عاطفه رشنویی مدیر پایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت تپه در یادداشتی نوشت: یلدا، بهعنوان یکی از کهنترین آیینهای زنده در ایران فرهنگی، تنها یک مناسبت تقویمی یا رسم خانوادگی نیست؛ بلکه نمونهای روشن از میراث فرهنگی ناملموس ایرانیان است که در آن، دانش، معنا و رفتار اجتماعی در قالب یک سنت پایدار به نسلهای بعد منتقل شده است. این آیین، برخلاف تصور رایج، نه حاصل اسطورهپردازی ساده، بلکه نتیجه مشاهده دقیق طبیعت و درک منظم از چرخههای کیهانی است.
آنچه امروز در علم نجوم بهعنوان «انقلاب زمستانی» شناخته میشود، نقطهای است که خورشید به پایینترین موقعیت ظاهری خود در افق میرسد و کوتاهترین روز سال رقم میخورد. در ایران فرهنگی، این لحظه نهتنها شناسایی، بلکه معناگذاری شد. یلدا در اصل، ثبت فرهنگیِ یک رویداد علمی است؛ لحظهای که جامعه با اطمینان از بازگشت تدریجی نور، تاریکی را نه تهدید، بلکه بخشی از نظم طبیعت میپذیرد.
در سنت ایرانی، این پذیرش با مفاهیمی چون روشنایی، پیمان و پیوستگی اجتماعی همراه شده است. آیین یلدا، رفتار جمعی را سامان میدهد: گردهمآمدن، گفتوگو، روایت و روشننگهداشتن فضای زندگی. این عناصر، اجزای یک نظام دانشی هستند که کارکردی فراتر از نماد دارند. یلدا، سازوکاری فرهنگی برای حفظ انسجام اجتماعی در دورههای دشوار سال و انتقال تجربه زیست جمعی است.
از منظر میراث فرهنگی ناملموس، اهمیت یلدا در پویایی آن نهفته است. این آیین در طول قرنها، بدون گسست اساسی، خود را با شرایط اقلیمی، اجتماعی و فرهنگی هر دوره تطبیق داده و همچنان زنده مانده است. همین تداوم، نشاندهنده ظرفیت بالای آن در ایجاد معنا، امید و همبستگی در میان جامعه است؛ ویژگی که امروز یکی از شاخصهای اصلی میراث ناملموس در اسناد بینالمللی بهشمار میرود.
یلدا همچنین حامل نوعی نگاه مسئولانه به طبیعت است. در این سنت، انسان نه در برابر طبیعت، بلکه در کنار آن تعریف میشود. فهم زمان، صبر در برابر تغییرات اقلیمی و احترام به چرخههای طبیعی، بخش جداییناپذیر از منطق این آیین است. چنین نگاهی، امروز میتواند در بازاندیشی رابطه جامعه با محیطزیست و منابع طبیعی الهامبخش باشد.
برای ما که مسئولیت حفاظت و مدیریت میراث جهانی را بر عهده داریم، یلدا یادآور این واقعیت است که میراث، تنها در بناها و محوطهها خلاصه نمیشود. میراث واقعی، در دانشی است که به زیست انسانی معنا میدهد و امکان تداوم فرهنگی را فراهم میکند.
پاسداشت یلدا، پاسداشت خرد جمعی، تجربه تاریخی و توان جامعه ایرانی در تبدیل مشاهده علمی به رفتار فرهنگی پایدار است.
در جهانی که با بحرانهای متنوع روبهروست، یلدا میتواند همچنان نقش یک الگوی فرهنگی کارآمد را ایفا کند؛ الگویی که نشان میدهد مواجهه با تاریکی، نیازمند شتاب یا انکار نیست، بلکه به فهم، همبستگی و اعتماد به نظم جهان نیاز دارد.
یلدا، میراث ناملموس دانایی ایرانی است؛ دانایی که اگر درست شناخته و روایت شود، همچنان میتواند به آینده معنا ببخشد.
انتهای پیام/