به گزارش ایرنا، بررسی دادههای اقلیمی نشان میدهد چرخه طبیعی بارش در استان سمنان طی سالهای اخیر دچار اختلال جدی شده است و کاهش بارندگی نهتنها ورودی سدها و جریان رودخانههای فصلی را محدود کرده، بلکه فرآیند تغذیه آبخوانها را نیز با وقفهای نگرانکننده روبهرو ساخته است.
این شرایط در کنار افزایش دمای هوا، نرخ تبخیر را بالا برده و موجب میشود بخش مهمی از منابع آبی موجود پیش از مصرف از بین میبرد.
کارشناسان هشدار میدهند که تداوم روند کم بارشی، خشکسالی و برداشت از سفره آبهای زیرزمینی، فشار مضاعفی بر منابع آب زیرزمینی وارد میکند که افت سطح آبخوانها، کاهش کیفیت آب و افزایش خطر فرونشست زمین از پیامدهای مستقیم این وضعیت است؛ پیامدهایی که هزینههای آن تنها به محیطزیست محدود نمیشود و ابعاد اقتصادی و اجتماعی گستردهای دارد.
در چنین شرایطی، مدیریت تقاضای آب بهعنوان اصلیترین راهکار مطرح میشود و اصلاح الگوی کشت، توسعه سامانههای نوین آبیاری، کنترل برداشتهای غیرمجاز و بازچرخانی آب میتواند بخشی از فشار وارد بر منابع محدود آبی را کاهش دهد که همزمان، تقویت پایش اقلیمی و برنامهریزی مبتنی بر سناریوهای خشکسالی، امکان تصمیمگیری دقیقتر و پیشگیرانه را فراهم میکند.
اکنون سمنان در نقطهای ایستاده که انتخاب میان «سازگاری هوشمندانه» و «تداوم بحران» سرنوشت آینده آبی آن را رقم خواهد زد که اگر سیاستهای مدیریت منابع آب با واقعیتهای اقلیمی همسو نشود، خشکسالی شدید امروز میتواند به بحران پایدار فردا تبدیل شود؛ بحرانی که بازگشت از آن آسان نخواهد بود.
پژوهشهای علمی و حکایت پرغصه خشکسالی
طبق گزارشهای «مرکز اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی»، «سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح» و «اندیشکده حکمرانی آب»، در سال آبی جاری بسیاری از استانهای مرکزی، شرقی و جنوبشرقی کشور با کاهش قابل توجهکمبارشترین پاییز نیمسده اخیر در ایران و خاورمیانه ثبت شد. بارشهای موثر روبهرو شدند، بارشها در این مناطق نامنظمتر، کوتاهتر و با شدت لحظهای بیشتر رخ میدهند و همین تغییر الگو موجب شده کمبارشترین پاییز نیمسده اخیر در ایران و خاورمیانه ثبت شود.
سمنان دربند خشکسالی
این کاهش بارش، همراه با افزایش دما و تبخیر، افت منابع سطحی و زیرسطحی را تشدید کرده و دورههای خشکسالی شدید و طولانیمدت را گسترش داده است و طبق گزارش «مرکز ملی خشکسالی»، استانهای البرز، یزد و سمنان بهطور کامل تحت تاثیر خشکسالی قرار گرفتهاند و حدود ۹۹ درصد از مساحت تهران نیز در وضعیت خشکسالی قرار دارد که تاثیرات مستقیم بر منابع آب، کشاورزی و معیشت محلی دارد.
بارندگی کمتر از یک میلیمتر
مدیرکل هواشناسی سمنان نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا وضعیت بارندگی سال زراعی جاری استان (مهر و آبان ۱۴۰۴) را بحرانی توصیف و گفت: میانگین بارشهای استان در این بازه دوماهه به یک میلیمتر نرسید.
ایرج مصطفوی با اشاره به اینکه استان از لحاظ بارندگی نسبت به بلندمدت کاهش قابل توجهی را تجربه میکند، افزود: در گذشته میانگین بارش استان ۱۳۴ میلیمتر بود، اما خشکسالیهای متوالی و کاهش بارندگیها این رقم را به ۱۱۰ میلیمتر کاهش داد.
وی درباره وضعیت سال آبی جاری گفت: تا آخر آبان فقط ۹ دهم میلیمتر بارندگی ثبت شد که نسبت به بلندمدت ۹۰ درصد و نسبت به سال گذشته ۹۲ درصد کاهش نشان میدهد و در برخی نقاط مانند شهر سمنان بارش صفر بود.
خشکسالی در ۹۹.۹ درصد پهنه سمنان و ضرورت توجه به روشهای علمی و عملی برای سازگاری با کمآبی
مدیرکل هواشناسی سمنان گفت: هماکنون ۹۹.۹ درصد گستره استان در شرایط خشکسالی کامل قرار دارد و حتی اگر بارشهای زمستان و بهار متوسط باشد، این بارشها کمبود بارش پاییز و سالهای گذشته را جبران نمیکند و باید مدیریت مصرف آب به شکل علمی و عملی و ایجاد سازگاری با کمآبی در اولویت قرار گیرد.
این مسوول بیان کرد: با توجه به افزایش تبخیر و دما، هر اقدامی برای بهرهبرداری بهینه از منابع آب حیاتی است و باید با دیدی علمی و عملی به این مساله نگاه کرد.
بارشها کمبود بارش پاییز و سالهای گذشته را جبران نمیکند و باید مدیریت مصرف آب به شکل علمی و عملی و ایجاد سازگاری با کمآبی در اولویت قرار گیرد
فرونشست از عواقب برداشت بیرویه از آبهای زیرزمینی
فرونشست زمین یک پدیده زیست محیطی، به معنی نشست تدریجی و یا پایین رفتن ناگهانی سطح زمین به دلیل کم شدن حجم آب در لایههای زیرین و در نتیجه پوک شدن خاک به واسطه استفاده بیش از حد از سفرههای آب زیرزمینی، نشات گرفته از نیاز روزافزون به منابع آبی و در نتیجه، از بین رفتن شناوری خاک و کمشدن تراکم مواد زیرسطحی، رخ میدهد و رییس هیات مدیره و مدیرعامل شرکت آب منطقهای سمنان در این باره گفت: فرونشست در تمامی دشتهای استان وجود دارد، اما در دشتهای سمنان، دامغان و ایوانکی شدیدتر است.
حمید احسانی با بیان اینکه طبق ابلاغ شرکت مدیریت منابع، صدور مجوز کفشکنی در محدودههای مطالعاتی با فرونشست شدید تا زمان رفع بحران ممنوع است، افزود: مدیریت مصرف در استان سمنان نه یک توصیه، بلکه یک ضرورت حتمی برای جلوگیری از تشدید فرونشست و از دست رفتن کامل توان زیستی و اقتصادی دشتهای استان است.
وی با ارایه دادهها، ادامه داد: سمنان از ۲ زاویه یکی در حوضه آب سطحی و دیگری در حوضه آب زیرزمینی دچار خشکسالی است و آبهای سطحی فقط حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد از نیاز استان سمنان را پوشش میدهد و ۷۰ تا ۷۵ درصد دیگر بر دوش سفرههای زیرزمینی است؛ سفرههایی که سالانه بین ۵۰ تا ۷۰ سانتیمتر افت میکنند و کسری مخزن سالانه به حدود ۱۰۰ تا ۱۱۰ میلیون مترمکعب رسیده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقهای سمنان هشدار داد که استان در عمل «از جیب سفرههای زیر زمینی» مصرف میکند و چون ورودی به سفرهای زیرزمین بسیار کمتر از برداشت است، فرونشست زمین به بحرانی غیرقابل بازگشت تبدیل شده است.
به گزارش ایرنا، میانگین افت سالانه سفرههای آب زیرزمینی تا حدود ۶۰ سانتیمتر، وجود مناطق بحرانی فرونشست و تجربه کسری مخزن سالانه ۱۳۰ میلیون متر مکعب، از عواقب تامین ۷۵ درصد آب مورد نیاز استان سمنان از منابع زیرزمینی است، انتظار میرود تسریع در اجرای طرح انتقال آب بینحوزهای به منظور پیشگیری از روند افزایشی فرونشست، خطر مهاجرت به دلیل خشکسالی و کمآبی مورد توجه باشد.