به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهد، در سالهایی که نفسکشیدن در مشهد به یک دغدغه روزمره بدل شده، آلودگی هوا دیگر صرفاً یک عدد در گزارشها یا یک هشدار مقطعی نیست؛ بلکه بحرانی مزمن است که هر سال، زودتر و شدیدتر از قبل، خود را به شهر تحمیل میکند و شهری که فقط در سال گذشته آلودگی هوا جان 2 هزار و 674 نفر از شهروندانش را گرفت، امسال نیز با وضعیتی نگرانکنندهتر روبهرو شده است؛ آن هم در شرایطی که هنوز راهکاری عملی، مؤثر و حتی موقت برای کنترل این بحران بهصورت جدی اجرایی نشده است. در میانه این وضعیت پیچیده، اختلافنظرها درباره منشأ اصلی آلودگی هوا همچنان ادامه دارد.
مهلقا امینی، کارشناس محیطزیست، ناوگان حملونقل عمومی را یکی از عوامل مهم آلایندگی هوای مشهد معرفی میکند؛ اما در سوی دیگر، ایمان فرهمندی، رئیس مرکز پژوهشهای شورای اسلامی شهر مشهد، خودروهای شخصی را متهم اصلی میداند و تأکید میکند که حدود یکسوم آلودگی هوای شهر ناشی از خودروهای سواری است. با این حال، صحبت از عوامل آلاینده هوای مشهد بدون اشاره به نقش نیروگاهها، بهویژه نیروگاه توس، ناقص خواهد بود؛ نیروگاهی که پس از تذکرها و هشدارهای مکرر، نماینده ادارهکل محیطزیست آلایندگی آن را نه ناشی از مازوتسوزی، بلکه نتیجه بهرهبرداری غلط ، ضعف فناوری و مشکلات مدیریتی دانسته است و در همین راستا، علی دهنوی، مشاور فنی نیروگاه شریعتی نیز تأکید میکند که مسئله اصلی، کیفیت پایین و گوگرددار سوخت تولیدی پالایشگاهها و فناوری فرسوده نیروگاههاست، نه صرفاً نوع سوخت مصرفی.
مشهد در مسیر تندتر آلودگی؛ عقبگرد شاخصهای هوای پاک
مهلقا امینی، کارشناس مسئول بررسی کاهش آلودگی هوا و تغییر اقلیم اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی، در گفتوگو با خبرنگار تسنیم، وضعیت آلودگی هوای مشهد در سال جاری را بحرانیتر از سال گذشته توصیف میکند.
به گفته وی، تا دوازدهم آذرماه امسال، مشهد تنها 7روز هوای پاک را تجربه کرده؛ در حالی که این عدد در مدت مشابه سال گذشته 24 روز بوده است.تعداد روزهای دارای هوای قابلقبول از 181 روز در سال گذشته به 101 روز در سال جاری کاهش یافته و در مقابل، روزهای ناسالم برای گروههای حساس و حتی عموم شهروندان افزایش قابل توجهی داشته است.
از گردوغبار تا وارونگی دما؛ چرا آلودگی ماندگار میشود؟
امینی یکی از دلایل اصلی این وضعیت را افزایش بیسابقه پدیده گردوغبار میداند و یادآور شد: در ماههای مهر و آبان، طوفانهای سنگین گردوغبار رخ داد که اثر مستقیم آن بر کیفیت هوای مشهد کاملاً محسوس بود. ترمیم اکوسیستمهای تخریبشده یکشبه ممکن نیست و آثار سالها تخریب، بهسادگی قابل جبران نخواهد بود.
این کارشناس محیطزیست همچنین به نقش وارونگی دما در نیمه دوم سال اشاره کرده و گفت: موقعیت اقلیمی خاص مشهد باعث میشود آلایندهها در فصول سرد در سطح شهر ماندگار شوند؛ بهگونهای که در برخی هفتهها، شهروندان تا 5 روز متوالی هوای ناسالم را تجربه میکنند.
سهم بالای منابع متحرک؛ خودروها در صدر فهرست آلایندهها
امینی با استناد به سیاهه انتشار آلایندگی هوای مشهد توضیح داد: بر اساس این سند، 64 درصد آلودگی هوای مشهد مربوط به منابع متحرک نظیر خودروهای شخصی، تاکسیها، کامیونها و ناوگان حملونقل است و تنها 36 درصد آن به منابع ثابت اختصاص دارد که نیروگاهها حدود 19 درصد از این سهم را به خود اختصاص میدهند.
به گفته وی، در حوزه منابع متحرک، 32 تا 33 درصد از کل آلودگی شهر ناشی از خودروهای شخصی است و حدود 31 درصد نیز به ناوگان حملونقل عمومی باز میگردد؛ آماری که بهروشنی نشان میدهد توسعه و نوسازی حملونقل عمومی، یکی از مسیرهای اصلی کاهش آلودگی هوا در مشهد است.
امینی با تأکید بر ضرورت مدیریت کارآمد افزود: حل مسئله آلودگی هوا نیازمند مدیرانی است که توانایی حل مسائل چندمتغیره را داشته باشند؛ در غیر این صورت، نتیجه همین شرایطی است که امروز شهر با آن مواجه شده است.
نیروگاه توس زیر ذرهبین؛ مسئله سوخت یا ضعف مدیریت؟
این کارشناس محیطزیست درباره نیروگاه توس تصریح کرد: دودی که مردم از این نیروگاه مشاهده میکنند، الزاماً ارتباطی با نوع سوخت ندارد و بیشتر نشانه بهرهبرداری نادرست است و اگر نیروگاه بهدرستی مدیریت شود، میتواند هر نوع سوختی را بدون دود قابل مشاهده بسوزاند؛ همانگونه که در بسیاری از شهرهای دنیا، نیروگاههای زغالسنگی در مرکز شهر بدون دود فعالیت میکنند.
به گفته امینی، آلایندههای اصلی که سلامت مردم را تهدید میکنند، ترکیبات ناکس و ساکس هستند که محصول ضعف فناوریاند، نه صرفاً اجبار به استفاده از مازوت و بخش مهمی از این مشکل، با مدیریت صحیح و بهروزرسانی فناوری نیروگاهها قابل حل است.
عددهای گویایی که قابل انکار نیستند
وی با اشاره به پژوهشهای علمی افزود: دانشگاه شریف سهم نیروگاهها در آلودگی هوای مشهد را 19 درصد و مطالعات جدید دانشگاه فردوسی این عدد را 34 درصد اعلام کردهاند؛ اعدادی که علمیاند و نمیتوان آنها را نادیده گرفت.
امینی به مسدودشدن کانالهای طبیعی عبور هوا در مشهد اشاره کرد و گفت: در سالهای اخیر، بخشهایی از این مسیرها تخریب شده یا در آستانه مسدودشدن قرار دارند؛ مسیرهایی که نقش مهمی در تهویه طبیعی شهر ایفا میکردند.
ساختوسازهایی که جریان هوا را متوقف میکنند
وی نمونه این روند را در اطراف حرم مطهر رضوی دانسته و تأکیدکرد: تغییر طرحها و ساختوسازهای گسترده، مسیرهای هوایی را مسدود کرده و این موضوع به ضرر کل شهر تمام شده است.
این کارشناس محیطزیست درباره ساختوساز در ارتفاعات جنوبی نیز گفت: سازمان محیطزیست بهطور کامل مخالف هرگونه ساختوساز در کمربند جنوبی بوده است؛ اما با این وجود، برخی پروژهها در سالهای گذشته پیش رفتهاند و هنوز هم تمایل برای ادامه این روند وجود دارد.
پیوستهای زیستمحیطی؛ الزام قانونی که به حاشیه رانده شد
امینی با انتقاد از اجرای ناقص پیوستهای زیستمحیطی خاطرنشان کرد: در بسیاری از طرحها، این پیوستها صرفاً روی کاغذ باقی میمانند و در عمل، آخرین اولویت هستند؛ حتی نیروگاههایی که سالها آلایندگی داشتهاند، در فهرست صنایع آلاینده قرار نگرفتهاند. غلبه اقتصاد بر محیطزیست
وی با بیان اینکه اقتصاد و محیطزیست از یکدیگر جدا نیستند، تأکیدکرد: در بسیاری از تصمیمگیریها، وقتی پای اقتصاد، امنیت و اشتغال به میان میآید، محیطزیست اولین قربانی است. مسئله آلودگی هوا چندوجهی است و نیاز به تصمیمگیری قاطع دارد.
امینی در پایان با اشاره به محدودیتهای آبی مشهد گفت: برخی راهکارهای پیشنهادی بهدلیل شرایط خاص منابع آبی شهر قابل اجرا نیستند لذا با این حال، جلسات کارگروههای تخصصی بهطور منظم برگزار میشود و هماهنگی میان دستگاهها وجود دارد؛ اما تا زمانی که امکانات و اراده اجرایی کافی فراهم نشود، نباید انتظار بهبود سریع وضعیت آلودگی هوای مشهد را داشت.
سواریها؛ سهم تعیینکننده در آلودگی هوای مشهد
ایمان فرهمندی، رئیس مرکز پژوهشهای شورای اسلامی شهر مشهد، در گفتوگو با خبرنگار تسنیم، با تأکید بر ضرورت مواجهه علمی، با مسئله آلودگی هوا اظهارکرد: شورای اسلامی شهر مشهد در موضوع آلودگی هوا صرفاً ناظر نیست، بلکه هم وظیفه قانونی و هم مسئولیت اجتماعی دارد که در برابر این بحران سیاستگذاری کند و پیگیری مستمر داشته باشد. ما مسیر تصمیمگیری را نه بر اساس حدس و گمان، بلکه بر پایه سیاهه انتشار آلایندگی و سهم واقعی هر بخش مشخص کردهایم.
وی با اشاره به نقش پررنگ خودروهای شخصی در آلودگی هوای مشهد گفت: وقتی آمارها نشان میدهد حدود یکسوم آلودگی هوای شهر ناشی از خودروهای سواری است، طبیعیست که این بخش باید در کانون توجه قرار بگیرد. بخشی از ابزارهای کنترلی در اختیار مدیریت شهری است، اما بخش مهمی از تصمیمها به دولت بازمیگردد لذا از نوع و کیفیت سوخت گرفته تا استانداردهای تولید خودرو، سیاستهای اقتصادی و برنامهریزی کلان دولت است و ما تلاش کردهایم در هر دو حوزه، پیگیری و مطالبهگری داشته باشیم.
چالش کمبود داده؛ مانع تحلیل دقیق آلایندگی
فرهمندی درباره روند تکمیل سیاهه جدید انتشار آلایندگیهای مشهد نیز توضیح داد: چه در سیاهه نخست که در سال 1400 جمعبندی شد و چه در سیاهه جدیدی که هماکنون توسط دانشگاه فردوسی در حال انجام است، بزرگترین مانع، کمبود اطلاعات دقیق و بهموقع است و تجربه نشان داده دستگاههایی که سهم کمتری در آلودگی دارند، اطلاعات را سریع ارائه میدهند، اما دستگاههایی که نقش پررنگتری دارند، یا اطلاعات نمیدهند یا با تأخیرهای طولانی این کار را انجام میدهند و همین موضوع، فرآیند تحلیل و تصمیمگیری را دشوار و زمانبر میکند.
این عضو شورای اسلامی شهر مشهد با تأکید بر ضرورت دسترسی به دادههای واقعی و مبتنی بر وضعیت موجود افزود: بدون دیتای کامل و شفاف، نمیتوان سیاستگذاری دقیق انجام داد و بخشی از تفاوت در میزان آلایندگیها ناشی از نوع سوخت مصرفی است و در این میان، نیروگاههای اطراف مشهد سهم قابل توجهی در تولید آلایندهها دارند.
فرهمندی با اشاره به وضعیت نیروگاههای مشهد تصریح کرد: چهار نیروگاه فعال در اطراف شهر، میزان برقی بیش از نیاز مصرفی مشهد تولید میکنند و حدود 35 درصد از برق تولیدی آنها اساساً در مشهد مصرف نمیشود؛ اما آلودگی ناشی از تولید همین برق در هوای شهر باقی میماند و شهروندان هزینه زیستمحیطی آن را پرداخت میکنند.
وی در ادامه درباره موضوع کمربند جنوبی نیز گفت: در 10 سال گذشته، تغییری در این محدوده ایجاد نشده، اما وضعیت آلودگی هوای مشهد بدتر شده است؛ بنابراین نمیتوان این عامل را بهعنوان عامل اصلی آلودگی معرفی کرد و از سایر عوامل اثرگذار غفلت کرد.
فرافکنی بهجای پذیرش مسئولیت
رئیس مرکز پژوهشهای شورای اسلامی شهر مشهد با انتقاد از رویکرد برخی دستگاهها تأکیدکرد: متأسفانه برخی نهادها بهجای پذیرش مسئولیت، به فرافکنی عادت کردهاند؛ در حالی که عوامل اصلی آلودگی باید بدون تعارف شناسایی شوند و اگر ساختوساز در ارتفاعات اثری بر آلودگی دارد مربوط به ساختوساز در بلندیهاست، نه در کف زمین.
وی افزود: بسیاری از آسیبهایی که امروز درباره آن صحبت میشود، پیشتر اتفاق افتاده و از سوی دیگر، مزایایی که قرار بود از طریق احداث کمربندی و کاهش ترافیک حاصل شود، تاکنون محقق نشده است؛ موضوعی که خود نیازمند بررسی و آسیبشناسی جدی است.
ماجرای عددهایی که مسیر سیاستگذاری را مشخص میکنند
فرهمندی با اشاره به سهمبندی منابع آلاینده و استناد به سیاهه انتشار گفت: 65 درصد آلودگی هوای مشهد مربوط به منابع متحرک است که از این میزان، 33 درصد سهم خودروهای شخصی است؛ یعنی تقریباً یکسوم کل آلودگی شهر؛ پس از آن، کامیونها با 13 درصد، موتورسیکلتها با 5 درصد، وانتها با حدود 6.5 درصد و تاکسیها با یک درصد قرار دارند. در مقابل، کل ناوگان اتوبوس و مینیبوس مشهد، کمتر از 5 درصد آلودگی تولید میکند.
وی ادامه داد: اگر سهم صنایع را 6 درصد، پمپبنزینها را 5 درصد، پایانههای زمینی، هوایی و ریلی را کمتر از 3 درصد و بخش خانگی و تجاری را حدود 3 درصد در نظر بگیریم، باز هم سهم غالب و تعیینکننده مربوط به خودروهای شخصی است.
فرهمندی در پایان تصریح کرد: بر همین اساس، راهحل اصلی کاهش آلودگی هوای مشهد، توسعه حملونقل همگانی، افزایش جذابیت استفاده از آن و در کنار آن، محدودسازی استفاده از خودروهای شخصی است؛ مسیری که بدون تصمیمهای سخت و هماهنگی میان دستگاهها، به نتیجه نخواهد رسید.
آلودگی هوا؛ مسئلهای فراتر از یک متهم
علی دهنوی، مشاور فنی نیروگاه شریعتی مشهد، در ادامه گزارش تسنیم با اشاره به ریشههای عمیق آلودگی هوا در کشور اظهار کرد: بخش قابل توجهی از مشکلات آلودگی هوا ناشی از نبود نگرش سیستمی در میان مدیران و حتی در سطح جامعه است و آلودگی هوا یک مسئله تکعاملی نیست، بلکه مسئلهای چندمجهولی است که حل آن نیازمند تصمیمگیرانی با توانایی تحلیل و مدیریت این پیچیدگیهاست.
وی افزود: اگر افرادی که در جایگاه تصمیمگیری قرار میگیرند، مهارت حل مسائل چندوجهی را نداشته باشند، طبیعی است که راهکارها یا سطحی خواهند بود یا به نتیجه نمیرسند بلکه نیروگاهها هم از این قاعده مستثنا نیستند و باید سهم واقعی خود را در این چرخه شناسایی و درباره آن پاسخگو باشند.
سهم هر بخش، قابل محاسبه و قابل پیگیری است
مشاور فنی نیروگاه شریعتی مشهد با تأکید بر ضرورت شفافیت در تعیین سهم آلایندگی گفت: اگر واقعاً قصد حل مسئله آلودگی هوا را داریم، ابتدا باید بدانیم سهم هر بخش دقیقاً چقدر است و چه میزان از آن در اختیار بهرهبردار قرار دارد و این کار آنقدرها هم پیچیده نیست؛ کافی است بدانیم هر نیروگاه چه مقدار گاز، مازوت یا گازوئیل مصرف میکند.
دهنوی ادامه داد: از همین دادههای ساده میتوان میزان آلایندگی را برآورد کرد لذا همه نیروگاهها اطلاعات مربوط به مصرف سوخت خود را در اختیار دارند و اگر مرجعی رسمی این اطلاعات را مطالبه کند، نیروگاهها مانعتراشی نمیکنند ولی مسئله اصلی جای دیگری است؛ اینکه پس از شناسایی سهم آلایندگی، چه نهادی قرار است اصلاحات لازم را انجام دهد و آیا ابزار و مهارت این کار را دارد یا خیر.
دود قابل مشاهده، همیشه متهم اصلی نیست
وی با بیان اینکه بخشی از آلودگی ناشی از سوخت در سطح نیروگاه قابل مدیریت است، توضیح داد: دودی که از دودکش دیده میشود، لزوماً مسئله اصلی نیست و در بسیاری از موارد، این دود نتیجه اشکالات بهرهبرداری یا تنظیمات فنی است که با نظارت دقیق و اصلاح فرآیندها قابل رفع است.
دهنوی تأکید کرد: تمرکز صرف بر دود ظاهری، نگاه سادهانگارانه به مسئله آلودگی هواست و بخش مهمی از آلایندگیها قابل رؤیت نیستند، اما اثرات بسیار جدیتری بر سلامت مردم دارند و برای کنترل آنها باید به لایههای فنی و تخصصیتر توجه کرد.
تولید برق فراتر از نیاز شهر؛ آلودگی در هوای مشهد باقی میماند
دهنوی، مشاور فنی نیروگاه شریعتی مشهد با اشاره به مصرف مازوت در کشور گفت: استفاده از سوخت مازوت در ایران اجتنابناپذیر است، اما مسئله اصلی زمان، نحوه مصرف و مدیریت علمی آن است لذا کنترل آلایندگی در این حوزه، بسیار پیچیدهتر از آن چیزی است که در نگاه اول دیده میشود.
وی افزود: آلایندههای اصلی که سلامت مردم را تهدید میکنند، ناکسها و ساکسها هستند؛ یعنی ترکیبات نیتروژنی و گوگردی و این آلایندهها الزاماً با دود قابل مشاهده یکی نیستند لذا برای کاهش آنها، هم پالایشگاهها باید سوخت کمگوگرد تولید کنند و هم فناوری نیروگاهها و موتور خودروها بهروز شود.
نقش کلیدی پالایشگاهها و مسئولیت وزارت نفت
دهنوی با تأکید بر مسئولیت پالایشگاهها در زنجیره آلودگی هوا تصریح کرد: پالایشگاهها باید مسئولیت خود را در کاهش گوگرد سوخت بپذیرند. وزارت نفت موظف است سوخت استاندارد تولید کند؛ چراکه نیروگاه فقط میتواند بهرهبرداری را بهدرستی انجام دهد.
وی خاطرنشان کرد: وقتی سوخت، گوگرد بالایی دارد، حتی اگر همه تنظیمات فنی نیروگاه بهدرستی انجام شود، باز هم آلایندگی ایجاد خواهد شد بنابراین نمیتوان تمام بار آلودگی را صرفاً بر دوش بهرهبردار نیروگاه گذاشت و از نقش کیفیت سوخت چشمپوشی کرد.
نظارت آنلاین؛ ادعای پنهانکاری درست نیست
مشاور فنی نیروگاه شریعتی مشهد درباره وضعیت نظارت بر آلایندگی نیروگاهها گفت: همه نیروگاهها به آنالایزرهای آنلاین مجهز هستند و دادههای آلایندگی بهصورت لحظهای به سازمان محیطزیست ارسال میشود و اگر میزان آلایندگی از حد مجاز فراتر رود، نیروگاه جریمه میشود. اگر دستگاهی دچار مشکل یا قطعی شود، باید به ما اعلام شود تا نسبت به رفع آن اقدام کنیم. اینکه گفته میشود نیروگاهها اطلاعات نمیدهند یا پنهانکاری میکنند، ادعای درستی نیست و با واقعیت سازگار نیست.
مجوز مازوتسوزی، بهمعنای رهاشدن از نظارت نیست
دهنوی در واکنش به برخی برداشتها درباره خروج نیروگاههای مازوتسوز از دایره نظارت محیطزیست تصریح کرد: این تصور که چون شورای امنیت ملی مجوز مازوتسوزی داده، نیروگاهها دیگر تحت نظارت نیستند، کاملاً غلط است.
وی ادامه داد: مصوبه شورای امنیت ملی فقط اجازه مصرف مازوت در شرایط خاص را میدهد، نه اینکه گفته باشد این سوخت بهصورت نادرست مصرف شود یا آلایندگی ایجاد کند و نظارت محیطزیست همچنان برقرار است و هیچ نیروگاهی خارج از این چارچوب فعالیت نمیکند.
آلودگی نامرئی؛ فراتر از دود نیروگاهها
مشاور فنی نیروگاه شریعتی مشهد با تأکید بر ضرورت تغییر نگاه به مسئله آلودگی گفت: آلایندگی فقط دود قابل مشاهده نیست. خودروها هم دود زیادی تولید نمیکنند، اما آلایندهاند بنابراین باید نگرش سیستمی داشت و سهم هر بخش را از سوخت، گوگرد، فناوری و بهرهبردار بهدرستی شناسایی کرد؛بدون چنین نگاهی، هم تحلیلها ناقص خواهد بود و هم راهکارها به بیراهه میرود.
حملونقل عمومی؛ راهکاری که در مشهد جواب نداد
دهنوی در ادامه با اشاره به اقدامات انجامشده در حوزه حملونقل عمومی گفت: اقداماتی که در این حوزه انجام دادهایم، همان سیاستهایی است که در بسیاری از کشورهای دنیا اجرا میشود؛ یعنی پایین نگه داشتن قیمت حملونقل عمومی و افزایش هزینه استفاده از خودرو شخصی.
وی تصریح کرد: این روش در دنیا مؤثر بوده است، اما در مشهد تاکنون اثر ملموسی نداشته و برخی معتقدند که هنوز اندازهگیری دقیقی انجام نشده است با این حال، من معتقدم این روش در شرایط فعلی مشهد نتیجه نخواهد داد.
افزایش هزینهها؛ راهکاری بیاثر در اقتصاد کنترلنشده
مشاور فنی نیروگاه شریعتی مشهد تأکیدکرد: افزایش هزینه پارکینگ، جریمه یا عوارض، در کشور ما اثر واقعی نخواهد داشت؛ چراکه قیمت تمامشده کالاها و خدمات کنترل نمیشود. وقتی قیمت تمامشده کنترل نشود، هر اقدامی مانند افزایش عوارض یا هزینه استفاده از خودرو شخصی، عملاً بیاثر خواهد بود و نمیتواند رفتار مصرفکننده را تغییر دهد.
آلودگی هوا؛ مسئله حلنشدهای که متولی ندارد
طبق بررسی های خبرنگار تسنیم از مشهد، مجموع اظهارات نشان میدهد آلودگی هوای مشهد نه حاصل یک عامل مشخص، بلکه نتیجه زنجیرهای از تصمیمها و بیتصمیمیهاست لذا از یکسو نیروگاهها به مصرف سوختهای آلاینده متهم میشوند و از سوی دیگر، کیفیت پایین سوخت و ضعف فناوری بهعنوان عامل اصلی معرفی میشود و در این میان، هر بخش سهم خود را محدود و قابلمدیریت میداند و مسئولیت را به حلقههای بالادستی یا پاییندستی واگذار میکند؛ چرخهای که عملاً به فقدان یک متولی پاسخگو منجر شده است.
مازوت؛ واقعیت اجتنابناپذیر با مدیریت ضروری
آنچه در میان این اظهارات برجسته است، غیبت یک نگاه یکپارچه و سیستمی در مدیریت آلودگی هواست وقتی کیفیت سوخت به وزارت نفت، بهرهبرداری به نیروگاهها، نظارت به محیطزیست و اصلاح الگوی مصرف به مردم و حملونقل عمومی حواله داده میشود، نتیجه چیزی جز پراکندگی مسئولیتها نخواهد بود. در چنین شرایطی، حتی وجود ابزارهای پایش آنلاین، قوانین و مصوبات نیز نمیتواند به کاهش ملموس آلودگی منجر شود، زیرا مسئله اصلی نه فقدان داده، بلکه نبود اراده و سازوکار تصمیمگیری مؤثر است. در نهایت، آلودگی هوا به مسئلهای عادیشده تبدیل شده است؛ بحرانی که همه درباره آن سخن میگویند، اما کمتر نهادی حاضر است هزینه حل آن را بپذیرد تا زمانی که کیفیت سوخت، بهروزرسانی فناوری، مدیریت مصرف و سیاستهای اقتصادی بهصورت همزمان و هماهنگ اصلاح نشوند، پرسش اصلی همچنان بیپاسخ میماند: وقتی همه ناظرند و همه معترض، مسئول واقعی هوای آلوده مشهد کیست؟
گزارش از محدثه رمضانی
انتهای پیام/282