دکتر غلامرضا جلالی، عضو هیئتعلمی بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی که شب گذشته در گفتوگوی ویژه خبری صداوسیمای خراسان رضوی با موضوع «جنایت ۲۳ آذر ۱۳۵۷ به روایت اسناد» حضور داشت، به تبیین زمینههای تاریخی، فرهنگی و اجتماعی شکلگیری اعتراضات مردمی در مشهد، پرداخت.
وی با اشاره به جایگاه تاریخی دشت طوس، گفت: این منطقه خاستگاه یکی از تمدنهای بزرگ بوده و شهر مشهد درگذشته و حال، بزرگترین شهر در مسیر جاده ابریشم، محسوب میشود. همین پیشینه تمدنی، بستر شکلگیری آگاهی اجتماعی و مقاومت فرهنگی مردم را، فراهم کرد.
جلالی، با اشاره به برخی سیاستهای دوره پهلوی، از جمله تفاهمنامههای تبادل دانشجو با آمریکا، افزود: این اقدامات زمینهساز استحاله فرهنگی بود و خانوادهها، بهویژه مادران، نخستین گروهی بودند که نسبت به فساد فرهنگی آن دوره واکنش نشان دادند و به مقابله، برخاستند.
این پژوهشگر انقلاب اسلامی، ادامه داد: جریانهای فرهنگی و سیاسی مشهد بهتدریج متراکمتر و آگاهانهتر شد و تفکر شیعه، بهعنوان اندیشهای منسجم که با ملیت ایرانی تلفیق شده بود، به سمت هویت مستقل خود حرکت کرد؛ حرکتی که در سال ۱۳۵۷ با وقایع متعدد بهصورت عینی بروز یافت.
وی، خاطرنشان کرد: شخصیتهایی مانند مقام معظم رهبری، مرحوم آیتالله واعظ طبسی و شهید هاشمینژاد که ارتباط مستقیم با حضرت امام خمینی (ره) داشتند، از پیشگامان این جریان در مشهد بودند و مردم را به سمت مطالبه اصلی، یعنی مقابله با فجایع رژیم شاه، هدایت کردند. حتی برخی دانشجویان، از جمله شهید مهدیزاده، باوجود حضور در خارج از کشور، به ایران بازگشتند و در جریانهای مردمی، نقشآفرینی کردند.
جنایتهای پهلوی در ۲۳ آذر ۱۳۵۷
جلالی با بیان اینکه، شخصاً شاهد وقایع ۲۳ آذر ۱۳۵۷ در مشهد بوده، اظهار داشت: چماقداران با پرتاب سنگ، کودکی را مجروح کردند که این اقدام خشم عمومی را، برانگیخت. همچنین دختری حدود هفت یا هشتماهه در بیمارستان امام رضا (ع) به شهادت رسید و شمار زیادی از زنان و دختران محجبه زیر چرخ تانکها، جان باختند.
وی، افزود: سبوعیت رژیم پهلوی، فروپاشی بنیان خانوادهها و ابتذال حاکم بر سینماها و تئاترها، دلایل اصلی خیزش مردم بود؛ مردمی که احساس میکردند اصالت و هویت خود را از دست میدهند. این احساس محدود به قشر خاصی نبود و همه اقشار جامعه را در برگرفت؛ احساسی که ریشه در هویت مستقل مشهد و پیوند آن با مبانی دینی و علایق ملی، داشت.
این پژوهشگر، تأکید کرد: هویت ملی و هویت مذهبی دو مقوله مستقلاند، اما با یکدیگر وفاق دارند و همین وفاق، قدرت تولید میکند و به بازسازی تمدن، میانجامد.
بازتاب جهانی انقلاب اسلامی
جلالی، با اشاره به تأثیر انقلاب اسلامی بر افکار عمومی جهان گفت: در سال ۱۳۵۷، تنها در شهر کلن آلمان بیش از ۴۰ عنوان کتاب درباره انقلاب اسلامی ایران، منتشر شد.
دانشوران و سیاستمداران آلمانی در پی آن بودند که دریابند چه عاملی مردم ایران را، به دین بازگرداند.
وی، تصریح کرد: همگان میدانستند تلفیق دین و سیاست به اقتدار منجر میشود و انقلاب اسلامی، بازگشت ایران به هویت اصیل خود بود؛ هویتی که در آن، دین با ارکان ملی درهمتنیده شد.
به همین دلیل نیز بیداری مردم و بازگشت به این تلفیق، عامل اصلی ناکامی دشمن صهیونیستی در جنگ تحمیلی ۱۲روزه علیه ملت ایران به شمار میرود.
هویت مشهد و بارگاه منور رضوی
این نویسنده انقلاب اسلامی در بخش دیگری از سخنان خود با تأکید بر نقشمحوری امام رضا (ع) در هویت مشهد، گفت: وجود بارگاه منور رضوی در این شهر، همانند وجود قبر پیامبر اسلام (ص) در مدینه است؛ حضوری که همه شهر را مدیون خودکرده و هویت مشهد به طور کامل، به آن گرهخورده است.
وی با اشاره به تاریخساز بودن تفکر اسلامی افزود: جایگاه حق محور ائمه اطهار (ع) سه جریان توحیدی، فتوت و محبت را در جامعه شکل میدهد؛ جریانهایی که باوجود بارگاه رضوی در مشهد، تبلور یافت.
جلالی، با یادآوری پیشینه تاریخی دشت طوس گفت: روحیه عیاری و فتوت مردم این منطقه، بستر شکلگیری شاهنامه بود و همین عیاران، امکانات لازم را برای حکیم فردوسی، فراهم کردند.
وی در پاسخ به پرسشی درباره تلاش برخی جریانها برای تطهیر پهلوی، تصریح کرد: حتی اگر از منظر ملیگرایی و وطندوستی به پهلوی نگریسته شود، جایگاه این خاندان نزد مردم، نازل است. مردم ایران پهلوی را از کشور بیرون راندند و بازماندگان آن نیز امروز، تابع القائات رژیم صهیونیستی هستند؛ مسیری که با حس وطندوستی ملت ایران، در تضاد آشکار قرار دارد.