افزوده: یکی از مالیاتهای پرکاربرد که مصرفکننده نهایی هنگام خرید کالاها و خدمات میپردازد. عاملان اقتصادی موظفند این مالیات را از مصرفکننده دریافت و به دولت منتقل کنند.
سخنگوی سازمان امور مالیاتی تاکید کرد: گسترش مالیات و فرهنگسازی در این زمینه، نه تنها موجب شفافیت و پاسخگویی دولت میشود، بلکه به کاهش تورم ناشی از تامین مالی غیرمالیاتی و اصلاح اقتصاد کمک میکند. استقبال مردم از پرداخت مالیات ابرازی، نمونهای از اعتماد و مشارکت عمومی است که در حال گسترش است.
صفر تا صد مالیات بر ارزش افزوده
سخنگوی سازمان امور مالیاتی کشور با تاکید بر اهمیت مالیات بر ارزش افزوده گفت: مالیات بر ارزش افزوده یکی از مهمترین مالیاتهاست و علاوه بر نقش درآمدی، کارکردهای مثبت دیگری نیز دارد. این مالیات از ابتدای زنجیره تولید تا انتهای زنجیره مصرف، شفافیت اقتصادی ایجاد میکند؛ مشخص میشود که چه کسی چه کالایی را با چه میزان و قیمتی به چه کسی فروخته و در نهایت این شفافیت امکان مدیریت موجودی کالا، شناسایی کمبودها و جلوگیری از احتکار را فراهم میکند.
وی توضیح داد: در زنجیره تولید و توزیع، هر مرحله مشمول مالیات بر ارزش افزوده است. برای مثال، یک کالا از واردکننده گرفته تا کارخانه و نهایتاً به دست مصرفکننده نهایی میرسد. طبق قانون، نرخ مالیات بر ارزش افزوده در کشور ۱۰ درصد است و این ۱۰ درصد، تنها افزایش قیمت ناشی از مالیات را شامل میشود و هیچ افزایش قیمت دیگری را ایجاد نمیکند.
سخنگوی سازمان امور مالیاتی افزود: چهار واحد درصد آن در اختیار شهرداریها قرار میگیرد، بهعنوان نمونه، بسیاری از پروژههای شهری مانند اتوبوسهای برقی در تهران از محل سهم شهرداریها تأمین مالی میشود که بخشی از مالیات بر ارزش افزوده مردم است.
یک درصد به بخش سلامت و پنج درصد به بودجه عمومی دولت اختصاص دارد که در سالهای اخیر، یک واحد درصد آن برای تامین مالی و همسانسازی حقوق بازنشستگان اختصاص یافته است. این امر نشان میدهد که محل مصرف مالیات بر ارزش افزوده کاملاً مشخص و شفاف است و بخشی از آن در حوزههای سلامت، خدمات شهری و رفاه اجتماعی مورد استفاده قرار میگیرد.
وی در پاسخ به نگرانی درباره بار مالیاتی برای اقشار کمدرآمد گفت: بخش عمده کالاهای اساسی، مانند گوشت، برنج، لبنیات و بسیاری از مواد غذایی و خدمات آموزشی و بهداشت و درمان، مشمول مالیات بر ارزش افزوده نیستند. بنابراین، افزایش قیمت این کالاها به واسطه مالیات بر ارزش افزوده برای اقشار کمدرآمد اعمال نمیشود.
مالیات بر ارزش افزوده طلافروشی ها و رستوران ها
موحدی بکنظر در توضیح درباره نحوه اعمال مالیات بر ارزش افزوده در برخی صنوف، به ویژه طلافروشیها و رستورانها، گفت: مالیات بر ارزش افزوده ۱۰ درصد از اجرت، حقالعمل و سود طلا محاسبه میشود و نه از کل قیمت طلای فروخته شده. مصرفکنندگان مالیات را پرداخت میکنند، اما این سوال مهم مطرح است که آیا این مالیات واقعاً به دولت میرسد یا خیر. طبق قانون، هر عامل اقتصادی موظف است مالیات ارزش افزوده دریافتی از مشتری را به سازمان امور مالیاتی پرداخت کند.
وی افزود: گاهی مشاهده میشود که برخی رستورانها یا کسبوکارها از دستگاههای کارتخوان مربوط به صنف دیگری استفاده میکنند. به عنوان مثال، رستورانی از دستگاه پوز قصابی یا گلفروشی استفاده میکند که این اقدام میتواند موجب کاهش مالیات پرداختی آنها شود و عملاً درآمد واقعی آنها در حسابهای مالیاتی کمتر گزارش شود. این موضوع شامل دو نوع تخلف میشود: اول، کاهش مالیات مشاغل و دوم، عدم پرداخت مالیات ارزش افزوده دریافتی از مشتریان.
سخنگوی سازمان امور مالیاتی با تأکید بر اهمیت مطالبهگری مردمی گفت: اگر مردم بخواهند مطمئن شوند که مالیات ارزش افزوده پرداختی به سازمان امور مالیاتی میرسد، باید همزمان مطالبهگری داشته باشند. فساد مالی محدود به اختلاسهای بزرگ نیست؛ بلکه میتواند در سطح روزمره کسبوکارها رخ دهد و مسئولیت ما این است که با رعایت قانون و نظارت مؤثر، از این تخلفات جلوگیری کنیم.
کسر لحظه ای مالیات بر ارزش افزوده
سخنگوی سازمان امور مالیاتی کشور در پاسخ به سوالی درباره پیادهسازی صدور صورتحساب الکترونیکی برای رستورانها گفت: تمام مودیان مشمول قانون پایانههای فروشگاهی و سامانه مؤدیان، موظف به صدور صورتحساب الکترونیکی هستند، مگر کسبوکارهای کوچک که قانون به آنها استثنا قائل شده است. در حالت عادی، مالیات ارزش افزوده در انتهای هر دوره سهماهه محاسبه و پرداخت میشود. اما تبصره یک ماده ۱۷ قانون مالیات بر ارزش افزوده برای برخی مودیان خاص این امکان را فراهم کرده که مالیات ارزش افزوده همزمان با صدور صورتحساب، به صورت علیالحساب به سازمان امور مالیاتی ارسال شود.
وی ادامه داد: برای مثال، دفاتر اسناد رسمی از سال گذشته این سازوکار را اجرایی کردهاند. یعنی هنگام دریافت وجه از مشتری، مالیات ارزش افزوده کسر شده و همزمان به حساب سازمان امور مالیاتی واریز میشود، بدون اینکه باری بر مشتری ایجاد شود. همین سازوکار برای برخی سکوهای نمایش خانگی نیز اجرا شده است.
سخنگوی سازمان امور مالیاتی در خصوص رستورانها گفت: در مرحله نخست، پیادهسازی این سیستم برای تعداد محدودی از رستورانهای زنجیرهای در تهران انجام شده است تا پرداخت همزمان مالیات ارزش افزوده به شکل پایلوت اجرا شود. پس از ارزیابی نتایج، سایر مودیان نیز مشمول این فرآیند خواهند شد.
وی تأکید کرد: این سیستم شفافیت بیشتری ایجاد میکند و مانع از سوءاستفادههای مالیاتی میشود، هرچند مطالبهگری مردم همچنان نقش مؤثری در جلوگیری از تخلفات کارتبهکارت یا عدم پرداخت مالیات ارزش افزوده دارد.
در خصوص مالیات بر ارزش افزوده، سخنگوی سازمان توضیح داد که اجرای این مالیات به صورت مرحلهای انجام شده است و فراخوان یازدهم شامل افرادی با فروش سالانه بیش از ۱۴ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان میشود.
وی افزود: هدف این است که حلقه مالیات بر ارزش افزوده برای همه مودیان مشمول اجرا شود تا امکان مطالبه اعتبار مالیاتی برای خریدهای مشمول فراهم گردد. مشاغل خرد و با فروش کمتر از حد نصاب مشمول این فراخوان نیستند.
سقف معافیت های مالیاتی
سخنگوی سازمان امور مالیاتی کشور همچنین به تشریح وضعیت نظام مالیاتی، معافیتها و شیوههای شناسایی مودیان پرداخت. وی با اشاره به تفاوت نظام مالیاتی ایران با بسیاری از کشورهای دیگر گفت: ما در ایران پایه مالیاتی تحت عنوان مالیات بر جمع درآمد اشخاص حقیقی (Personal Income Tax) نداریم. در واقع مالیات ما بر اساس پرونده و نوع درآمد هر فرد اعمال میشود و همه درآمدهای یک شخص به صورت یکپارچه مشمول مالیات نمیشود.
وی توضیح داد که برای حقوقبگیران، مجموع حقوق دریافتی از همه کارفرماها تا سقف معافیت مشخصی مشمول مالیات نمیشود و بالاتر از آن نرخهای متفاوتی اعمال میشود. برای سال جاری، معافیت حقوقبگیران به ۲۴ میلیون تومان در ماه افزایش یافته و درآمد مازاد مشمول نرخهای مختلف مالیاتی میشود.
برای صاحبان مشاغل نیز، معافیت عامی برابر با ۲۰۰ میلیون تومان برای سال 1404 تعیین شده است و مالیات بر اساس «ضریب سود فعالیت» محاسبه میشود؛ به عنوان مثال سود مشمول مالیات یک آهنفروش و یک بلاگر متفاوت است. اگر صاحب شغلی دفاتر مالیاتی نگه دارد و هزینهها مورد تایید سازمان قرار گیرد، مالیات بر اساس سود واقعی کاهش مییابد.
وضعیت مالیاتی بلاگرها و بورسی ها
موحدی بکنظر به مالیات نقل و انتقال سهام اشاره کرد و گفت: «ما مالیات بر سود سهام نداریم؛ تنها نقل و انتقال سهام مشمول مالیات است و از کارمزد کارگزاری کسر میشود.»
در خصوص شناسایی بلاگرها و فروشگاههای اینترنتی، سخنگوی سازمان گفت: هر فردی که فعالیت اقتصادی داشته باشد و درآمد کسب کند، باید ثبتنام مالیاتی انجام دهد و مشمول مالیات شود. سازمان با استفاده از تراکنشهای بانکی، گزارش شرکتهای تبلیغاتی و سایر الگوها، افراد فاقد ثبتنام را شناسایی میکند.
وی افزود که برای برخی فعالیتهای خرد و تراکنشهای معمول روزانه مردم، حساسیت خاصی وجود ندارد، اما تراکنشهای مشکوک با حجم بالا بررسی میشوند.
آیا نهادهای فرادولتی مالیات می دهند؟
وی همچنین در مورد نهادها، مثل آستان قدس، بنیاد مستضعفان و ستاد اجرایی فرمان امام گفت: فعالیت عامالمنفعه آنها معاف از مالیات است، اما فعالیت اقتصادی زیر مجموعه آنها مشمول مالیات میشود.
سخنگوی سازمان درباره سامانه سوتزنی گفت: این سامانه کمک شایانی به شناسایی فراریان مالیاتی کرده و برای گزارشگران تا یک درصد مبلغ وصول شده پاداش در نظر گرفته شده است. با این حال، به دلیل حجم بالای پروندهها، تمرکز اصلی روی موارد بزرگ و اثرگذار است و سامانه در حال تقویت است.
وی در پاسخ به سوالی درباره ضمانت اجرای مالیات گفت: مطابق ماده ۲۲ قانون مالیاتهای مستقیم، سازمان میتواند افرادی که فرار مالیاتی دارند را ممنوعالخروج کند. این شامل اعضای هیئتمدیره و مدیرعامل شرکتها نیز میشود.