برترینها: آریو همتی در سایت سینما سینما یادداشتی درباره فیلم فریاد زیر آب منتشر کرده و در بخشی از آن به ده فیلم شاخص از سینمای ایران پیش از انقلاب اشاره کرده است، آثاری که هنوز هم تماشایی و سرگرمکنندهاند. این فهرست میتواند یک انتخاب مناسب برای کسانی باشد که در شب یلدا دوست دارند یک فیلم ایرانی جذاب تماشا کنند. در ادامه این یادداشت را بخوانید و بعد با معرفی بیشتر فیلمها همراه باشید.
فیلم «فریاد زیر آب» بنا بر مقولهبندی ساختاریک یعنی سینمای پیشاساختار، ساختارمند، پساساختارگرا و فراساختارگرا در نوع سینمای ساختارگرای کلاسیک قرار میگیرد. از سال ۱۳۵۳ با فرزان دلجو و امیر مجاهد موجی موسوم به موج فرزان دلجو در میان سینمای جوانگرای دهه پنجاه به وجود آمد که آثاری مانند «فریاد زیر آب» متاثر از آن ساخته شدند.
فیلم «فریاد زیر آب» در نوع سنت سوژهگرایی و با ستایش مفاهیمی مانند رفاقت و جوانمردی و در نوع سیستمهای اخلاقگرای پیشینی تعبیر میشود. نخست باید فیلمنامه را دید که بسیار دقیق و ریزومیک روابط را تعریف میکند و فراز و فرودها را درست میچیند. سیروس الوند در مقام کارگردان توانسته یکی از قلههای سینمای سرمایهمحور دهه پنجاه را به تصویر بکشد. حضور داریوش اقبالی و فرزانه تاییدی که بر جزئیات بسیار تسلط دارند در کنار بهروز بهنژاد که مکملی درخشان برای آنهاست توانسته مخاطب انبوهی را در طول دههها سمت این فیلم جذب کند.
مهمترین وجه تفاوتسازی عنایت بخشی و نقش منفی او یعنی کاراکتر نصیر در سوء استفاده از آذر با بازی فرزانه تاییدی است که در تقابل با عزت دستپاچهی جوان ـ داریوش ـ قرار میگیرد و موجب شکلگیری درام جذابی میشود. زوج تفاوتساز عزت دستپاچه با پدرش، که کیومرث ملکمطیعی به خوبی از عهده آن بر میآید نیز از وجوه مهم تفاوتسازی است که نشاندهنده نگره متفاوت دو نسل است.
سیروس الوند به عنوان یک کارگردان جوان که عقبه فیلمنامهنویسی داشت با فیلم «فریاد زیر آب» حضور خویش را در سینما تثبیت کرد و چند دهه با ساخت فیلمهایی در همین سبک و سیاق به عنوان مهمترین ادامهدهنده سینمای جوانان نیمه دهه پنجاه یا به اصطلاح سینمای موج فرزان دلجو توانست بیش از پیش آن را به جامعه سینمایی نسلهای بعد معرفی کند. آخرین جلوهنماییهای این نوع در فیلمهایی مانند «دستهای آلوده» و «پرتقال خونی» که در اولی با بازی شگفتانگیز هدیه تهرانی و ارائه قهرمانی غیرکلیشهای دیبا مواجه بودیم و در دومی بازیهای عالی عربنیا و حامد بهداد که با دو حس متفاوت زوج تفاوتساز پولدار ـ بیپول را بر پرده جانی دگر بخشیدند.
فیلم «فریاد زیر آب» بعد از گذشت نزدیک به نیم قرن همچنان در بین نسلهای بعدی جوانان ایرانی به سبب المانهای جوانپسند، نیروی جوانی، حضور خیابان چون تا پیش از موج یاران دلجو و فیلمهای جوانان نیمه دهه پنجاه خیابان به ما هو خیابان در سینمای ایران نداشتیم ، عشق و مرگ ، و ستایش رفاقت و همچنین انرژی داریوش، فرزانه تاییدی و بهروز بهنژاد مورد توجه است.
همتی در ادامه نوشت: اگر قرار باشد ده اثر شاخص در سینمای ساختارکلاسیک ایران داشته باشیم به ترتیب زمانی میتوان «فریاد زیر آب» الوند را در کنار فیلمهای «افسونگر» اسماعیل کوشان، «گنج قارون» سیامک یاسمی، «سلطان قلبها» محمدعلی فردین، «کوچه مردها» سعید مطلبی، «بابا نان داد» امان منطقی، «همسفر» مسعود اسدالهی، «بوی گندم» فرزان دلجو و امیرمجاهد، «در امتداد شب» پرویز صیاد و «تاراج» ایرج قادری نام برد.
گنج قارون
گنج قارون یکی از ماندگارترین فیلمهای عامهپسند دهه ۴۰ است که محمدعلی فردین با نقش «علی بیغم» در آن به اوج محبوبیت رسید. این فیلم به کارگردانی سیامک یاسمی در سال ۱۳۴۴ ساخته شد و فروزان و آرمان نیز از بازیگران اصلی آن بودند. داستان از جایی شروع میشود که علی مرد ثروتمندی به نام قارون را از خودکشی نجات میدهد، اما بهتدریج مشخص میشود این مرد همان پدر گمشدهٔ اوست؛ روایتی احساسی درباره فاصلهٔ طبقاتی، خانواده و پیروزی انسانیت بر پول.
سلطان قلبها
در سلطان قلبها با فضایی کاملاً عاشقانه و موسیقایی روبهرو هستیم؛ فیلمی که خود محمدعلی فردین آن را کارگردانی کرد و در سال ۱۳۴۷ به نمایش درآمد. فردین در کنار آذر شیوا بازی میکند و صدای عارف نقش مهمی در محبوبیت اثر دارد. قصه درباره دختری فقیر به نام خورشید و مادرش است که با خوانندهای مشهور و ثروتمند آشنا میشوند و عشقی آرام و فداکارانه میان خورشید و سعید شکل میگیرد؛ عشقی که بیشتر از هیجان، بر احساس و اخلاق تکیه دارد.
در امتداد شب
در امتداد شب حالوهوایی تلختر و جدیتر نسبت به فیلمفارسیهای معمول دارد و گوگوش در یکی از متفاوتترین نقشهایش ظاهر میشود. این فیلم که در سال ۱۳۵۶ به کارگردانی پرویز صیاد ساخته شد، داستان زنی مشهور و تنها به نام پروانه را روایت میکند که میان روابط عاطفی پیچیده گرفتار شده است. ورود جوانی بیمار به نام بابک به زندگی او، مسیر داستان را به سمت فداکاری و انتخابهای دردناک میبرد و فیلم تصویری انسانی از عشق، تنهایی و مسئولیت ارائه میدهد.
همسفر
فیلم همسفر با بازی زوج محبوب بهروز وثوقی و گوگوش در سال ۱۳۵۴ ساخته شد و مسعود اسداللهی کارگردانی آن را بر عهده داشت. داستان از یک آشنایی ساده در مسیر سفر آغاز میشود؛ دختری به نام عاطفه که زخمی از گذشته دارد و مردی که ناخواسته همراه او میشود. این همراهی جادهای به تدریج به عشقی واقعی تبدیل میشود و فیلم با تمرکز بر تغییر شخصیتها، یکی از عاشقانهترین آثار سینمای پیش از انقلاب را شکل میدهد.
بوی گندم
در بوی گندم فضای اجتماعی و تلخ دهه ۵۰ پررنگ است و خبری از پایانهای رؤیایی نیست. این فیلم در سال ۱۳۵۶ به کارگردانی امیر مجاهد و فرزان دلجو ساخته شد و بازیگرانی مانند ابی، شهرام شبپره و آیلین ویگن در آن حضور دارند. داستان درباره چند جوان گرفتار فقر، اعتیاد و انتخابهای سخت است که یکی از آنها برای نجات دختری بیمار به نام گندم، وارد مسیری خطرناک میشود؛ مسیری که سرنوشت تلخی را برای همه رقم میزند.