به گزارش مفدا – گناباد، پایگاه خبری و اطلاعرسانی مفدا دانشگاه علوم پزشکی گناباد در حاشیه آئین گرامیداشت هفته پژوهش و فناوری در دانشگاه و در سیامین برنامه گفتگوی ویژه «بیواسطه» خود، با دکتر بیتا مسگرپور، مشاور معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت و معاون پژوهش و فناوری مؤسسه ملی توسعه تحقیقات علوم پزشکی ایران (نیماد) به گفت و گو نشسته است.
- با توجه به جایگاه شما در نیماد، مهمترین چالشهای تحقیقات علوم پزشکی چیست و چه راهکارهایی برای رفع آنها در سطح ملی در نظر گرفته شده است؟
چالشهای موجود در حوزه تحقیقات علوم پزشکی متعدد و متنوع هستند. با این حال، در بررسی طرحهای پژوهشی که بهعنوان پیشنهاد تحقیقاتی به نیماد ارسال میشوند، مهمترین چالشی که بیش از همه احساس میشود، پایین بودن کیفیت روششناسی پروژههاست. به نظر میرسد ارتقای جدی متدولوژی طرحهای تحقیقاتی امری ضروری است. این کیفیت از مرحله شکلگیری ایده و سؤال پژوهش آغاز میشود و تا مراحل اجرای پژوهش و ارائه نتایج ادامه دارد.
از سوی دیگر، موضوع شبکهسازی میان پژوهشگران، انجام فعالیتهای بینرشتهای و فرارشتهای از جمله مواردی است که نیازمند توجه جدی است. تحقق این امر مستلزم صرف زمان، فرهنگسازی و تقویت آموزش در حوزه روش تحقیق و متدولوژی است. به نظر میرسد استفاده بیشتر از اساتید صاحبنظر و باتجربه در این زمینهها میتواند نقش مؤثری ایفا کند.
در سالهای اخیر، در برخی موارد مشاهده شده است که کارگاههای آموزشی توسط افراد جوانی برگزار میشود که اگرچه ممکن است از نظر تئوریک آموزشهای لازم را دیده باشند، اما تجربه عملی کافی ندارند و در نتیجه قادر به انتقال مؤثر مفاهیم به دانشجویان نیستند. این موضوع میتواند یک خطر محسوب شود؛ زیرا استفاده از افرادی که از دانش و تجربه کافی برخوردار نیستند، ممکن است مانع ارتقای کیفیت طرحهای تحقیقاتی شود.
به نظر میرسد ارتباط مؤثرتری میان حوزه آموزش و پژوهش باید برقرار شود. اگرچه درس روش تحقیق در تمامی رشتههای علوم پزشکی ارائه میشود، اما کیفیت تدریس، نحوه برگزاری این دروس و کارگاههای آموزشی مرتبط نیازمند بررسی و دقت بیشتری است.
در نیماد، از نظر نیروی انسانی مجموعهای کوچک هستیم و در مجموع تنها هفت نفر پرسنل و کارشناس داریم. با وجود آنکه مأموریتهای ما در سطح ملی تعریف شده و حجم فعالیتها بالاست، امکان مداخله مستقیم گسترده در سطح اجرایی برای ما فراهم نیست. از این رو، رویکرد اصلی ما حمایت از دانشگاههاست؛ از معرفی اساتید صاحبنظر گرفته تا حمایت از برگزاری کارگاههایی که بتواند به ارتقای سطح کیفی طرحهای تحقیقاتی کمک کند.
- به نظر شما دانشگاه علوم پزشکی گناباد میتواند نقشی در تحقق اهداف کلان تحقیقات در سطح کشور یا منطقه ایفا کند و نیماد چه حمایتهایی برای ارتقای ظرفیتهای پژوهشی اینگونه دانشگاهها در نظر دارد؟
قطعاً این امکان وجود دارد. نکته اساسی آن است که دانشگاه ظرفیتها و پتانسیلهای خود را بهدرستی شناسایی کرده و متناسب با آنها سرمایهگذاری هدفمند انجام دهد. توجه و صیانت از سرمایه انسانی اهمیت ویژهای دارد، چراکه این سرمایه بهراحتی قابل جایگزینی نیست و در صورت توجه مناسب، دانشگاه میتواند نقش مؤثری در سطح ملی ایفا کند.
بر اساس مشاهدات، دانشگاه علوم پزشکی گناباد در برخی طرحهای اثرگذار، بهویژه در تیپ ۳، رتبه بالایی کسب کرده و حتی در مواردی رتبه نخست را به دست آورده است. این ظرفیت میتواند در سایر شاخصها نیز با برنامهریزی مناسب ارتقا یابد.
همچنین، شبکهسازی باید بهعنوان یکی از اولویتهای اصلی دانشگاه مدنظر قرار گیرد. حداقل انتظار این است که همکاریهای مشترکی با دانشگاههای منطقه تعریف شود و از ظرفیت و توان دانشگاههای برتر برای پیشبرد اهداف پژوهشی استفاده گردد.
در این راستا، دانشگاه میتواند اقداماتی را برای جبران نقاط ضعف خود انجام دهد.
همچنین نیماد برای دانشگاههای کمتر برخوردار، گرنتهایی با اعتبار محدود در نظر گرفته است که اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی گناباد نیز میتوانند از این فرصتها بهرهمند شوند.
- یکی از دغدغههای جدی جامعه علمی، تبدیل تحقیقات به محصولات و خدمات کاربردی است. نیماد چه برنامههایی برای تسهیل مسیر تجاریسازی و ورود نتایج پژوهشها به صنعت و نظام سلامت دارد؟
این فرایند ذاتاً فرایندی زمانبر است و نباید انتظار داشت که تمامی پژوهشها، اولاً الزاماً به محصول منجر شوند و ثانیاً همان پژوهشگری که مراحل اولیه تحقیق را انجام داده است، بتواند تا انتهای مسیر تجاریسازی آن را پیش ببرد. در تمامی دنیا، این مسیر به مراحل مختلف تقسیم میشود و افراد و نهادهایی وجود دارند که نقش تسهیلکننده را ایفا میکنند.
در نیماد، کمیته فناوری فعال است که صرفاً طرحهایی را میپذیرد که مراحل اولیه تحقیق را طی کرده و به مرحله نزدیک به نمونه اولیه محصول رسیده باشند. با این حال، باید توجه داشت که نمونه اولیه محصول از نظر کیفیت و کارایی نیازمند انجام پژوهشهای تکمیلی و آزمونهای مجدد است تا اثربخشی لازم آن تأیید شود.
صرف افزایش تعداد محصولات یا اصرار بر اینکه هر طرح پژوهشی الزاماً به محصولی قابل عرضه در بازار منجر شود، تصور درستی از کارکرد دانشگاه نیست. هرچند حرکت به این سمت ضروری است؛ اما این مسیر باید بهدرستی طی شود. نمیتوان انتظار داشت محصولی بدون پشتوانه پژوهشهای قوی و معتبر به نتیجه مطلوب برسد.
- با توجه به مهاجرت پژوهشگران و چالشهای انگیزشی ایجادشده، چه سیاستهایی برای جذب دانشجویان دغدغهمند و ایجاد انگیزه برای تداوم فعالیت آنها در داخل کشور وجود دارد؟
به نظر میرسد نقش اصلی در این زمینه بر عهده دانشگاههاست. نیماد فرصتهایی را فراهم میکند، اما این دانشگاه و اساتید شاغل در آن هستند که باید این فرصتهای انگیزشی را برای دانشجویان ایجاد کنند. ما میتوانیم حمایت مالی از پژوهشها انجام دهیم، اما این استادان هستند که باید پژوهشهایی را تعریف کنند که دانشجو از مشارکت در آن احساس رضایت داشته باشد و از محیط پژوهشی لذت ببرد.
در این زمینه، نقش محیط دانشگاه بسیار پررنگتر از نقش نهادهای بالادستی است. در سطح ملی، دغدغه اصلی ما حفظ سرمایههای انسانی تا حد امکان است. مهم آن است که افراد از حضور و فعالیت در ایران احساس رضایت داشته باشند و در صورتی که فردی به هر دلیلی مهاجرت میکند، این مهاجرت بهگونهای نباشد که ارتباط او با داخل کشور بهطور کامل قطع شود. در برخی موارد، حضور پژوهشگران در خارج از کشور میتواند حتی برای داخل کشور مفیدتر باشد.
بنابراین، برقراری تعادل میان افرادی که در کشور میمانند و افرادی که مهاجرت میکنند اهمیت دارد؛ بهگونهای که افراد مهاجر نیز بتوانند همچنان به کشور خدمت کنند. آنچه در نهایت اهمیت دارد، حفظ این تعادل و تقویت حس تعلق، مسئولیتپذیری و انگیزه کمک به کشور، بهویژه در میان نسل جوان و دانشجویان است.
- اگر بخواهید تصویری از وضعیت تحقیقات علوم پزشکی ایران در پایان دولت چهاردهم ترسیم کنید، چه تغییرات و دستاوردهایی را پیشبینی میکنید و نقش نیماد در تحقق آنها چیست؟
پاسخ به این سؤال دشوار است، چراکه به عوامل متعددی بستگی دارد؛ از جمله ثبات شرایط کلی کشور، فراهم بودن امکان تمرکز پژوهشگران بر برنامههای از پیشطراحیشده و تأمین بهموقع اعتبارات مالی مورد نیاز. تمامی این متغیرها میتوانند بر وضعیت تحقیقات تأثیرگذار باشند.
با این حال، آنچه میتوان با اطمینان بیان کرد این است که تمام تلاش خود را به کار گرفتهایم تا وضعیت پژوهشهای علوم پزشکی را پس از دورهای که از مسیر اصلی خود تا حدی خارج شده بود و از نظر اعتباری و حمایتی با چالشهایی مواجه بود، به شرایط مطلوب پیشین بازگردانیم. امیدواریم بتوانیم دوباره همان اعتمادی را که در ابتدای راهاندازی نیماد در میان پژوهشگران شکل گرفته بود، احیا کنیم؛ مهمترین اقدامی که در این مسیر میتوان انجام داد، بازگرداندن اعتماد پژوهشگران است.