پدیده اینورژن یا وارونگی دما زمانی رخ می دهد که یک توده هوای سرد همچون پتویی سطح شهر را می پوشاند و اجازه خروج گازهای سمی یا آلودگی های جوی را نمی دهد، به این ترتیب هوای آلوده در سطح شهر حبس می شود و تا زمانی که باران نیاید، هوا گرمتر نشود و یا باد مناسبی نوزد، این آلودگی هم از بین نمی رود.
"حسن اکبری" روز سهشنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به افزایش محسوس روزهای ناسالم در شهرهای واقع در دشت اردکان افزود: طی ۲ دهه گذشته، بهویژه در دهههای ۸۰ و ۹۰، استقرار پرتراکم صنایع سنگین و نیمهسنگین بدون توجه کافی به ظرفیت برد اکولوژیک منطقه، شرایط سخت و نگرانکنندهای را برای اکوسیستم و سلامت شهروندان شهرهایی مانند اردکان، میبد، اشکذر، یزد و حتی مهریز ایجاد کرده است.
وی اظهار کرد: تنها در سه ماه پاییز امسال، ۴۶ روز ناسالم در اردکان، ۳۴ روز در میبد و ۲۶ روز در یزد ثبت شده و مجموع روزهای آلاینده تا ۱۶ آذر در اردکان به ۷۲ روز و در یزد به بیش از ۶۰ روز رسیده است؛ آماری که نسبت به سال گذشته روند افزایشی داشته و ما را به شرایط سالهای ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ نزدیک کرده است.
تمرکز صنایع آلاینده استان در محور مهریز به عقدا
مدیرکل حفاظت محیطزیست استان یزد با تشریح دلایل اصلی این وضعیت اظهار داشت: در محور مهریز–عقدا بیش از ۱۰۰ واحد کاشی و سرامیک، ۳۸ واحد فولادی، بیش از ۱۴۰ کوره آجرپزی، ۵۸ واحد آسفالت و شن ماسه، واحد های صنعتی بزرگ متفرقه از جمله کارخانه سیمان و شیشه، ۱۹ نیروگاه با سوخت غیرتجدیدپذیر و ۲۵ شهرک و ناحیه صنعتی تقریباً پر از صنایع مختلف مستقر هستند که بخش قابل توجهی از آنها ماهیتاً آلاینده هستند.
وی اضافه کرد: بنابراین وقتی با چنین حجم بالایی از استقرار صنعت، آن هم غالباً صنایعی که در فرآیند تولید خود خردایش با سنگشکن و کار با مواد معدنی دارند و این مواد ترکیب ، خرد، حملونقل ، سرند و دانهبندی و گاها پخته میشوند، انواع آلودگیها از جمله ذرات معلق ریز به میزان عظیمی وارد هوا میشود.
اکبری گفت: با توجه به اینکه ما در محدودهای قرار گرفتهایم که از یک طرف کوهستان شیرکوه و از طرف دیگر ارتفاعات دربید و خرانق، هوای استان را محصور کردهاند، این شرایط باعث میشود که مخصوصا در زمستان، از حدود ساعت ۲ بامداد تا حدود ۹ صبح، پدیده وارونگی هوا رخ دهد، در این شرایط، آلودگی تولیدشده در این محور زیر یک لایه از هوای سرد حبس میشود و شاخص آلودگی را افزایش میدهد و حتی پس از شکسته شدن این لایه، بهواسطه جریانهای ضعیف هوا ، آلودگی بین شهرهای این محور جابهجا شده و گاها ماندگار میماند.
وی ادامه داد: حتی زمانی که هوا گرم میشود و این لایه وارونگی تا حدی از بین میرود، باز هم جریانات هوایی بهتدریج این آلودگی را بین شهرهای این محور منتقل میکند و در زمانهایی که وزش باد وجود نداشته باشد و جریان هوا در بعد از ظهرها هم ضعیف باشد، این آلودگی تداوم پیدا میکند.
بی توجهی به ظرفیت بردمحیط در توسعه صنعتی
اکبری تصریح کرد: بنابراین نکته بسیار مهم در محور مهریز–عقدا این است که به ظرفیت برد محیط برای توسعه در گذشته توجه نشده و به نظر میرسد اخطارهای مکرری که قبلا محیطزیست در خصوص استقرار صنایع داده، مؤثر واقع نشده است، سیستمهای تصمیمگیری استان در آن زمان واحدهای سنگین متعددی را در این محور مستقر کردند و این موضوع مشکلات عدیدهای را پیش روی ما گذاشته است.
حمل و نقل سنگین و ترافیک ؛ منابع متحرک آلودگی
مدیرکل حفاظت محیطزیست استان یزد اضافه کرد: باید توجه داشت که علاوه بر آلودگی ناشی از صنایع و معادن، یا به تعبیری آلودگی ناشی از منابع ثابت و نقطهای، ۲ نوع آلودگی دیگر نیز به آلودگی این محور اضافه میشود؛ یکی آلودگی ناشی از حملونقل و ترافیک است، ما با دو شاهراه شمال–جنوب و شرق–غرب کشور مواجه هستیم که حجم قابل توجهی از ماشینآلات سنگین و کامیونها از این مسیر عبور میکنند و از زمانی که از سمت عقدا وارد استان میشوند تا زمانی که از سمت مهریز خارج میشوند، آلودگی تولید میکنند و به حجم آلودگی محور اضافه میشود.
وی گفت: این عامل میتواند نقش بسیار مؤثری در آلودگی هوای استان داشته باشد، علاوه بر آن، تعداد خودروهایی که مردم در شهر یزد و شهرهای نسبتاً بزرگ این محور استفاده میکنند، نسبت به جمعیت، عدد بالایی است، از سوی دیگر، تعداد قابل توجهی مینیبوس، بهویژه مینیبوسهای فرسوده، وجود دارد که نیروهای شاغل در صنایع را در شیفتهای مختلف جابهجا میکنند یا بهعنوان سرویس مدارس فعالیت می کنند، این موارد نیز باید در نظر گرفته شود.
اکبری ادامه داد: همچنین با توجه به اینکه ما یک استان معدنی هستیم، حجم حملونقل و تعداد کامیونهایی که برای انتقال مواد معدنی استفاده میشوند نیز بالا است، مجموع این عوامل باعث میشود آلودگی ناشی از حملونقل و ترافیک قابل توجه باشد؛ بهطوری که بر اساس مطالعات انجامشده، حدود ۳۳ درصد از کل آلودگی وارد شده به هوای محور مهریز–عقدا ناشی از حمل و نقل و ترافیک است.
خشکسالی و گرد و غبار ؛ تشدید کننده شرایط بحرانی
مدیرکل حفاظت محیطزیست استان یزد اضافه کرد: با توجه به اینکه سال بسیار خشکی را پشت سر گذاشتهایم، این گرد و غبار هم به دلیل خشکی زیاد خاک به مقدار قابل توجهی تولید میشود و هم به دلیل رطوبت نسبی پایین هوا، ماندگاری ذرات در هوا بسیار زیاد است، این موضوع باعث میشود ذرات معلق در هوا ماندگار شوند و هر روز به حجم آنها اضافه شود و شرایط را سختتر کند.
اکبری گفت: مجموع این شرایط، بهویژه در سال جاری که با خشکی مفرط هوا و کاهش محسوس بارشها تا نیمه آذر مواجه بودیم، منجر به افزایش محسوس روزهای ناسالم یا بالاتر از استاندارد نسبت به سال قبل شده است.
وی اضافه کرد: علیرغم دشواری شرایط و اینکه بارگذاری بیش از ظرفیت برد انجام شده و توجه کافی به این موضوع نشده که استقرار پرتراکم صنایع مصرف سوختهای فسیلی را بهشدت افزایش میدهد و حتی آلودگیهای نزدیک به استاندارد واحدهای صنعتی نیز به دلیل اثرات تجمعی میتواند مشکلساز شود، همچنین خطاهایی که برخی صنایع چه عمدی و چه سهوی، بهویژه در ساعات شب، مرتکب میشوند، میتواند منجر به تجمع آلودگی و دشوارتر شدن شرایط کاهش آلودگی شود.
پایش گسترده صنایع و برخورد قانونی با واحدهای آلاینده
مدیرکل حفاظت محیطزیست استان یزد افزود: با وجود تمام این شرایط بحرانی، تلاشهای متعددی برای کاهش آلودگی در این محور آغاز شده است، از ابتدای سال تاکنون بیش از یکهزار و ۹۰۰ مورد نمونهبرداری و سنجش آلایندهها از صنایع انجام شده که شامل نمونهبرداری از فاضلابها، آنالیز آزمایشگاهی، نمونهبرداری از دودکشها و سنجش ذرات معلق و گازها بوده است، این اقدامات عمدتاً توسط آزمایشگاههای معتمد و در برخی موارد توسط آزمایشگاه اداره کل انجام شده است.
وی اضافه کرد: همچنین یکهزار و ۴۱۵ مورد بازدید روزانه و شبانه از واحدهای تولیدی و صنعتی صورت گرفته که مجموع این بازدیدها و نتایج سنجشها منجر به صدور ۲۱۱ اخطار برای واحدهای صنعتی و معدنی استان شده است، تعداد قابل توجهی از این واحدها در مقایسه با سالهای قبل به مراجع قضایی معرفی و ۴۵ مورد تعطیلی یا پلمب واحد صنعتی با دستور قضایی و هماهنگی مقامات قانونی انجام شده است.
اکبری افزود: علاوه بر این، سختگیریهای انجامشده در حوزه پایش صنایع باعث شده تعداد واحدهایی مشمول جرایم قرار گرفتهاند، از ۲۳۰ واحد در تابستان سال گذشته به ٣٧٥ واحد در تابستان امسال افزایش یابد، این موضوع به معنای افزایش سختگیری محیطزیست در پایش صنایع است.
اقدامات اصلاحی صنایع و افزایش سخت گیریها
وی گفت: بسیاری از واحدهای صنعتی اقداماتی مانند نصب فیلترهای کاهش آلودگی در بخش های، ایجاد فضاهای سربسته در بخشهای خردایش و سنگشکن، ساماندهی مسیرهای حملونقل و اصلاح فرآیندها و همچنین راه اندازی تصفیه خانه فاضلاب را انجام دادهاند، اما به دلیل شرایط بحرانی منطقه ، ناچار به افزایش سختگیریها و قرار دادن تعداد بیشتری از واحدها در فهرست صنایع مشمول جریمه آلودگی شدهایم تا بتوانیم تخلفات ناشی از سهلانگاری ها را کاهش دهیم.
مصوبات بیسابقه و تقویت نیروهای پایش
مدیرکل حفاظت محیطزیست استان یزد افزود: در این راستا، ۱۱ مصوبه از شورای برنامهریزی و توسعه استان در حوزه مسائل محیطزیست اخذ شده که عددی بینظیر است، این شورا بالاترین مرجع تصمیمگیری استان است و مسائل محیطزیست این محور بهعنوان یکی از مهمترین مسائل استان بارها در آن مطرح شده است.
وی خاطرنشان کرد: یکی از این مصوبات، اضافه شدن ١٦ نفر نیروی پایش از طریق کارشناسان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی برای بازدیدهای شبانه در محور مهریز–عقدا است که پس از فراخوان، مصاحبه و آموزش، از حدود ۲و هفته قبل دوره آزمایشی آغاز شده و در حال نهایی شدن است.
اکبری افزود: اگرچه تراکم صنایع سنگین و نیمهسنگین و شرایط خشک استان، کنترل آلودگی را بسیار دشوار کرده و افزایش ظرفیت برخی واحدها یا نزدیک شدن برخی واحدها به بهرهبرداری مشکلات بیشتری ایجاد کرده است، اما اراده جدی در حاکمیت استان اعم از مجموعه دولت و دستگاه قضایی برای رفع این مشکل وجود دارد.
مطالبه گری مردم ؛ ضامن اصلاح تصمیمات گذشته و امید به بهبود کیفیت هوا
مدیرکل حفاظت محیطزیست استان یزد ادامه داد: مهمترین مسئله، مطالبهگری مردم است که اجازه نخواهد داد اشتباهات گذشته تکرار شود و مسئولیت بیشتری را برای تصمیمسازان ایجاد میکند، مجموعه حاکمیت استان، شخص استاندار، معاونین، دستگاه قضایی و سایر دستگاههای مؤثر در تصمیمسازی و بویژه نمایندگان مردم استان در مجلس همراهی لازم را برای اقدامات جدی به منظور کاهش آلودگی دارند و این هم افزایی امیدوار کننده است.
اکبری گفت: امیدوار هستیم که مجموع این اقدامات در یک بازه زمانی معقول، بتواند بخشی از آلام و مشکلات مردم ناشی از آلودگیها را کاهش دهد و بهتدریج شاهد بهبود کیفیت محیط زیست و پاکتر شدن هوای استان شود.