به گزارش خبرنگار گروه استانهای خبرگزاری دانشجو، آلودگی هوا به عنوان یکی از جدیترین معضلات زیستمحیطی عصر حاضر، در کلانشهرهای پرجمعیت جهان خودنمایی میکند، در ایران نیز پایتخت و شهرهای بزرگ با تراکم بالای جمعیت و ترافیک، سالهاست که با این مشکل دستوپنجه نرم میکنند.
اما استان یزد، با وجود مساحت گسترده، تراکم جمعیتی پایین و اقلیم کویری خشک، به شکلی متفاوت اما شدید با بحران آلودگی هوا مواجه است. کارشناسان متعدد، ریشه اصلی این مسئله را در تمرکز بالای صنایع و معادن آلاینده، جانمایی غیراستاندارد و بارگذاری بیش از ظرفیت اکولوژیکی منطقه میدانند.
حسن اکبری مدیرکل حفاظت محیطزیست استان یزد در گفتگو با SNN TV با تشریح وضعیت آلایندگی و عوامل مؤثر بر آن، گفت: آلودگی هوا در یزد بهشدت وابسته به شرایط اقلیمی است، در سالهایی که بارندگی کاهش مییابد و میزان رطوبت هوا و خاک پایین میآید، تعداد روزهای ناسالم به طور محسوسی افزایش پیدا میکند و ترکیب آلودگی ناشی از فعالیتهای انسانی، تخریب سرزمین و فعلوانفعالات صنعتی و ترافیکی، شرایط را وخیمتر میسازد.
اکبری در تشریح آخرین وضعیت آلودگی هوا تا ۱۶ آذر سال جاری گفت: شهرستان اردکان ۴۶ روز ناسالم، میبد ۳۴ روز ناسالم و شهر یزد و اشکذر ۲۶ روز ناسالم را پشت سر گذاشتهاند.
به گفته وی، این ارقام نسبت به سال گذشته افزایش قابلتوجهی داشته و وضعیت امسال تقریباً مشابه سال ۱۴۰۲ است.
اکبری در ادامه به سهم منابع مختلف آلاینده اشاره کرد و با بیان نتایج یک مطالعه دانشگاه تهران گفت: در محور مهریز - عقدا حدود ۵۸ درصد آلودگی هوا ناشی از صنایع، معادن و منابع ثابت، حدود ۳۳ درصد مربوط به حملونقل و ترافیک و نزدیک به ۱۰ درصد نیز حاصل کانونهای فرسایشی و ریزگردهای محلی است. به همین دلیل بخش عمده تمرکز دستگاههای نظارتی بر کنترل آلایندگی صنایع قرار گرفته، هرچند سهم قابلتوجه ترافیک نیز نادیده گرفته نمیشود.
مدیرکل حفاظت محیطزیست یزد با اشاره به تمرکز بالای صنایع سنگین و نیمهسنگین در محدوده مهریز تا عقدا اظهار کرد که بیش از ۸۰ درصد صنایع آلاینده استان در این محور مستقر شدهاند.
فهرست صنایع سنگین مستقر در محور مهریز - عقدا
وی آمار این صنایع مستقر شده در محور مهریز - عقدا را شامل ۱۱۲ واحد کاشی و سرامیک، ۳۸ واحد فولادی، ۱۴۲ کوره آجرپزی، ۵۸ واحد شن و ماسه و آسفالت، ۲۵ واحد شیشه و سیمان و ۱۹ نیروگاه غیر تجدیدپذیر عنوان کرد و افزود: علاوهبرآن ۲۵ شهرک و ناحیه صنعتی نیز عمدتاً به مرحله اشباع رسیدهاند.
وی تأکید کرد: بارگذاری این حجم از صنعت در چنین اقلیم و ظرفیت محیطی، بسیار فراتر از توان برد اکولوژیک استان است و همین موضوع ریشه اصلی دشواری کنترل بحران آلودگی محسوب میشود. اکبری در بخش دیگری از سخنان خود به اقدامات نظارتی یکساله اخیر اشاره کرد و گفت: طی این مدت ۱۹۱۱ مورد سنجش شامل بررسی دودکشها، فاضلابها و آزمایشهای مختلف انجام شده و ۱۴۱۵ بازدید سرزده نیز در شبوروز صورتگرفته است. نتیجه این پایشها صدور ۲۰۱۱ اخطار و قرارگرفتن ۳۵۷ واحد صنعتی در فهرست صنایع آلاینده در تابستان امسال بوده است. وی با بیان اینکه جریمه صنایع آلاینده سنگین است و جریمه برخی واحدهای بزرگ به بیش از ۱۵۰ میلیارد تومان میرسد توضیح داد: افزایش تعداد واحدهای آلاینده شناسایی شده، ناشی از افزایش سختگیریها بوده است.
وی با اشاره به تصویب ۱۱ مصوبه محیطزیستی در شورای برنامهریزی استان طی سال جاری گفت: این میزان مصوبه در کشور کمسابقه است، از جمله اقدامات جدید، بهکارگیری ۱۲ کارشناس شبانه برای پایش مداوم صنایع در محور یزد - عقدا است که از هفته گذشته فعال شدهاند.
اکبری در جمعبندی سخنان خود گفت: اشتباهات متراکم شده در دو دهه گذشته در زمینه استقرار صنایع در این محور، امروز به شکل بحران خود را نشان میدهد و جبران آن زمانبر خواهد بود. او تأکید کرد که بحرانهای محیطزیستی پیچیدگی زیادی دارند و مانند تجربه دریاچه ارومیه، بازگرداندن شرایط به حالت مطلوب نیازمند زمان، برنامهریزی و همکاری جمعی است. وی خواستار تداوم حمایت استاندار، نمایندگان و دستگاههای نظارتی برای جلوگیری از استقرار واحدهای غیرکارشناسی و کنترل افزایش ظرفیتهای غیرمجاز شد.
سهم ۵۸ درصدی صنایع، معادن و نیروگاهها در آلودگی هوای استان یزد
محمدکاظم صادقیان، مدیرکل صنعت، معدن و تجارت استان یزد نیز در گفتوگو با SNN TV در توضیح اقدامات این مجموعه برای کاهش آلودگی صنایع و ساماندهی صدور مجوزهای صنعتی گفت: یکی از نکات مهم در بحث آلودگی استان، سهم ۵۸ درصدی صنایع، معادن و نیروگاههاست. از این میزان، حدود ۱۰ درصد به نیروگاهها مربوط میشود و بخش بزرگتر آن به صنایع و معادن بازمیگردد. همین موضوع ضرورت نظارت دقیق بر فعالیت واحدهای صنعتی را دوچندان کرده است. وی افزود: از سال ۱۴۰۰ به بعد، سیاست ما در حوزه صدور مجوز بهطورجدی تغییر کرده است. هیچ مجوز جدیدی برای صنایع انرژیبر و آلاینده در محورهای حساس صادر نشده و این تصمیم را با اطمینان کامل به مردم اعلام میکنیم. همچنین فرایند استعلامها اصلاح شده و استعلام دستی محیطزیست از چرخه خارج شده است تا خطاها و تعارضات گذشته تکرار نشود.
مدیرکل صنعت، معدن و تجارت استان یزد با اشاره به وضعیت جوازهای صادرشده گفت: در استان حدود ۵۱۰۰ جواز تأسیس وجود دارد که بیش از هزار مورد از آنها پیشرفت فیزیکی مناسب داشتهاند. اما نزدیک به ۵۰ درصد این جوازها سالها بدون پیشرفت مانده بودند. بر همین اساس، پیشنهاد تغییر کاربری، انتقال یا اصلاح مجوزها را ارائه دادیم تا مجوزهای بلااستفاده از نظام حمایتی خارج شوند و فعالیتها به سمت صنایع پایدار هدایت گردد.
وی ادامه داد: راهبرد کلان استان از سال ۱۴۰۰ حرکت به سمت صنایع پایدار و کممصرف بوده است. نمونه بارز آن کاهش سهم صنایع معدنی از ۲۶ درصد به ۲۰ درصد در طی یک سال و انتقال این ظرفیت به حوزههایی مانند نساجی، پوشاک، تولید پلیمر و صنایع پاک است. صادقیان اضافه کرد: سالانه به طور متوسط هزار جواز تأسیس صادر میشود که حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ واحد از آنها به بهرهبرداری میرسند. این در حالی است که پیش از اصلاحات اخیر، سالانه حدود ۴۰۰۰ تا ۵۰۰۰ مجوز فعال میماند. با اقدامات جدید، تعداد مجوزهای آلاینده در محورهای پرخطر به کمتر از ۱۰۰ مورد رسیده که اکثر آنها مربوط به قبل از سال ۱۴۰۰ است و امکان لغو فوری آنها وجود ندارد.
وی با اشاره به سیاستهای اخیر استان گفت: در حوزه تخصیص آب نیز تلاش کردهایم که صنایع در مسیر پایدار قرار بگیرند و بارگذاری جدیدی ایجاد نشود. اکنون حتی تغییر محصولات واحدهای صنعتی نیز تحت نظارت محیطزیست انجام میشود و هماهنگی کاملی در سطح استان شکلگرفته است. مدیرکل صمت استان تأکید کرد: حدود ۳۵۰ واحد در فهرست پایش آینده قرار دارند و تیم مشترکی متشکل از صمت و محیطزیست در حال ارزیابی مستمر آنهاست. برای اولینبار واحدی با عنوان "واحد حفظ محیطزیست" در سازمان صمت ایجاد شده که تجربیات موفق واحدهای نمونه را به سایر واحدها منتقل میکند. وی در پایان اظهار کرد: مجموعه اقدامات اخیر، نتیجه همکاری نزدیک دستگاههای استان است و امیدواریم طی کمتر از پنج سال، اثرات مثبت این راهبردها در کاهش آلودگی و توسعه صنایع پاک به طور ملموس دیده شود.
رصد روزانه وضعیت آلودگی هوا توسط دانشگاه علوم پزشکی یزد
وحید جعفری، مدیر سلامت محیط و کار دانشگاه علوم پزشکی یزد در گفتوگو با SNN TV در تشریح روند پایش و مدیریت آلودگی هوا در استان اظهار کرد: موضوع آلودگی هوا و آثار آن بر سلامت، از مسئولیتهای اصلی دانشگاه علوم پزشکی است و به همین دلیل این مجموعه روزانه وضعیت آلایندهها را رصد و تحلیل میکند. یکی از پرسشهای همیشگی مردم این است که چرا در برخی روزها استانهای همجوار تعطیل میشوند؛ اما یزد تعطیل نمیشود. همچنین درباره عملکرد برخی تابلوهای سنجش کیفیت هوا در سطح شهر نیز ابهاماتی مطرح میشود. این موارد نیازمند توضیح دقیق است.
وی با اشاره به هزینههای پیدا و پنهان آلودگی هوا افزود: این عنوان نشاندهنده اهمیت پدیدهای است که اثرات آن تنها به پیامدهای قابلمشاهده محدود نمیشود، بلکه بر خاک، آب، اکوسیستم و در نهایت سلامت انسان تأثیر گسترده دارد. بخشی از این آثار در قالب مرگومیر ناشی از تماس طولانیمدت با آلایندهها نمود پیدا میکند. طبق گزارش وزارت بهداشت که مربوط به سال ۱۳۹۳ است، حدود هشت هزار مرگ در کشور به آلودگی هوا نسبتدادهشده است.
جعفری با بیان اینکه آلودگی هوا دارای اثرات کوتاهمدت و مزمن است، ادامه داد: بیماریهای قلبی و عروقی، سکته مغزی، برخی سرطانها و بیماریهای مزمن ریوی از جمله پیامدهای مواجهه طولانیمدت با آلایندهها هستند. در مقابل، علائم تنفسی حاد و تشدید مشکلات ریوی از آثار کوتاهمدت آلودگی محسوب میشود.
وی درباره نحوه تصمیمگیری در شرایط اضطرار آلودگی توضیح داد: بر اساس دستورالعملهای وزارت بهداشت، هر روز دادههای هواشناسی و گزارشهای سنجش کیفیت هوا که توسط اداره کل محیطزیست ارائه میشود، بررسی شده و در صورت پیشبینی پایداری آلایندهها، کمیته اضطرار آلودگی هوا تشکیل میشود. باتوجهبه فوریت موضوع، بسیاری از جلسات این کمیته بهصورت مجازی برگزار میشود تا تصمیمگیری با سرعت بیشتری انجام گیرد. در این تصمیمات، تأکید اصلی بر کاهش مواجهه گروههای حساس مانند سالمندان، بیماران، زنان باردار و کودکان است.
وی افزود: ازآنجاکه امکان حذف فوری آلایندهها وجود ندارد، تنها راهکار کوتاهمدت کاهش تماس مردم با آلودگی است. خوشبختانه سطح سواد سلامت در استان یزد بالاست و مردم با توصیههای ارائهشده همراهی خوبی دارند. نقش رسانهها و بهویژه صداوسیما در ارتقای این آگاهی بسیار اثرگذار بوده است.
ثبت ۴۳۲ مرگ منتسب به آلودگی هوا در یزد
جعفری در تشریح آمار مرگهای منتسب به آلودگی هوا نیز گفت: بر اساس گزارشهای سال ۱۴۰۳، در جهان حدود ۱۰ تا ۱۲ درصد مرگهای طبیعی به آلودگی هوا نسبت داده میشود. در کشور و استان یزد نیز آلاینده غالب، ذرات معلق PM2.5 است. مطابق آخرین برآوردها، در شهر یزد طی سال ۱۴۰۳ حدود ۴۳۲ مرگ منتسب به آلودگی هوا ثبت شده که معادل ۱۰/۷ درصد مرگهای ناشی از علل طبیعی است. این رقم در سالهای گذشته حدود ۱۳ درصد بود که اکنون کاهشیافته است.
وی افزود: به تفکیک علل، ۲۳ درصد مرگهای ناشی از بیماریهای قلبی، ۱۵ درصد مرگهای ناشی از سکته مغزی، ۱۷ درصد مرگهای مرتبط با بیماریهای انسدادی مزمن ریه، ۲۲ درصد مرگهای ناشی از سرطان ریه و ۱۳ درصد موارد مرگ ناشی از عفونتهای حاد تنفسی به آلودگی هوا نسبتدادهشده است. این میزان در برخی شهرستانها کمی بالاتر یا پایینتر از میانگین اعلامشده است.
جعفری با اشاره به همزمانی آلودگی هوا با افزایش شیوع آنفلوانزا تأکید کرد: بر اساس مطالعات جهانی، آلودگی هوا علاوه بر ایجاد بیماری، زمینه تشدید بیماریهای عفونی مانند آنفلوانزا را فراهم میکند و شدت علائم را افزایش میدهد. این روند در استان نیز مشاهده شده و موارد ابتلا و عوارض تنفسی در روزهای آلوده افزایشیافته است. وی در پایان خاطرنشان کرد: دانشگاه علوم پزشکی با همکاری دستگاههای مسئول و همراهی مردم، در تلاش است آثار آلودگی هوا بر سلامت شهروندان را کاهش دهد. رصد مستمر وضعیت، اطلاعرسانی دقیق و اجرای بهموقع مصوبات کمیته اضطرار، محورهای اصلی این اقدامات است.
با وجود تلاشهای گسترده و هماهنگ دستگاههای اجرایی استان یزد در سالهای اخیر، نتایج حاصل هنوز تأثیر ملموسی بر کاهش پایدار آلودگی هوا نداشته است. این وضعیت نشاندهنده عمق بحران ناشی از تصمیمگیریهای گذشته و محدودیتهای اقلیمی است.
به نظر میرسد راهحل مؤثر و بلندمدت برای غلبه بر این معضل، فراتر از نظارت بر صنایع موجود و هدایت سرمایهگذاریهای جدید به محورها و مناطق دیگر استان، مستلزم برنامهریزی جدی برای انتقال تدریجی صنایع آلاینده از پهنه حساس مهریز تا عقدا و جایگزینی آنها با صنایع پاک، هایتک و دانشبنیان باشد.
متأسفانه در بسیاری از صنایع سنگین مانند فولاد، تنها بخشهای آلاینده و با ارزش افزوده پایین در استان مستقر شدهاند و حتی زنجیره پاییندستی ارزشمند نیز در یزد شکل نگرفته است. حل این بحران نیازمند عزم ملی، حمایتهای مالی و فنی، و همکاری همهجانبه ذینفعان است تا ضمن حفظ اشتغال و توسعه اقتصادی، سلامت شهروندان و پایداری محیطزیست استان یزد تضمین شود.
امید است با تداوم سیاستهای اصلاحی اخیر، در آیندهای نزدیک شاهد بهبود قابل توجه کیفیت هوای این استان تاریخی و ارزشمند باشیم.